Duits buitenlands beleid in Azië

De Centraal-Aziatische regio is een van de prioriteiten van het Duitse buitenlandse beleid. Haar speciale belangstelling voor deze regio is van langdurige en strategische aard, voornamelijk vanwege de Duitse economische belangen. Vooral sinds het begin van de speciale militaire operatie in Oekraïne heeft een nieuwe ronde van bilaterale en multilaterale samenwerking tussen Duitsland en de regio vorm gekregen. De Franse krant Le Monde Diplomatique (MD) meldt dat veel Duitse bedrijven van plan zijn hun productie naar Afrika en Azië te verplaatsen vanwege de toenemende impact van de anti-Russische sancties op de Europese economie.

De EU-sancties tegen Rusland hebben de Europese economie ernstige schade toegebracht, en de daaruit voortvloeiende energiecrisis heeft de belangrijkste sectoren van de economie getroffen. Vóór de sancties tegen Rusland ontving Duitsland het grootste deel van zijn energiebronnen tegen lage kosten uit Rusland, maar het verlies van deze leverancier had grote gevolgen voor de economie van het land. Bijgevolg hebben veel grote Duitse bedrijven al de wens geuit hun productie te verplaatsen naar Centraal- en Zuidoost-Azië en naar de Maghreblanden.

Verschillende chemische bedrijven sluiten hun productie in Duitsland en verplaatsen hun faciliteiten naar het buitenland vanwege de hoge grondstof- en elektriciteitskosten.

De chemische productie in Duitsland is alleen al in het derde kwartaal van 2022 met 14 procent gedaald, en veel kleine en middelgrote bedrijven hebben moeite om hun elektriciteits- en gasrekeningen te betalen. Die Welt wijst op zijn beurt op een mogelijk vleestekort in Duitsland in de komende maanden als gevolg van massale sluitingen van productiefaciliteiten. Vertegenwoordigers van de Duitse vleesindustrie waarschuwen voor mogelijke problemen bij de levering van vlees, vooral varkensvlees.

De Duitse minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock bezocht eind oktober 2022 ook Astana en Tasjkent voor besprekingen over uitbreiding van de economische samenwerking met Kazachstan en Oezbekistan. Duitsland ziet Centraal-Azië als een potentiële locatie voor het verplaatsen van zijn productiefaciliteiten. Het proces van verplaatsing van Duitse productiefaciliteiten is al begonnen, en meer dan 300 bedrijven zijn voorbereid op de verplaatsing.

Duitse belangen in Kazachstan en Oezbekistan

Het bezoek van de Duitse minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock aan de Centraal-Aziatische regio op 31 oktober was gericht op reële politieke en economische uitdagingen. Zij voerde gesprekken met haar Kazachstaanse ambtgenoot Mukhtar Tleuberdi en premier Alikhan Smailov in Astana, waar zij de uitbreiding van de economische samenwerking tussen Duitsland en Kazachstan bespraken, onder meer op het gebied van energie en industrie. De EU ziet Kazachstan en Oezbekistan als potentiële locaties voor de overdracht van haar productie, met inbegrip van consumptiegoederen.

Het doel van het bezoek van Baerbock was het standpunt van de EU ten aanzien van Centraal-Aziatische landen, in het bijzonder Kazachstan en Oezbekistan, te demonstreren.

Baerbock wees ook op de duidelijke positie van Kazachstan in de huidige moeilijke geopolitieke situatie. Zij sprak haar steun uit voor Kazachstan op "deze lange en moeilijke weg" en beloofde nieuwe projecten op het gebied van digitalisering, energie en vervoer. Zij benadrukte dat de samenwerking tussen Duitsland en Kazachstan gebaseerd moet zijn op een partnerschap. Annalena Baerbock kwam niet alleen naar Kazachstan, maar met een delegatie van zakenlieden en specialisten op het gebied van energie en infrastructuur.

De samenwerking tussen de EU en Kazachstan zal plaatsvinden in het kader van de regeling "grondstoffen voor technologie". De gesprekken in Astana gingen vooral over de levering van zeldzame aardmetalen, die van vitaal belang zijn voor de nieuwe technologische economie van Duitsland en de EU als geheel. Momenteel is China de belangrijkste leverancier van deze metalen, en de afhankelijkheid van China is voor de EU van cruciaal belang geworden. Kazachstan zou een alternatieve leverancier kunnen worden, maar de ontwikkeling van de Kazachstaanse afzettingen vereist een hoogtechnologische structuur en technologie die Duitsland bereid is te leveren.

