De geopolitiek van Cambodja: verwoesting en wederopbouw

Cambodja, met een oppervlakte van 181.035 vierkante kilometer, ligt in het zuidelijke deel van het Indochinese schiereiland en grenst in het oosten en zuidoosten aan Vietnam, in het westen en noordwesten aan Thailand, in het noorden aan Laos en in het zuidwesten aan de Golf van Thailand. Van de 2de eeuw na Christus tot het midden van de 15de eeuw was Cambodja een zeer machtig koninkrijk op het Indochinese schiereiland, waar de wereldberoemde Angkor-cultuur ontstond.
Na de 15de eeuw ging de nationale macht van Cambodja met de dag achteruit. In 1863 werd Cambodja een Franse kolonie en tijdens de Tweede Wereldoorlog viel Japan het land binnen. Op 9 november 1953 werd Cambodja, na veel lijden, eindelijk onafhankelijk. Maar Cambodja, dat net onafhankelijk was geworden, werd geconfronteerd met hetzelfde probleem als veel andere nieuwe onafhankelijke staten: de escalatie van de wereldwijde Koude Oorlog.

Onder invloed van de Koude Oorlog evolueerde Cambodja op diplomatiek vlak van een aanvankelijke neutraliteit naar een schommeling tussen de twee kampen van Oost en West door de macht van verschillende krachten en een rechtstreeks militair conflict met zijn machtige buren. Maar een ideologisch conflict volstaat niet om de omwentelingen te verklaren die Cambodja tijdens de Koude Oorlog meemaakte. Leifer Michael gelooft dat "sinds het verval van het oude Khmer-rijk de geopolitiek het toekomstige lot van Cambodja heeft beïnvloed" [1]. De Britse journalist William Shawcross was dezelfde mening toegedaan: "Cambodja is het slachtoffer van zijn geografie en onvolwassen politiek" [2].

Het buitenlands beleid van Cambodja tijdens de Koude Oorlog

Sinds de onafhankelijkheid van de Franse kolonisator in 1953 heeft het Cambodjaanse volk, onder leiding van koning Sihanouk, een beperkte onafhankelijkheid en nationale soevereiniteit opgebouwd. Tijdens de Koude Oorlog was het echter erg moeilijk voor Cambodja om dit doel te bereiken. Om deze reden moest Cambodja een neutrale buitenlandse politiek voeren en een equidistant diplomatie beoefenen tussen de twee kampen van Oost en West, in de hoop op een kans om in het interval tussen de twee kampen te leven om Cambodja te bevrijden van de oorlogsdreiging. Daarom wees Cambodja aan het begin van zijn onafhankelijkheid de sterke druk van het door de VS geleide westerse kamp resoluut af en weigerde het lid te worden van de door de VS geleide Zuidoost-Aziatische Verdragsorganisatie. Het buitenlandse beleid van Cambodja is echter vanaf het begin duidelijk pro-westers geweest. Enerzijds is er sinds de onafhankelijkheid van Cambodja een geschil tussen Republikeinse en Monarchistische facties. Onder invloed van de Koude Oorlog sloten de rechtse republikeinen zich aan bij het westerse kamp en de linkse bij het socialistische kamp. Aangezien de twee machtige buurlanden van Cambodja, Zuid-Vietnam en Thailand, beide op één lijn stonden met het westerse kamp, was Sihanouk echter van plan een pro-westerse strategie van 'neutraliteit' te volgen om steun van de VS te krijgen voor vrede, neutraliteit, territoriale integriteit en soevereiniteit over Cambodja.

Naarmate de oorlog in Vietnam echter escaleerde, probeerden de VS Cambodja steeds meer in het westerse kamp te trekken om te voorkomen dat het land in handen zou vallen van de communistische partij. Sinds de onafhankelijkheid van Cambodja hebben de VS Cambodja in totaal 404 miljoen dollar verstrekt. Het belang van deze hulp is duidelijk voor Cambodja, dat in een staat van beroering verkeerde. In 1963, toen de internationale en binnenlandse situatie evolueerde, besloot Sihanouk zich echter los te maken van de Amerikaanse economische en militaire hulp. Hij nationaliseerde ook de nationale banken en de import-export handel [3].

