Dziesięć lat powstania Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej

29 maja to Dzień Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej (EUG), gdyż właśnie tego dnia w 2014 roku w stolicy Kazachstanu, Astanie, miało miejsce podpisanie Traktatu o utworzeniu Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej przez prezydentów Rosji, Białorusi i Kazachstanu. 1 stycznia 2015 roku te trzy państwa były już oficjalnie w nowej unii – następnego dnia dołączyła Armenia, a w sierpniu Kirgistan. Do chwili obecnej wszystkie pięć potęg należy do EUG. W roku dekady od powstania organizacji przewodniczy Republika Armenii, która obecnie przeżywa wstrząsy społeczne i polityczne.

Jeśli spojrzymy na retrospektywę historyczną, precyzyjny moment powstania, a raczej przejścia od Euroazjatyckiej Wspólnoty Gospodarczej (EaWG) i Unii Celnej do bardziej zintegrowanej unii, był dość trudny. Na Ukrainie, która już w 2013 roku była uznawana za kandydata do członkostwa w EUG, w lutym 2014 roku doszło do zamachu stanu. Po referendum na Krymie i jego powrocie do Rosji nasz kraj został dotknięty sankcjami ze strony USA i krajów zachodnich.

Pierwsze sankcje zostały nałożone 17 marca 2014 roku i od tego czasu wprowadzane są ciągle nowe. Ich wielkość osiągnęła obecnie rekordowy poziom w porównaniu do innych krajów.

2 maja 2014 r. w Odessie neonaziści, wspierani przez władze, dokonali masakry i podpalili Dom Związków Zawodowych, powodując liczne ofiary wśród ludności cywilnej. To był wyraźny sygnał, że nie ma odwrotu. 11 maja 2014 r. w Donieckiej i Ługańskiej Republice Ludowej odbyły się referenda w sprawie niepodległości od Ukrainy.

Nie ulega wątpliwości, że za procesem negatywnej transformacji Ukrainy stoją Stany Zjednoczone. A fakty pokazują, że zamach stanu został zainicjowany właśnie po to, aby uniemożliwić Ukrainie przystąpienie do EUG. Hillary Clinton jako sekretarz stanu USA już w 2012 roku próbowała krytykować tendencje euroazjatyckiej integracji, nazywając je próbami odtworzenia ZSRS. „Próbujemy znaleźć skuteczny sposób na spowolnienie lub zapobieżenie temu procesowi” – powiedziała wówczas Clinton.

29 listopada 2013 r. Wiktor Janukowycz odmówił podpisania porozumienia z UE na szczycie Partnerstwa Wschodniego w Wilnie. W grudniu podpisał rosyjsko-ukraiński plan działania, który przewidywał obniżkę cen gazu ziemnego i zakup przez Rosję ukraińskich euroobligacji. Jednakowoż ten plan nigdy się nie zmaterializował. Ukrainę ogarnęły już protesty, a oliwy do ognia dolewali amerykańscy emisariusze.

Niemniej jednak EUG została utworzona i funkcjonuje. Unia jest otwarta na przystąpienie każdego państwa, które podziela jej cele i zasady, na warunkach uzgodnionych przez państwa członkowskie.

EUG stosuje Jednolitą Taryfę Celną, ujednolicone przepisy celne i administrację, swobodny przepływ towarów pomiędzy terytoriami państw członkowskich bez zgłoszeń celnych i kontroli państwowej (transportowa, sanitarna, weterynaryjna i sanitarna, kwarantanna fitosanitarna) z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez Traktat.

W ramach Unii prowadzona jest wspólna polityka handlu zagranicznego (zawieranie umów z krajami trzecimi jest możliwe wyłącznie w imieniu EUG i jej państw członkowskich), wdrażane są wspólne regulacje techniczne, stosowane są wspólne środki sanitarne, weterynaryjne i kwarantannowo-fitosanitarne. Ponadto „pięć” krajów prowadzi skoordynowaną politykę makroekonomiczną, przemysłową, rolno-przemysłową i transportową oraz pracuje nad utworzeniem wspólnej przestrzeni cyfrowej. Wspólny rynek pracy funkcjonuje także na terytoriach państw członkowskich Unii.