De EU ziet zowel Kazachstan als Oezbekistan als potentiële locaties voor haar eigen productie, met inbegrip van consumptiegoederen. Voordelen van samenwerking met Oezbekistan voor Duitsland zijn de toegang tot goedkope arbeidskrachten, de beschikbaarheid van lokale grondstoffen en de nabijheid van consumentenmarkten, waaronder de groeiende markten van Centraal-Azië, Iran, Irak en Afghanistan. Azerbeidzjan en Oezbekistan zijn ook van cruciaal belang en belangrijk in het post-Sovjetgebied vanwege hun groeiende demografie, hun groeiende economieën en hun toekomstige industrialisatieprogramma's. Duitse bedrijven zijn reeds betrokken bij infrastructuurprojecten en zijn bereid hun technologie en managementteams ter beschikking te stellen om bedrijven in Oezbekistan en Kazachstan te leiden. Tot slot is in Astana een gezamenlijk besluit genomen om een kantoor voor "waterstofdiplomatie" te openen om de uitstoot in de industrie en het vervoer te verminderen.

Duitsland en China: van samenwerking naar concurrentie

Naast het verplaatsen van de Duitse productie naar Azië probeert Duitsland bilaterale betrekkingen met de Volksrepubliek China te ontwikkelen. Begin november 2022 bezocht de Duitse bondskanselier Olaf Scholz China met de hoofden van grote Duitse bedrijven zoals Siemens, BMW, BASF, Volkswagen, BioNTech, Adidas, Bayer, Merck, GeoClimaDesign, Wacker en Deutsche Bank. Olaf Scholz was slechts 11 uur in China en concentreerde zich op economische kwesties en de kwestie Oekraïne, waarbij hij China probeerde te overtuigen zich aan te sluiten bij het sanctiebeleid van de EU tegen Rusland.

Opmerkelijk is dat Xi Jinping zich in dit conflict neutraal opstelt, omdat Rusland een belangrijke strategische partner van China is. Veel inwoners van Duitsland geloven dat de reis van de Duitse kanselier naar de Volksrepubliek China een poging is om de Duitse economie te herstellen na het verlies van Rusland als leverancier van goedkope energiebronnen. Tegelijkertijd werd het optreden van de kanselier sterk bekritiseerd door de Duitsers, die vrezen voor de toenemende afhankelijkheid van Duitsland van China en de gevolgen daarvan voor de verdere ontwikkeling van het land.

Bij de bespreking van het Duitse buitenlandse beleid ten aanzien van China is het belangrijk te vermelden dat China volgens de Duitse minister van Buitenlandse Zaken Annalena Berbock aan de ene kant een bondgenoot van Duitsland is en aan de andere kant een concurrent. Volgens deskundigen proberen Duitsland en de EU over het algemeen hun betrekkingen met China op economisch gebied te ontwikkelen, maar houden zij een zekere afstand in politieke kwesties zoals mensenrechten, vrijheid van meningsuiting en andere. Recentelijk zijn de spanningen tussen China en westerse landen, waaronder Duitsland, echter toegenomen door de houding van China tegenover de speciale militaire operatie van Rusland en opkomende mensenrechtenkwesties in sommige Chinese provincies.

Eind oktober 2022 werd officieel aangekondigd dat Duitsland zich in een diepe crisis bevindt, een uitspraak van de Duitse president Steinmeier zelf. De jaarlijkse inflatie bereikte een record van 10,4%. Een half jaar eerder, in het vroege voorjaar, maakten Duitse media zich al zorgen over LNG-transporten en de behoefte aan grondstoffen uit China voor de productie van Duitse auto's en andere apparatuur.

In maart waren de auteurs van het Handelsblatt het meest bezorgd over de speciale militaire operatie in Oekraïne, omdat China, 's werelds grootste producent en exporteur van natuurlijke hulpbronnen met een omzet van 23 biljoen dollar, zijn invloed op de toegang tot grondstoffen zou kunnen gebruiken als politiek drukmiddel.

Half oktober hebben de Chinese autoriteiten grote staatsbedrijven bevolen de uitvoer van LNG naar Europa stop te zetten. Bloomberg meldde dat dit de energiecrisis in Europa verder zou kunnen verergeren omdat China de leveringen stopzet om aan zijn eigen winterbehoefte te voldoen. Volgens Bloomberg zijn de energie- en deïndustrialisatieproblemen van Duitsland nog duidelijker geworden. De VS, die eerder in een economische impasse met de EU verkeerden, liggen qua BBP 72 miljard dollar voor op Duitsland en de kloof wordt snel groter.

Deze problemen dwingen vooraanstaande Europese economen zich tot Aziatische partners te wenden voor een oplossing, want de door de Angelsaksen ontketende oorlog in Oekraïne heeft de problemen van Duitsland vergroot. In de nabije toekomst zal de Bondsrepubliek met alle middelen trachten de betrekkingen met de Centraal-Aziatische landen te versterken om haar economie weer op te bouwen.

Vertaling door Robert Steuckers