Het complexe nationalisme van China's Gen-Z

Chinese Gen-Z (losjes gedefinieerd als personen geboren na 1996) worden meestal geassocieerd met beelden van felle, uitgesproken en onverzettelijke aanhangers van het nationalisme en het regime van het land.

In zijn scherpzinnige etnografie van de Chinese jeugd in de nasleep van het tijdperk van kortstondige politieke liberalisering en controversiële politiek aan het eind van de jaren '80, merkt Alec Ash op dat "de nieuwe Chinese jeugd, geboren in de jaren 2000, ook divers is, gevormd door een sterker, nationalistischer China" - hoewel Ash waarschuwt dat "de diversiteit er nog steeds is". De bekende deskundige op het gebied van internationale betrekkingen en intellectueel Yan Xuetong suggereert dat "post-millenniumstudenten gewoonlijk een sterk gevoel van superioriteit en zelfvertrouwen hebben en geneigd zijn andere landen vanuit een neerbuigend perspectief te bekijken".

Om echter te begrijpen hoe Gen-Z Chinezen denken, moeten wij ons in hun schoenen verplaatsen. Een Gen-Z persoon die in het begin van het nieuwe millennium geboren is, zou iets meer dan een jaar oud geweest zijn toen China toetrad tot de Wereldhandelsorganisatie. Op 3-jarige leeftijd waren zij getuige van China's eerste astronaut in de ruimte, Yang Liwei, tijdens de geslaagde reis van Shenzhou-5. Op 8-jarige leeftijd zouden zij zowel de aardbeving van Sichuan als de Olympische Spelen van Peking meemaken, misschien indirect, maar deze gebeurtenissen waren toch transformerend in het oproepen van een Chinese natie. Op 10-jarige leeftijd was het BBP van China sinds hun geboorte vervijfvoudigd, van $1,2 biljoen in 2000 tot meer dan $6 biljoen in 2010.

Dan, als ze twaalf waren, zouden ze een nieuwe politieke leiding zien, deze die de "Chinese Droom" en de "nationale verjonging" propageert - abstracte slogans misschien, maar ook retorisch nadrukkelijke stellingen die aannemelijk bleven voor een generatie die China nog nooit had zien strijden. De anticorruptiezuivering zou samengaan met een verschuiving naar een door high-tech aangedreven binnenlandse groei en een voelbare verbetering van de levensstandaard in de meeste plattelandsgebieden (en misschien zelfs in sommige steden). Toen zij 17 waren, werd het eerste Belt and Road Summit Forum gehouden, dat een nieuw tijdperk voor de Chinese diplomatie inluidde. Tegen de tijd dat zij 19 waren, zouden de mensen op het vasteland de gebeurtenissen in Hongkong hebben gadegeslagen en er door de staat en de sociale media van overtuigd zijn geraakt dat de "strijd" tegen neokolonialistische krachten die de Chinese belangen vijandig gezind zijn, alomtegenwoordig bleef.

Met dit bijzondere traject van gebeurtenissen en percepties is het misschien begrijpelijk dat veel jonge Chinezen een echt gevoel van triomfalistische en vastberaden trots op hun land hebben. Sommigen van hen kunnen de opkomst van het land zowel empirisch onvermijdelijk als normatief noodzakelijk achten (als middel om de door het Westen geleide wereldorde tegen te gaan); anderen kunnen minder ideologisch koppig zijn, maar toch materiële verbeteringen van de levensstandaard opvatten als een teken dat het land werkt en het voor hen doet.

Maar om het bovenstaande verhaal gelijk te stellen met de verhalen van alle jonge Chinezen zou een vergissing zijn. Dat zou voorbijgaan aan de velen die gedwongen zijn tot "involutie" en het zelfvernietigende streven naar rijkdom en stabiliteit in een precaire economie, of wier zelfidentificatie en identiteit niet samenvallen rond "politiek correcte" lijnen (b.v. queer of politiek liberale individuen), of, sterker nog, die achterop zijn geraakt bij de ambitieus aangeprezen pogingen tot herverdeling en empowerment.

In een recent artikel herinnert de schrijver Peter Hessler zich een bepaalde opdracht die hij zijn studenten aan de universiteit van Sichuan had gegeven, "om de eerstejaars te vragen te schrijven over de publieke figuur, levend of dood, Chinees of buitenlands, die zij bewonderden". Tijdens zijn eerste onderwijsperiode in China, in de jaren negentig, had Hessler dezelfde vraag gesteld. "In het verleden was Mao de populairste keuze geweest, maar mijn studenten aan de universiteit van Sichuan schreven veel liever over wetenschappers of ondernemers". Voor velen van China's jongere generatie is de bron van nationalistische trots noch politiek, noch staatsgebonden: in plaats daarvan zijn het de innovatie en de blijvende volharding van beschaafde ondernemers en onderzoekers die China zijn gaan veranderen.