14 maja 2018 r. Republika Mołdawii otrzymała status państwa obserwatora przy EUG, a 11 grudnia 2020 r. – Republika Uzbekistanu i Republika Kuby.

Co więcej, istnieją strefy wolnego handlu z Wietnamem, Serbią i Singapurem, a z szeregiem innych państw trwają negocjacje. Najbardziej aktywne negocjacje trwają z Islamską Republiką Iranu. Strony rosyjska i irańska z optymizmem patrzą na osiągnięte wyniki.

W 2016 roku przyjęto decyzję Najwyższej Euroazjatyckiej Rady Gospodarczej „W sprawie rozpoczęcia negocjacji z Arabską Republiką Egiptu w sprawie zawarcia umowy o strefie wolnego handlu”. Do tej pory odbyło się sześć rund negocjacji.

9 grudnia 2022 r. Najwyższa Euroazjatycka Rada Gospodarcza przyjęła decyzję o rozpoczęciu negocjacji ze Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi w sprawie zawarcia umowy o wolnym handlu. W 2023 r. odbyły się już dwie rundy negocjacji (w tej sprawie).

Może wydawać się dziwne, że Syrii nie ma na liście państw arabskich zainteresowanych ustanowieniem pewnego specjalnego traktowania z EUG. Prawdopodobnie ma to związek z trwającym w tym kraju konfliktem. Choć w lipcu 2015 roku podczas spotkania ministerialnego w Damaszku premier Syrii Wael Al-Halki poinformował, że trwają negocjacje z Rosją w sprawie przystąpienia do Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej i wolnej strefy ekonomicznej. Powiedział: „Uważamy to za dobrodziejstwo i wzmocnienie relacji. Zamierzamy rozwijać współpracę handlową”. Ponieważ Rosja i Syria są sojusznikami, a ponadto w Syrii mieszka duża liczba Ormian, stymuluje to wzajemne zainteresowanie integracją EUG.

We wrześniu 2017 r. Jordania podpisała protokół ustaleń z Euroazjatycką Unią Gospodarczą w celu promowania i dywersyfikacji handlu między Jordanią a Euroazjatycką Unią Gospodarczą. Maroko i Euroazjatycka Unia Gospodarcza podpisały w dniu 28 września 2017 r. w Rabacie memorandum o współpracy w celu wzmocnienia stosunków gospodarczych i interakcji, wskazując, że kraje EUG postrzegają Maroko jako wiarygodnego partnera i bramę do Afryki i innych regionów, z którymi Królestwo utrzymuje bliskie stosunki.

17 października 2022 r. w Rijadzie w Arabii Saudyjskiej Armen Arutyunyan, dyrektor Departamentu Polityki Rolno-Przemysłowej Euroazjatyckiej Komisji Gospodarczej, i Maksim Protasow, szef Roskaczewa, spotkali się z Ahmedem Salehem Ayadem Al Hamshim, wiceministrem środowiska, wodnych zasobów i rolnictwa Królestwa Arabii Saudyjskiej. Strony omówiły szeroki zakres zagadnień będących przedmiotem wspólnego zainteresowania, m.in. rozwój rolnictwa ekologicznego, zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego, zrównoważony rozwój kompleksu rolno-przemysłowego w kontekście zmian klimatycznych i inne. Rozważali propozycje opracowania międzynarodowego traktatu pomiędzy EUG a Arabią Saudyjską w sprawie równoważności systemów rolnictwa ekologicznego w celu zapewnienia wolnego handlu produktami ekologicznymi, stworzenia na bazie Komisji platformy w celu przyciągania inwestycji, promowania produktów rolnych i produkowanej żywności w EUG na rynkach krajów trzecich.

