De toekomst van de Russisch-Afghaanse banden

De Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergey Lavrov vertelde maandag in Tasjkent aan een verslaggever dat “Kazachstan onlangs heeft besloten om [de Taliban] van de lijst van terroristische organisaties te schrappen. Wij gaan dit ook doen. De VN-Veiligheidsraad heeft de Taliban niet tot terroristische organisatie verklaard. Er staan twaalf tot vijftien specifieke personen op de lijst. Maar het belangrijkste is dat zij de echte macht zijn. Wij geven, net als onze bondgenoten in Centraal-Azië, om Afghanistan. Dit proces weerspiegelt het accepteren van de realiteit.”

Dit volgde op de mededeling van de directeur van de Tweede Aziatische Afdeling van het Ministerie van Buitenlandse Zaken, Zamir Kabulov, aan TASS, eerder op dezelfde dag, dat zijn ministerie en justitie president Poetin hebben gevraagd in te stemmen met de verwijdering van de Taliban van Ruslands lijst van terroristische organisaties. Als dat gebeurt, spreekt hij de hoop uit dat de twee partijen de antiterroristische samenwerking tegen ISIS-K kunnen uitbreiden, wat overeenkomt met de beoordeling van FSB-directeur Alexander Bortnikov van de rol van de Taliban die hij vorige week deelde.

Zoals te zien is, liggen politiek pragmatisme en gedeelde veiligheidsbelangen ten grondslag aan de pogingen om de banden van Rusland met de Taliban te normaliseren. Sinds die groep in augustus 2021 weer aan de macht kwam, was het Kremlin terughoudend om zijn betrekkingen met hen te formaliseren totdat ze een echt etnisch-regionaal inclusieve regering vormden, zoals ze eerder hadden beloofd, en hun behandeling van vrouwen verbeterden. Dit was een nobel beleid in overeenstemming met de toenmalige Russische belangen op het gebied van buitenlands beleid, maar die zijn sindsdien veranderd.

De voortdurende NAVO-Russische proxyoorlog in Oekraïne heeft de grote strategische berekeningen van Moskou volledig veranderd. De binnenlandse sociaal-politieke systemen van zijn partners zijn tegenwoordig veel minder belangrijk voor Moskou dan het feit dat ze erin slagen om de Amerikaanse druk om zich van Rusland te distantiëren, te weerstaan. Bovendien dwong het sanctieregime van het Westen Rusland om voor economische drukverlichting naar het Zuiden te kijken, en het uitbreiden van de banden met Afghanistan zou een tot nu toe onaangeboorde handelsroute over land naar Zuid-Azië kunnen openen.

Deze laatste mogelijkheid kreeg tot voor kort geen prioriteit, omdat Rusland er de voorkeur aan gaf om eerst de eerder doodgeboren Noord-Zuid Transportcorridor met Iran en India, die ook Azerbeidzjan en de Centraal-Aziatische republieken omvat, nieuw leven in te blazen. Toen het werk hieraan de afgelopen twee jaar vorderde, begon Rusland eindelijk meer aandacht te besteden aan het voorstel van de waarnemend Afghaanse minister van Industrie en Handel Nooruddin Azizi uit augustus 2022, dat hij destijds met Sputnik deelde, om mineralen te ruilen voor olie.

CNN meldde in augustus 2021 dat “de Taliban $1 biljoen aan mineralen bezitten die de wereld wanhopig nodig heeft”, waaronder lithium, dat een essentiële grondstof is voor de zogenaamde “Vierde Industriële Revolutie”, waarvan voorspeld wordt dat deze een groot deel van de economische groei in de 21e eeuw zal aandrijven. Begin mei vertelde Azizi vervolgens aan Reuters dat Afghanistan van plan is om een Russische oliehub te bouwen om de export van die bron naar Pakistan te vergemakkelijken, dat met Rusland in gesprek is over een strategische energieovereenkomst.