Chinees nationalisme als een veelzijdig en gefragmenteerd discours

Bij de analyse van het Chinese jongerennationalisme zijn er zowel overeenkomsten als verschillen tussen hun nationalisme en het nationalisme dat meer algemeen over de generaties heen wordt gezien. Het Chinese nationalisme is een veelzijdig, gefragmenteerd en politiek betwist discours waarvan de mate van heterogeniteit varieert naar gelang van de krachten van bovenaf en van onderaf. De natie mag dan summier homogeen zijn, de nationalistische gevoelens die haar omringen zijn dat zeker niet.

Het bottom-up element in de Chinese nationalismen - het meervoud duidt hier op de versplintering die aan het werk is - kan niet overschat worden. In een recent interview dat ik in Oxford met de historicus Rana Mitter had, merkte Mitter op dat "China een meervoudig zelfstandig naamwoord is" - een divers spectrum van individuen omvat zijn maatschappelijk middenveld, zijn administratief en bureaucratisch apparaat, en er is een grote ruimte tussen de families enerzijds en de nationale regering anderzijds. Deze heterogeniteit manifesteert zich in de schepping en (her)verbeelding van de Chinese natie.

Voor sommigen is de natie een historisch overblijfsel, doordrenkt van culturalistische beeldspraak en tropen die "millennia" omspannen; voor anderen staat de natie voor een collectief dat gericht is op welvaart en stabiliteit, een collectief dat de inwoners een welvarend en comfortabel leven zou garanderen, en niet meer dan dat. Voor vele anderen echter blijft hun engagement met de natie beperkt tot de onmiddellijke omgeving die hun fujin gaat kenmerken - hun naburige ruimten (zie het uitstekende werk van de antropoloog Xiang Biao -foto-  over ruimtelijke en stedelijke politiek).

Niet alleen verschilt het archetypische Chinese volk van persoon tot persoon, maar ook hun sentimenten lopen sterk uiteen: verschillende gemeenschappen putten uit hun basis van identificaties en splitsingen ten opzichte van tegengestelde gemeenschappen, bij het tot stand brengen van bottom-up veranderingen in de anodyne standaard. Zoals Cheng Li in "Middle Class Shanghai" betoogt, neigt het nationalisme in de kosmopolitische megalopolis meer verweven te zijn met internationalistische oriëntaties en het idee dat de Chinese natiestaat niet anders is dan, laten we zeggen, de Amerikaanse of Britse natiestaat, in zijn streven naar legitimiteit van optreden. Aan de andere kant zijn de opvattingen over de natie uit de plattelandsgebieden en de provincies in het binnenland eerder gebaseerd op dikkere traditionalistische en culturele tropen, waarbij parallellen worden getrokken tussen de moderne Chinese natie en het rituele erfgoed dat door generaties van mondelinge en tekstuele overdracht is overgeërfd. De opkomende technologische vooruitgang en de opkomst van de sociale media hebben datgene geconsolideerd wat Peter Gries omschrijft als "volksnationalisme", dat het monopolie van de regerende partij op het nationalistische discours ondermijnt.

Dit alles wil niet zeggen dat het Chinese nationalisme geheel organisch is. De partijstaat doet er alles aan om de retoriek die hij als onpatriottisch afwijst te bagatelliseren - als een middel om de ideologische relevantie en het gewicht van de toewijding aan het land aan te geven, maar ook om non-conformistische uitlatingen die hij als antithetisch voor de voortdurende stabiliteit van het regime beschouwt, gemakshalve van tafel te vegen. De staatspropaganda, de door de staat gesanctioneerde media en de verstrekking van materiële voordelen aan "onafhankelijke" actoren - Gen-Z beïnvloeders voor hun patriottische vertogen - spelen ook een belangrijke rol bij de versterking van de nationalistische stemmen die het best op de staatsagenda passen. Tenslotte stelt het patriottisch onderwijs van China, dat in heel het land wordt gegeven en volledig geïnstalleerd is, de partij in staat om zowel het begrip van het publiek over waar de Chinese belangen liggen, als hun affectieve zelfidentificatie te kaderen als het gaat om de inhoud en de grenzen van de Chinese nationaliteit.

Terwijl aan het eind van de jaren negentig en het begin van de jaren 2000 de top-downbenadering van natievorming achterbleef bij de exponentieel toenemende rijkdom van volksverhalen, stelde de verschuiving naar "genetwerkt autoritarisme" (zie Rebecca MacKinnon) het heersende regime in staat gematigde oppositiediscoursen te coöpteren en de online blogosfeer te cureren. Intussen heeft de off-line consolidatie en stroomlijning van het bureaucratische en nationale veiligheidsapparaat de staat in staat gesteld de gevoelens van het publiek te verweven in zijn laatste aanbiedingen betreffende de natie.

Complexiteiten binnen het jeugdnationalisme in China

Het bovenstaande heeft voor ons de theoretische basis gelegd om het jeugdnationalisme in het China van vandaag te kunnen begrijpen. Het zijn inderdaad ongekende tijden: de door COVID-19 veroorzaakte blokkades hebben een enorme ontwrichtende werking gehad; de kosten van levensonderhoud in de steden stijgen zodanig dat het onbetaalbaar wordt om kinderen op te voeden; en er is een tastbaar gevoel van sociaal-economische stagnatie, met termen als "liggen" (tangping) en "laten wegrotten" (bailan) die in het Chinese jongerenlexicon opduiken. Er zijn drie manieren waarop het jeugdnationalisme (alweer, een meervoud) in China varieert.

