Het Russische volk als integrerende kracht

De ideeën van Zbigniew Brzezinski over geopolitiek in zijn boek "Het grote schaakbord" staan voor een reorganisatie van de wereld vanuit een Amerikaans of, misschien juister, een Atlantisch perspectief, met de mogelijkheid dat de Amerikaanse belangen worden nagestreefd.

Aan de tegenovergestelde pool staat het boek van Alexander Dugin, Foundations of Geopolitics, en de daarin verkondigde opvattingen over de nationale belangen van Rusland. De presentatie van het boek van Dugin en zijn opvattingen over de geopolitieke belangen van Rusland wordt relevant door de tragedie van zijn familie, de geplande moord op zijn dochter.

Wil een land of natie geopolitieke belangen hebben, dan is het van belang dat het over voldoende economische en militaire macht beschikt, zonder welke het zich uiteraard niet kan mengen in geopolitieke kwesties, en grotere geopolitieke invloed nastreeft. Men kan echter niet zeggen dat deze situatie bijzonder voordelig is voor het land in kwestie, want zij kan vaak de vernietiging van dat land betekenen, zoals de oorlog in Korea, Vietnam en nu Oekraïne.

Geopolitieke belangen kunnen niet alleen in handen zijn van grote landen, maar ook van groepen landen die langs bepaalde lijnen verenigd zijn, en zelfs van "superstaat"-entiteiten. Dugin bijvoorbeeld beschouwt, wanneer hij het over Russische nationale belangen heeft, zijn voornaamste tegenstander niet Amerika, maar het Atlantisch Bondgenootschap van Staten, dat een veel ruimer begrip is dan de Verenigde Staten zelf.

Wat de beëindiging van de oorlog in Oekraïne betreft, is het inderdaad zeer interessant wie de andere kant van het conflict is? De Verenigde Staten als natiestaat? De Angelsaksische machten? De NAVO als organisatie? Of een "Euro-Atlantische achtergrondkracht" die boven de hele zaak zweeft?

Bovendien kan Europa geopolitieke belangen hebben in Europa (Alexander Dugin suggereert ook dergelijke geopolitieke organisatiemogelijkheden), die zowel verschillen van de Amerikaanse nationale belangen, van die van de NAVO als militaire organisatie, en vooral van die van een "Euro-Atlantische achtergrondmacht".

Op het ogenblik zijn de leiders van de Europese Unie en haar grotere lidstaten echter niet in staat hun eigen geopolitieke belangen te verwoorden, omdat zij in wezen dienaars zijn van deze Euro-Atlantische achtergrondmacht, en waar zij nog eigen keuzes hebben (energiebeleid), worden zij veel meer de doodgravers van Europa dan de verdedigers van de Europese belangen.

In tegenstelling tot bijvoorbeeld Brzezinski, die in zijn geopolitieke uiteenzettingen vooral de Atlantische en niet de Amerikaanse belangen vertegenwoordigde, is Dugin een echte Russische patriot, en zijn denken concentreert zich op de belangen van de Russische natie, haar culturele eigenheid en de rol van de Russen bij de integratie van de Euraziatische regio.

Ongeveer de helft van de acht hoofdstukken in zijn boek Geopolitieke analyse, met inbegrip van een bespreking en evaluatie van de ideeën van zijn andere collega's, zijn gewijd aan de geopolitieke situatie in Rusland en de mogelijke betrekkingen daartussen.

Volgens Dugin (in de tijd dat zijn boek geschreven werd, d.w.z. in het midden van de jaren negentig) zijn er in Rusland twee richtingen wat de toekomst van het land betreft.

De ene is radicaal-liberaal, of hervormers, die de westerse maatschappij, het moderne kapitalistische systeem, als voorbeeld nemen, en de visie van Francis Fukuyama over het einde van de geschiedenis, dat wil zeggen de eindoverwinning van het liberale kapitalisme, volledig aanvaarden. Deze tendens ontkent waarden als de natie, de geschiedenis, geopolitieke belangen, sociale rechtvaardigheid, alles is gebaseerd op maximale economische efficiëntie, individualisme, het principe van het primaat van de consumptie en de vrije markt.

