Finlandisering van Oekraïne? - Twee standpunten uit het neutrale Oostenrijk

Is de Finlandisering van Oekraïne op komst?
 

Erich Körner-Lakatos

Neutraliteit en afzien van NAVO-lidmaatschap als denkbare alternatieven

Gezien de situatie in Oekraïne is er de laatste dagen sprake van dat het land aan de Dnjepr in de toekomst zou kunnen afzien van toetreding tot de NAVO en een permanent neutrale staat zou kunnen worden. Daarvan komen zelfs tekenen uit de mond van president Volodymyr Selensky (tussen haakjes: de voornaam Volodymyr betekent Vladimir; dus Selensky en zijn tegenstander Poetin delen in ieder geval de voornaam). Nog eerder brengt Emmanuel Macron de term Finlandisering in het spel, omdat Finland en Oekraïne geografisch nogal vergelijkbaar zijn: Beiden hebben een lange grens met hun oosterbuur Rusland, dat militair superieur is.

Eenvoudig gezegd betekent Finlandisatie dat het kleine buurland zijn beperkte onafhankelijkheid alleen kan doen gelden als zijn neutraliteit een bijzonder kenmerk heeft, namelijk een partijdigheid ten gunste van Rusland. Een andere parallel is treffend: Finland en Oekraïne maakten lange tijd deel uit van het tsaristische Rusland, Oekraïne zelfs nog daarna tijdens de communistische periode. Beide staten konden pas onafhankelijk worden in een periode van zwakte in Rusland.

Om te begrijpen wat finlandisering betekent voor het toekomstige Oekraïne, moet men de geschiedenis van Finland tijdens deze bijzondere vorm van neutraliteit bekijken.

Zoals bekend behoort Finland, volgens het geheime Aanvullend Protocol bij het Molotov-Ribbentroppact van augustus 1939, tot de Sovjet-belangssfeer. Daarom marcheerden de Sovjettroepen de drie Baltische staten Estland, Letland en Litouwen binnen zonder op enige weerstand te stuiten. In Finland was de situatie anders: in de zogenaamde Winteroorlog van 1939/40 behaalde het betrekkelijk kleine Finse leger verdedigingssuccessen en stelde het het Rode Leger, dat door de zuiveringen van Stalin verzwakt was, op de proef. Pas na een half jaar komt de overmacht van Moskou in het spel en moet Helsinki om een wapenstilstand vragen, territoriale verliezen aanvaarden, maar een bezetting wordt gespaard.

De situatie is vergelijkbaar na de voortzetting van de oorlog aan Duitse kant in het kader van Unternehmen Barbarossa. Ook in 1944 werd Finland niet bezet, maar nu brak er een periode aan die duurde tot de ineenstorting van de Sovjet-Unie en die Finlandisering wordt genoemd, d.w.z. dat er speciaal rekening werd gehouden met de gevoelens en wensen van Moskou.

Vooral onder de presidenten Juho Paasikivi (1946 tot 1956) en Urho Kekkonen (1956 tot 1981) had Finland de neiging de status van een vazal van de Sovjet-Unie te hebben, althans wat het buitenlands beleid betreft. Kekkonen, die tot de Boerenpartij Centrum behoort en bijna dictatoriaal regeert, betrekt de Finse communisten bij de regering. Het gerucht gaat zelfs dat Kekkonen jarenlang actief was voor de Sovjet geheime dienst KGB.

De anticiperende gehoorzaamheid van Helsinki is opvallend. Wanneer de Zweedse televisie een film uitzendt die gebaseerd is op de novelle Een dag uit het leven van Ivan Denisovitsj van Aleksandr Solzjenitsyn, schakelt Finland de kanalen op de Åland-eilanden (een eilandengroep in de Botnische Golf tussen Zweden en Finland) uit, omdat de censuur-instantie in Helsinki de film verbiedt als zijnde anti-Sovjet. De roman Archipel Goelag, ook van Solzjenitsyn, mag niet in het Fins gepubliceerd worden - staatshoofd Kekkonen verzet zich ertegen. Uit vrees dat dit Moskou van zich zou vervreemden.

In schoolboeken mag niets geschreven worden dat de Russische vrienden (beide landen hebben in 1948 een vriendschapsverdrag gesloten) van streek zou kunnen maken. Zelfs in het culturele leven is er een strenge censuur: acteurs en cabaretiers die kleine grapjes maken over hun buurman in het Oosten mogen geen rol meer spelen.

Leonid Brezjnev en zijn verouderde Politburo zijn des te blijer met de ongeveer duizend feestelijke evenementen die in 1970 in Finland gehouden worden. De gelegenheid is de terugkeer van de 100ste geboortedag van Vladimir Iljitsj Lenin, de stichter van de Sovjet-Unie.

Daarentegen bloeit de Finse economie tussen 1945 en 1979 snel op - op basis van de westerse markteconomie. Men ontwikkelt zich tot een soort delicatessenwinkel voor de buurman in het Oosten, die weliswaar in de eerste plaats ten goede komt aan de nomenklatura, d.w.z. de functionarissenklasse van de Sovjet-CP.

Wat Oekraïne betreft zou neutraliteit naar Fins model het minste kwaad zijn. Andere scenario's - vazalstaat à la Wit-Rusland of zelfs volledige inlijving bij de Russische Federatie - vallen waarschijnlijk niet helemaal in de smaak van de Oekraïense burgers.

***

Plotseling is neutraliteit voor Oekraïne denkbaar voor Zelensky

Neutraliteit zou Oekraïne oorlog met Rusland bespaard hebben

Dr. Bernhard Tomaschitz

In het kader van de Russische militaire operatie in Oekraïne hebben de Russische troepen nu de hoofdstad Kiev bereikt. Gezien de uitzichtloosheid van zijn eigen situatie, begint de Oekraïense president Volodimir Selensky blijkbaar zijn standpunt te herzien.

In een videoboodschap die via Telegram verspreid werd, zei Selenski dat hij bereid was om over een neutrale status voor Oekraïne te praten: "Wij zijn niet bang voor Rusland, wij zijn niet bang om met Rusland te praten, om over alles te praten: veiligheidsgaranties voor ons land en een neutrale status." Als Oekraïne eerder met Rusland over een neutrale status had onderhandeld of op eigen initiatief zijn neutraliteit had uitgeroepen, in plaats van zich voor het karretje van de hegemoniale politiek van de VS te laten spannen, zou het land veel bespaard zijn gebleven. Bovenal de huidige oorlog met de machtige buur in het oosten.

Selenskiy klaagde ook over wat hij zag als het gebrek aan solidariteit van de NAVO: "Wij staan er alleen voor. Wie is bereid voor ons ten strijde te trekken? Eerlijk gezegd zie ik niemand. Wie is bereid Oekraïne garanties te geven voor het lidmaatschap van de NAVO? Eerlijk gezegd is iedereen bang."

Voor de VS was de opwaardering van Oekraïne en de toenadering tot de NAVO een belangrijk instrument om Rusland in toom te houden. Maar in de huidige situatie zijn de NAVO-landen, om begrijpelijke redenen, niet bereid soldaten naar het niet-lidstaat te sturen. Oekraïne en zijn president Selensky moeten in deze bittere uren beseffen dat zij een pion van de VS zijn.