W 2023 r. potwierdzono zainteresowanie EUG i Arabii Saudyjskiej rozszerzeniem współpracy. Ogólnie rzecz biorąc, Arabia Saudyjska konsekwentnie plasuje się wśród 15 największych konsumentów produktów rolno-przemysłowych EUG. Według danych za 2019 r., w 2018 r. Arabia Saudyjska zajmowała 12. miejsce wśród wszystkich krajów partnerskich pod względem importu produktów rolnych z EUG, z najlepszym wynikiem (9. miejsce) odnotowanym w latach 2012 i 2015.

Najlepszy wynik Zjednoczonych Emiratów Arabskich był to 17. miejsce (w 2017 r.) wśród wszystkich krajów partnerskich, do których EUG eksportuje produkty rolne, Irak zaś uplasował się na 25. miejscu (2015 i 2016 r.). Pozostałe kraje znalazły się w gronie 100 największych nabywców z EUG w 2018 r. (Oman 54., Katar 75., Kuwejt 93. miejsce), z wyjątkiem Bahrajnu (114. w 2018 r.).

Wskazuje to, że kraje te są bardziej zainteresowane przyjmowaniem produktów rolno-przemysłowych z EUG, gdyż ze względu na gorący klimat brakuje im niektórych produktów rolnych.

Należy zauważyć, że arabscy analitycy ekonomiczni i polityczni dostarczają danych statystycznych na temat stopnia postępu osiągniętego w krajach Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej dzięki wkładowi Rosji w rozwój regionu.

Nie ulega wątpliwości, że głównym czynnikiem zainteresowania innych krajów interakcją z EUG jest optymalizacja ceł oraz mechanizmów interakcji handlowo-gospodarczej poprzez tworzenie stref wolnego handlu i innych specjalnych reżimów.

Po drugie, jest to ta sama logistyka, gdyż Rosja zintensyfikowała obecnie szereg projektów regionalnych, takich jak Północna Droga Morska i międzynarodowy korytarz transportowy Północ-Południe (warto przypomnieć, że w sierpniu 2023 r. wysłano z Rosji pierwszy pociąg przez Iranu do Arabii Saudyjskiej).

Po trzecie, są to wspólne inwestycje i wspólne projekty. Skoro mówimy o stowarzyszeniu ponadnarodowym, to poprzez jego struktury znacznie łatwiej będzie chronić swoje stolice przed niepożądanymi wpływami politycznymi (co będą starały się czynić USA i ich satelity).

Po czwarte, istnieje ryzyko zwiększenia toksyczności dolara jako waluty rezerwowej. Szereg krajów obcych, posiadających takie aktywa, będzie chciało zdywersyfikować swoje inwestycje, co można osiągnąć poprzez nowe fundusze venture capital wspólnie z EAEU lub jakieś innowacyjne inicjatywy.

Istnieje także opinia, że cel uczestnictwa w EUG może być inny, zatem każdy kraj może otrzymać odmienne preferencje w zależności od swojego uczestnictwa i możliwości. Należy zauważyć, że EUG i chińska Inicjatywa Pasa i Szlaku są nadal powiązane, zatem wektor ten może zainteresować także inne podmioty.

Wprawdzie kuszące jest poczekać i zobaczyć, co wydarzy się w obliczu globalnych zawirowań politycznych, jasne jest, że Rosja utrzymuje bardzo silną pozycję, a dewesternizacja doprowadziła do przejścia na nową politykę gospodarczą, która przynosi sukcesy. Jako najsilniejszy członek EUG, Rosja będzie zabiegać o wsparcie swoich partnerów w Unii, co może być kolejną dobrą zachętą dla tych, którzy nadal nie są zdecydowani co do członkostwa w EUG.

Oczywiście trzeba realistycznie spojrzeć na zachodzące procesy i dostosować program. Zatem na podstawie nakreślonych wcześniej planów i uzyskanych rezultatów możemy przeanalizować, co należy w pierwszej kolejności zrobić, co poprawić, a z czego warto w ogóle zrezygnować.

