Pakistan: van lineaire geopolitiek naar multipolaire geo-economie
25.01.2022
Op 17 januari schreef de Pakistaanse premier Imran Khan op zijn Twitter-account dat hij een telefoongesprek had gehad met de Russische president Vladimir Poetin en dankte hem voor zijn "resolute verklaring dat de vrijheid van meningsuiting geen voorwendsel mag zijn om onze Profeet te beledigen." [i]
De premier merkte op dat "president Poetin de eerste westerse leider is die blijk heeft gegeven van sympathie en gevoeligheid voor de gevoelens van de moslimwereld". Bovendien benadrukte hij dat "de bilaterale betrekkingen van Pakistan met Rusland zich op een stijgende lijn ontwikkelen, waarbij meer aandacht wordt besteed aan handel en economische banden en samenwerking op het gebied van energie".
Hij bevestigde de vastbeslotenheid van de regering om het gaspijpleidingproject Pakistan Stream zo spoedig mogelijk uit te voeren. De twee leiders kwamen overeen de bilaterale samenwerking op verschillende gebieden te versterken, de uitwisselingen op hoog niveau uit te breiden en nauw contact te onderhouden over kwesties in verband met Afghanistan.
Imran Khan zei uit te zien naar het bezoek van president Poetin aan Pakistan, evenals naar zijn eigen bezoek aan Rusland op een geschikt moment. [ii]
Meer recent is Pakistan in het nieuws geweest van de media, voornamelijk vanwege enkele negatieve gebeurtenissen - terreuraanslagen, spanningen aan de Indiaas-Pakistaanse grens, loyaliteit aan de Verenigde Staten. Over de binnenlandse politiek van dit land was vrijwel geen informatie te vinden. En aan Russische zijde toonde slechts een klein aantal specialisten actieve belangstelling voor Pakistan, dat op de vingers van één hand te tellen is.
Maar de laatste jaren heeft Pakistan zowel de aanpak van zijn binnenlandse aangelegenheden als de vectoren van zijn buitenlands beleid aanzienlijk gewijzigd, hetgeen samenhangt met het inzicht in de voortdurende veranderingen in de mondiale politieke conjunctuur. Als grootste partner van China, en ook van Saoedi-Arabië en Turkije, probeert Islamabad een evenwicht te vinden tussen de regionale machten, daarbij rekening houdend met de voortdurende spanning met India, dat met het land verbonden is door een gemeenschappelijke geschiedenis, waaronder verscheidene oorlogen en de onopgeloste kwestie Kashmir.
Het is de grootste nucleair bewapende mogendheid in Zuid-Azië, met een bevolking van 200 miljoen mensen, onder wie de middenklasse snel groeit. De unieke geografische ligging, die de warme wateren van de Indische Oceaan verbindt met het Hindoe Kush gebergte en de Afghaanse uitlopers, geeft het land voordelen bij het verbinden van de transportstromen van China, Iran, India, Afghanistan en de Centraal-Aziatische landen.
De culturele geschiedenis toont aan dat er altijd kruisingen van verschillende beschavingen zijn geweest. De 21e eeuw opent nieuwe mogelijkheden voor Pakistan (en niet alleen voor het land). En veel hangt nu af van de keuze van de partners en de politieke wil van het leiderschap - of Pakistan een machtige staat zal worden of zal lijden onder chronische instabiliteit en politieke ongelukken.
Huidig beleid
Nadat de regering van Imran Khan in 2018 aan de macht kwam, verklaarde de premier onmiddellijk dat hij niet zou toestaan dat de Verenigde Staten hun land zouden gebruiken in conflicten tegen andere staten. [iii]
Hoewel de betrekkingen met het Westen grotendeels normaal blijven, is er duidelijk een koers naar heroriëntatie en een verandering van prioriteiten merkbaar (echter, net als bij andere partners van de VS, bijvoorbeeld in het Midden-Oosten). De recente weigering om deel te nemen aan de "Top der Democratieën", die op 9 en 10 december 2021 in de vorm van een online conferentie werd gehouden, is in dit verband tekenend.