In verband hiermee is het ook de moeite waard om te vermelden dat president Poetin de Pakistaanse premier Shebhaz Sharif tijdens hun ontmoeting in de marge van de SCO-top van 2022 in Samarkand vertelde dat “het doel is om gas via pijpleidingen van Rusland naar Pakistan te leveren. Dit is ook mogelijk, gezien het feit dat er al enige infrastructuur aanwezig is in Rusland, Kazachstan en Oezbekistan.” Hoewel er tot nu toe nog geen vooruitgang is geboekt op dat front, kan het formaliseren van de banden tussen Rusland en de Taliban deze plannen vooruithelpen.

ISIS-K vormt immers nog steeds een bedreiging in Afghanistan, en grootschalige infrastructuurprojecten met buitenlandse financiering zijn daar niet mogelijk zonder dat de Taliban ze goed kunnen beschermen. Dat is een van de redenen om die groep van de Russische terreurlijst te schrappen, zodat de samenwerking op het gebied van veiligheid van start kan gaan en vervolgens de basis kan worden gelegd voor besprekingen over megaprojecten zoals de voorgestelde gaspijpleiding en oliehub. Er is ook een veelbelovende mogelijkheid om de handel tussen Rusland en Zuid-Azië op te schalen via een nieuwe spoorroute.

Afgelopen november werd in Tasjkent in de marge van het SCO International Transport Forum een Memorandum van Overeenstemming ondertekend over het creëren van een transportcorridor Wit-Rusland-Rusland-Kazachstan-Oezbekistan-Afghanistan-Pakistan. Het is de bedoeling om de bestaande spoorweginfrastructuur tussen Wit-Rusland-Rusland-Kazachstan-Oezbekistan en Pakistan te verbinden via een nieuwe spoorlijn tussen Pakistan en Afghanistan-Oezbekistan waarvan de laatste twee secties eerder dit jaar met de bouw zijn begonnen.

Deze route werd genoemd in de gezamenlijke verklaring van president Poetin en zijn Oezbeekse tegenhanger Shavkat Mirziyoyev tijdens de reis van de Russische leider deze week naar Tasjkent. Volgens TASS beoordeelden “Poetin en Mirziyoyev de eerste bijeenkomst van de werkgroep voor de ontwikkeling van de multimodale transportcorridor Wit-Rusland-Kazachstan-Oezbekistan-Afghanistan-Pakistan, die op 23 april 2024 plaatsvond in de Oezbeekse stad Termez, positief.” Ze kwamen ook overeen om de samenwerking op het gebied van transport en logistiek voort te zetten.

Met plannen voor delfstoffen, olie, gas en spoorwegen die allemaal in de steigers staan na maanden van discrete onderhandelingen, is nu eindelijk de tijd aangebroken voor Rusland om zijn betrekkingen met de Taliban te formaliseren door hen van de terroristenlijst te schrappen, zodat de samenwerking op het gebied van veiligheid kan beginnen om deze projecten tegen ISIS-K te beschermen. Dit zat er al een hele tijd aan te komen, maar de katalysator om alles zo snel vooruit te schuiven was de rol van die tweede groep in de terroristische aanslag op Crocus City Hall begin april, waardoor veiligheidssamenwerking met de Taliban een topprioriteit werd.

Gezien het snelle tempo waarin de Russisch-Afghaanse tijden zich ontwikkelen, wordt verwacht dat er meer nieuws over enkele van de eerder beschreven economische mogelijkheden zal komen tijdens het Internationale Economische Forum van Sint-Petersburg, dat van 5 tot 8 juni zal plaatsvinden en waarvoor de Taliban zijn uitgenodigd. Kabulov bevestigde dat de minister van Arbeid van de Taliban en het hoofd van de Kamer voor Handel en Industrie aan dat evenement zullen deelnemen.

Aangezien zij aan dat komende forum zullen deelnemen en Azizi net op het recente Rusland-Islamitische Wereld: Kazan Forum eind mei, is het zeer waarschijnlijk dat Afghanistan ook zal worden uitgenodigd om deel te nemen aan de BRICS-Plus top in oktober. In de komende vier maanden zullen de banden tussen Rusland en Afghanistan zich naar verwachting dan ook op ongekende wijze uitbreiden, waarbij de bilaterale betrekkingen op het punt staan om hun beste ooit in de geschiedenis te bereiken dankzij de nieuwe strategische convergenties.

Vertaling door Robert Steuckers