W grudniu 2022 roku w Mińsku podpisano Strategię Rozwoju Euroazjatyckiej Integracji Gospodarczej do 2025 roku. Jeśli porównamy obliczenia teoretyczne z praktycznymi rozwiązaniami, które wdrożono w ciągu półtora roku, pozostaje nam jeszcze popracować nad utworzeniem wspólnych grup finansowo-przemysłowych i euroazjatyckich korporacji transnarodowych. Zwłaszcza w przypadku projektów high-tech. Ze względu na sankcje nałożone na rosyjski system bankowy do uruchomienia wspólnego rynku finansowego nadal daleko.

Według Euroazjatyckiej Komisji Gospodarczej udział rozliczeń w rublach rosyjskich w EUG w 2023 r. wzrósł do 81,3%. W ciągu 10 lat wskaźnik ten wzrósł o 14%. Znacząco wzrósł także udział rozliczeń w tenge – z 0,5% do 2,7%. Jednocześnie udział rozliczeń w dolarach amerykańskich spadł o 15% i obecnie wynosi 11%. Zatem proces wychodzenia z toksycznych walut dolara i euro trwa.

Korzyści ze wspólnego rynku finansowego powinni odczuć wszyscy obywatele, tak więc karty „Mir” będą funkcjonowały w całej EUG i nie będzie problemów z przelewami pieniężnymi.

Dostęp do zamówień publicznych to także ważny temat, który nie został jeszcze rozstrzygnięty, ponieważ w tym obszarze nadal utrzymuje się protekcjonizm państwa, który utrudnia wzajemny dostęp przedsiębiorstw i spółek krajów EUG do krajowych systemów zamówień publicznych, a co za tym idzie, do zamówień publicznych.

Być może trzeba będzie porzucić niektóre postanowienia, takie jak nawiązanie dialogu z UE i Komisją Europejską. Lata SWO pokazały, co reprezentuje obecna elita polityczna w UE. Jest mało prawdopodobne, aby wybory do Parlamentu Europejskiego w lipcu 2014 r. zasadniczo zmieniły sytuację. To samo można powiedzieć o OECD i WTO, które są rażąco zachodnimi tworami. Z drugiej strony należy na wszelkie możliwe sposoby stymulować i zachęcać do pogłębiania współpracy z ASEAN, SCO, Mercosurem, Unią Afrykańską i innymi organizacjami niezachodnimi.

Patrząc wstecz, oczywiście ważna jest właściwa ocena popełnionych błędów. Nie jest tajemnicą, że EAEU wzorowana była na UE. Jednak wiele niuansów nie zostało wziętych pod uwagę. Na przykład ideologia. Początkowo stwierdzano, że EAEU będzie realizować wyłącznie cele gospodarcze. Jak jednak mówić o pełnej integracji, jeśli nie bierze się pod uwagę kultury, tożsamości, światopoglądu, tradycji historycznych i samej polityki? Wielowektorowość może doprowadzić do rozdarcia kraju, tak jak to miało miejsce na Ukrainie.

Ponieważ wszyscy członkowie EUG znajdowali się wcześniej w jednej przestrzeni (Imperium Rosyjskie, potem ZSRS), istnieje znacząca różnica w stosunku do krajów UE. Tak naprawdę mamy do czynienia z reintegracją, gdzie wszyscy członkowie zachowują pełną suwerenność, a ponadto zgodnie z Kartą EUG wszystkie decyzje Organu Najwyższego podejmowane są w drodze konsensusu. To duży plus w porównaniu do UE, gdzie jej członkowie tracą suwerenność, a wszystkim zarządzają europejscy komisarze z Brukseli.

Chodzi oczywiście o nowy typ ideologii dla EUG, w którym powinniśmy unikać oklepanych schematów politycznych i teorii, które pokazały ich porażkę. Wypracowanie takiej adekwatnej ideologii, której aktywnie domagaliby się wszyscy uczestnicy EUG, jako długoterminowej i atrakcyjnej strategii, jest w dalszym ciągu konieczne.

Tłum.: KK

Oryginał w jęz. angielskim: https://www.thepostil.com