Volgens hem willen de liberalen in de plaats van Rusland een nieuwe maatschappij opbouwen, die historisch gezien nooit bestaan heeft, en die gedomineerd wordt door de economische regels en de culturele attitudes waar het Westen en vooral de Verenigde Staten nu naar leven. Met gebruikmaking van de Westerse liberale terminologie en rechtsnormen kan dit liberale kamp gemakkelijk op elk probleem van de Russische werkelijkheid reageren. Lange tijd was dit standpunt bijna het enige dat ideologisch overheerste, voornamelijk omdat het over het algemeen samenviel met de algemene richting van de liberale hervormingen.

Een ander systeem van opvattingen over de toekomst van Rusland is het programma van de zogenaamde nationaal-patriottische oppositie. Dit kamp is zeer verscheiden, en de leden ervan zijn verenigd door hun afkeer van liberale hervormingen en hun afkeer van de liberale logica die door de hervormers wordt voorgestaan. Deze oppositie is niet alleen nationaal en niet alleen patriottisch, maar ook "rozengeur en maneschijn", dat wil zeggen, zij bestaat uit communisten die de starre marxistisch-leninistische dogma's verwerpen en aanhangers van de orthodoxe monarchie, het tsaristische type van staatsvorm.

Alexander Dugin noemt deze tendens dan ook de Sovjet-Tsaristische tendens en zegt dat hun systeem van opvattingen gebaseerd is op ideologische, geopolitieke, politiek-sociale en bestuurlijke archetypen, die de Sovjet- en pre-Sovjet-tsaristische perioden proberen te benaderen.

Volgens Dugin is de ideologie van deze patriotten veel tegenstrijdiger en verwarrender dan de logische en gesloten constructies van de liberalen, zodat zij vaak niet als een samenhangend concept of doctrine verschijnt, maar gefragmenteerd, op het niveau van de emotie, en nogal inconsistent.

Dugin verwerpt beide politieke tendensen en zegt dat zij voor het Russische volk een doodlopende weg zouden zijn. De liberale tendens zou de geleidelijke verdwijning van de Russische nationale kenmerken met zich meebrengen en zou voor de Russen het einde van de geschiedenis betekenen, terwijl de Sovjet-Tsaristische tendens zou trachten de natie en de staat nieuw leven in te blazen in precies die historische vormen en structuren die in feite tot hun geleidelijke aftakeling en uiteindelijke ineenstorting hebben geleid.

Er is dus dringend behoefte aan een derde weg, een specifiek ideologisch concept, dat geen compromis is tussen het liberalisme van de reformisten en het sovjet-tsarisme van de "verenigde oppositie", maar breekt met de logica van het dualistische "liberalen of de oppositie" en een echt alternatief schept voor beide, gebaseerd op de eigenheden en belangen van de Russische natie.

Volgens Dugin is het Russische volk een historische gemeenschap, etnisch, cultureel, spiritueel en religieus verenigd, de drager van een unieke beschaving, die een cruciale rol heeft gespeeld bij het ontstaan van niet één maar verschillende staten, van het mozaïek van oude Slavische vorstendommen tot Moskou-Rusland, het Rijk van Peter de Grote en de Sovjet-Unie.

De continuïteit tussen de verschillende entiteiten werd door het Russische volk niet alleen langs etnische lijnen verzekerd, maar bracht in hen een eigenaardig, onafhankelijk idee van beschaving tot uitdrukking, dat met niets te vergelijken was. De Russische natie is niet door de staat, maar door de Russische natie geschapen; het Russische volk heeft in de loop van de geschiedenis met verschillende soorten staatssystemen geëxperimenteerd. Dit alles geeft aanleiding om het Russische volk en zijn belangen centraal te stellen bij de ontwikkeling van het geopolitieke concept.

Daarom ziet Alexander Dugin het Russische volk als een integrerende kracht, die in staat is andere volkeren te verenigen, en dat is zijn roeping in de Euraziatische regio. Welke formaties dit bondgenootschap volgens Dugin zou kunnen inhouden, zullen wij in de volgende artikelen uiteenzetten, waarbij wij ook zullen wijzen op de opvattingen van Brzezinski, die de tegenovergestelde pool vertegenwoordigt. Samen werpen deze twee begrippen meer licht op de achtergrond van de voortdurende en escalerende oorlog in Oekraïne.

Wij stellen vast dat geopolitici als Dugin en Brzezinski gemakkelijk kaarten tekenen en ontcijferen, maar wij weten nog niet wat de uitvoering ervan gewoonlijk inhoudt. Toch moeten zij daar niet om veroordeeld worden, want rekening houden met de factoren die in de geopolitiek aan de orde zijn, kan ook bijdragen tot vreedzame samenwerking in grote streken.