Na het verbreken van de banden met de VS in 1965, wendde Cambodja zich tot het socialistische kamp voor hulp. De diplomatieke wending van Cambodja had twee onmiddellijke gevolgen. Enerzijds was de Amerikaanse regering woedend over de overgang van Cambodja naar het socialisme en gaf Nixon in het geheim toestemming voor bombardementen op Cambodjaans grondgebied.

Alleen al in de eerste vijf jaar van de jaren zeventig wierpen de VS 540.000 ton bommen op Cambodja, meer dan de totale hoeveelheid die de geallieerden tijdens de Tweede Wereldoorlog op Japan wierpen [3]. 150.000 mensen stierven als direct gevolg van de bombardementen in Cambodja. Terwijl Sihanouk in het buitenland was, pleegde de door de VS gesteunde oppositie op 18 maart 1970 een staatsgreep en vestigde een "Khmer-republiek" onder leiding van Lon Nol. Maar toen de Amerikanen, die de oorlog in Vietnam hadden verloren, zich uiteindelijk terugtrokken uit de regio Indochina, werd de Khmer-republiek, die de Amerikaanse steun had verloren, op 17 april 1975 al snel omvergeworpen door de Rode Khmer. Van 1975 tot 1979 werd Cambodja omgedoopt tot "Democratisch Kampuchea" met Pol Pot aan het hoofd.

Al snel na de oprichting van Democratisch Kampuchea ontstonden grensgeschillen met de buurlanden. Wat de grenskwestie betreft, vocht Cambodja eerst met Vietnam en daarna met Thailand en Laos. De geschiedenis van de territoriale geschillen tussen Vietnam en Cambodja gaat terug tot de expansie van Vietnam in de 17de eeuw, de laatste ramp voor de aankomst van de Franse kolonisten. In 1979 brak het conflict tussen Vietnam en Cambodja definitief uit en begon het Cambodjaanse volk een 13 jaar durende strijd tegen Vietnam om het land te redden. Cambodja werd een geopolitiek schaakbord en een geostrategische wig voor 's werelds belangrijkste geostrategische spelers en politieke krachten van allerlei slag die geopolitieke twisten voerden rond de Cambodjaanse kwestie.

Ten eerste de wisselwerking tussen China, de USSR en de Verenigde Staten bij de oplossing van de Cambodjaanse kwestie. De USSR steunde Vietnam en China was fel gekant tegen de agressie van Vietnam tegen Cambodja en koos samen met de ASEAN de kant van het Cambodjaanse verzet. Terwijl de VS hun Zuidoost-Aziatische bondgenoot Thailand steunden, steunden zij ook moreel de internationale gemeenschap in de samenwerking met China om Vietnam te isoleren en te straffen. De VS verklaarden toen dat zij geen diplomatieke betrekkingen met Vietnam zouden aangaan tenzij deze laatste zijn troepen uit Cambodja zou terugtrekken en zijn militaire macht in de Stille Oceaan zou vergroten om te kunnen concurreren met de expansie van de Sovjet-Unie in Zuidoost-Azië. Sindsdien bleven China en de Verenigde Staten de Cambodjaanse verzetsgroep bijstaan tegen het Vietnamese leger, dat werd gesteund en geholpen door de Sovjet-Unie.

Pas toen de Chinees-Sovjetbetrekkingen werden hersteld en de Amerikaans-Sovjetbetrekkingen verzwakten, begonnen de drie grootmachten, China, de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten, zich met de kwestie Cambodja bezig te houden. De drie landen en de bij de Cambodjaanse kwestie betrokken partijen kwamen overeen de kwestie op te lossen tijdens de internationale conferentie van Parijs in 1989. Hiermee kwam een einde aan het tien jaar durende conflict tussen Cambodja en Vietnam. De Sovjet-Unie, de Verenigde Staten en China speelden echter geopolitieke spelletjes op de internationale conferentie van Parijs. De resoluties over het tien jaar durende conflict in Cambodja waren slechts een kader om Indochina en zijn buren als pionnen van een grotere naoorlogse grootmacht te houden, net als de resoluties over de totstandbrenging van vrede in Zuidoost-Azië.