Het eerste is de mate waarin het individu in staat is onderscheid te maken tussen het empirische en het aspirationele. Zeker zijn er stemmen die op authentieke wijze de overtuiging uitdragen dat China momenteel groot is en voorbestemd tot grootheid - dat zijn eclatante successen op het gebied van armoedebestrijding en economische ontwikkeling de weg hebben gebaand voor de "onvermijdelijke opkomst" van het land. Dergelijke stemmen worden op hun beurt selectief versterkt door de sociale en staatsmedia als voorbeelden van ideaal patriottisme. Voor deze personen is de aspiratie empirisch.

Anderen onder de jongere generatie, die te maken hebben met de negatieve aspecten van de snelle verstedelijking van China, de enorme ongelijkheid tussen het platteland en de steden, en de gender- en etnische verdeeldheid in het land, zouden zich echter geen illusies maken over de status quo. In het aangezicht van dergelijke tegenspoed wenden sommigen zich tot performatieve weerbaarheid, gezien de eerder genoemde mechanismen om nationalistische gevoelens te verspreiden en in stand te houden: dat zij zich als leden van het collectief moeten verenigen om deze reeds lang bestaande "hindernissen" te overwinnen. In het discours van de staat wordt de uitdrukking "strijd" (douzheng) vaak ingeroepen om het uit de weg ruimen van moeilijke situaties, zowel intern als extern, met weerzin te rechtvaardigen. In een recent artikel van Zhang Jingyi wordt betoogd dat de "tangping" van de Chinese jeugd het best geïnterpreteerd kan worden, niet als een grootscheepse afkeuring van de Chinese natie, maar als een kenmerkend soort cynisme tegenover de overweldigende obstakels voor sociale vooruitgang en mobiliteit.

De tweede dimensie betreft de mate van individualisering. Het standaardverslag van jonge nationalisten in China neigt ertoe hen in een hokje te plaatsen met denigrerende etiketten als "Kleine Pinken" of "Rode Leger". Dergelijke karakteriseringen zijn helaas - maar niet verrassend - steeds populairder in het kritische discours van de media, die hun kritiek op de Chinese staat doordrenken met dun versluierde essentialismen over de jeugd van het land.

Dergelijke veralgemeningen zouden echter geen recht doen aan wat Yan Yunxiang de "toenemende individualisering" van de Chinese samenleving noemt. Van de institutionalisering van de individuele verantwoordelijkheid door mechanismen die variëren van sociale kredieten en hukou-stelsels aan de top, tot de opkomst van fandom-centrische en LGBTQ+-centrische subculturen onder de jeugd van onderaf, is het duidelijk dat het Chinese maatschappelijk middenveld - zelfs ondanks het laatste decennium van politieke centralisatie - geleidelijk geïndividualiseerd is geraakt.

Deze draden van individuele identiteit en expressie kruisen op hun beurt de natie op complexe manieren. Enerzijds zijn er virulent homofobe en transfobische Chinese nationalisten die heterogeniteit framen als de standaard seksuele geaardheid van een "sterke en duurzame Chinese staat". Anderzijds opereren velen binnen queer-ruimten vaak onder auspiciën van leden binnen die ruimten die connecties hebben met administratieve en bureaucratische systemen. Sommigen kunnen zelfs partijkaders dienen die niettemin worstelen om hun identiteit te verzoenen met de heteronormativiteit die ook nu nog in China overheerst. Het zou dus voorbarig zijn te concluderen dat alle nationalisten in China dus precies dezelfde persoonlijke en politieke perspectieven moeten omarmen.

Een laatste vraag is deze: hoe gepolitiseerd, als dat al het geval is, is de Chinese jeugd van vandaag? Eén opvatting is dat, in schril contrast met degenen die in de jaren tachtig volwassen werden en die getuige waren van China's korte flirt met de liberale democratisering in het Westen, de jongere generatie van vandaag nog steeds stevig vastzit aan een natiestaat waarin autoritaire, technocratische, bureaucratische en centraliserende tendensen samengingen. De bewering is dat de Chinese jeugd apolitiek is; zij kunnen niet anders.

Deze visie gaat echter voorbij aan het uitgestrekte terrein tussen totale onderwerping en systematische politieke strijd, en deze middenweg wordt door velen van China's Gen-Z bewandeld, gaande van sociale ondernemers, milieu-activisten, oprichters en leidinggevenden van NGO's, tot journalisten die binnen nauwe grenzen kritisch onderzoek trachten te verrichten. In feite drukken velen op hun beurt hun werk en hun missie uit in de taal van de "natie": voor hen is het beste middel om China te dienen, te proberen het land ten goede te veranderen, in tegenstelling tot bailan, het laten verrotten.

Het zou dwaas zijn te concluderen dat alle jonge Chinezen hetzelfde zijn.

Bron