In oktober 1991 startte Cambodja een intern vredesproces met de ondertekening van het Akkoord van Parijs om de geopolitieke crisis van het land op te lossen. In termen van het delen van de geostrategische zone keerde Cambodja ook terug naar de Oost-Aziatische geopolitieke zone als gevolg van de terugtrekking en verzwakking van de grootmacht [4]. Omdat Cambodja echter te lang in oorlog was tijdens de Koude Oorlog, is zijn interne geopolitiek ook ondermijnd door de weerklank van interne en externe oorlogen sindsdien. Het vredesproces in Cambodja in de jaren negentig werd gedomineerd door onrust en armoede. Pas in 1998, toen de belangrijkste troepen van het Rode Khmer-regime zich overgaven aan de koninklijke regering van Cambodja en de Rode Khmer-strijdkrachten volledig uiteenvielen, kon de politieke situatie in Cambodja versoepelen.

Cambodja's geopolitieke opleving na de Koude Oorlog

De nieuwe veranderingen in de interne geopolitiek van Cambodja na de Koude Oorlog komen vooral tot uiting in het feit dat de interne politieke strijd tussen facties twee differentiaties en combinaties heeft ondergaan, namelijk de derde periode van differentiatie en combinatie (eind jaren tachtig-begin jaren negentig) en de vierde periode van differentiatie en combinatie (1997-2014). De derde periode manifesteert zich in de strijd en rivaliteit tussen de vier belangrijkste partijen: de Cambodjaanse Nationale Eenheidspartij, de Phuentsinpek Partij, de Khmer Liberale Boeddhistische Democratische Partij en de Cambodjaanse Volkspartij; in de vierde periode organiseerde Hun Sen in 1997 een staatsgreep om de regering-Ranarid omver te werpen. In 1998 kwamen de Volkspartij en de Phunchinpek Partij aan de macht. De opkomst van de Rainsy-partij na haar reorganisatie in de Nationale Heilspartij en de vorming van een gemeenschappelijk en modelmatig evenwicht tussen de drie partijen.

In de derde periode van differentiatie en combinatie onderhielden alle Cambodjaanse politieke facties evenwichtige betrekkingen met buitenlandse politieke krachten in de internationale betrekkingen, gebaseerd op de eisen van de naoorlogse wederopbouw; in de vierde periode verliepen de betrekkingen tussen het door Hun Sen geleide Cambodja en de Verenigde Staten en andere westerse landen in fasen van verslechtering, sancties en wederopbouw. De betrekkingen met China evolueerden van een strategisch samenwerkingspartnerschap naar de oprichting van een alomvattend strategisch partnerschap en de bevordering van een alomvattend strategisch partnerschap. De economische, commerciële en politieke betrekkingen met Japan zijn gestaag versterkt, en de relatie met de ASEAN blijkt uit het feit dat Japan lid is geworden van de ASEAN en tweemaal het roulerende voorzitterschap van de ASEAN heeft bekleed.

Sindsdien is de geopolitieke rol van Cambodja in de integratie van de ASEAN, de geopolitiek van de Zuid-Chinese Zee en de subregio Greater Mekong geleidelijk prominenter geworden, zodat Cambodja in termen van buitenlandse betrekkingen ook een "geo-macht" is geworden voor machtsspelletjes op het gebied van buitenlands beleid.

Bronnen:
[1] Leifer, Michael. “Le dimensioni internazionali del conflitto cambogiano”. [M]. International Affairs (Royal Institute of International Affairs), 34 (1975).

[2] William, Shawcross. “La qualità della misericordia: Cambogia, Olocausto e coscienza moderna”. [M]. New York: Simon and Schuster, 1984.

[3] Tully, John A. “Breve storia della Cambogia: dall’impero alla sopravvivenza”. [M]. Nuovo Galles del Sud: Allen &Unwin, 2005.

[4] 方天建，何跃. 冷战后东南亚地缘政治变化中的大国战略调整述评[J]. 世界地理研究，2013(3)：30-40.

Vertaling door Robert Steuckers