Ondanks de uitnodiging van de Verenigde Staten heeft het ministerie van Buitenlandse Zaken van Pakistan op vrij diplomatieke wijze zijn algemene waardering uitgesproken, waarbij het tegelijkertijd opmerkte dat "Pakistan een grote functionele democratie is met een onafhankelijke rechterlijke macht, een actief maatschappelijk middenveld en vrije media. Wij blijven ons ten zeerste inzetten voor de verdere ontwikkeling van de democratie in het land, de bestrijding van corruptie, en de bescherming van de rechten van alle burgers".
Er zij op gewezen dat Pakistan naar westerse maatstaven op een vrij laag niveau staat in de rangschikking van landen in de wereld op de democratie-index (108 op 167 volgens het agentschap van de Britse Economist Intelligence Unit voor 2020). Maar Pakistan deelt de mening van Rusland dat elk land het recht heeft te leven volgens zijn tradities en culturele en historische waarden.
In dit opzicht heeft Pakistan een tamelijk uniek rechtssysteem. Op plaatselijk niveau worden kwesties op een gemeenschapsvergadering opgelost (in het noordwesten van het land, waar de Pashtuns wonen, is dit bijvoorbeeld een jirga die verbonden is met de traditionele gedragscode van de Pashtunwali; in Balochistan en andere regio's zijn er soortgelijke tradities, vaak gebaseerd op soefi-gebruiken), er is ook een seculier rechtssysteem, maar daarnaast is er een Sharia Hooggerechtshof.
Het leger speelt nog steeds een grote rol in het bestuur van het land. Naast functies op het gebied van veiligheid en defensie zijn veel bedrijven en zelfs analytische centra in Pakistan opgericht door voormalige militairen, en deze continuïteit is heel voelbaar in het openbare en politieke leven.
Benadrukt moet worden dat er nog steeds problemen zijn met de activiteiten van verboden organisaties in het land. Naast radicale islamistische groeperingen is ook de Pakistaanse Taliban nog steeds actief, waarvan vele leiders zich in het buurland Afghanistan bevinden. Daarom is het voor Islamabad van belang een rechtstreekse band te hebben met de nieuwe Afghaanse regering en via haar eventuele provocaties op het grondgebied van Pakistan te voorkomen.
Aangezien de Pakistaanse Taliban uit etnische Pasjtuns bestaat, hebben zij in het verleden terreuraanslagen gepleegd tegen andere etnische groepen (met name tegen de Hazara-sjiieten die in Balochistan wonen), vertegenwoordigers van de staat en zelfs Chinese arbeiders. Intussen heeft Balochistan ook zijn eigen etnische separatistische groepering (er is een soortgelijke in Iran, en vroeger was er een actieve "Jundallah", die door de CIA gefinancierd werd).
Aanhangers van radicale soennitische opvattingen brengen ook veel problemen voor de regering met zich mee. Op officieel niveau is de Jamiat Ulema-i-Islam (Vergadering van Islamitische Geestelijken) een ultraconservatieve religieuze en theocratische partij met een ideologische geschiedenis van 100 jaar. Aan het hoofd van de partij staat Fazl-ur-Rehman, die ook beschouwd wordt als de leider van de Pakistaanse Democratische Beweging, wat klinkt als een oxymoron.
Vroeger speelde de Jamiat Ulema-i-Islam partij (foto) een grote rol, maar nu heeft zij haar invloed verloren. In totaal zijn er minder dan negen afgevaardigden van deze partij vertegenwoordigd in de Nationale Vergadering en de provinciale assemblees.
De blasfemiewet is nog steeds problematisch, door de interpretatie waarvan er vele gevallen van arrestatie van vertegenwoordigers van andere godsdiensten zijn geweest. Iedere onvoorzichtige uitlating van niet-moslims met betrekking tot de Koran of de Profeet Mohammed wordt in Pakistan vaak opgevat als godslastering, waarop zware straffen staan, tot de doodstraf aan toe.
De huidige regering is echter vrij optimistisch, zoals blijkt uit de nationale veiligheidsstrategie van Pakistan, die half januari 2022 is uitgebracht.
Van geopolitiek naar geo-economie
In het document staat dat "onze geo-economisch belangrijke ligging Pakistan de kans geeft zich aan te bieden als smeltkroes van regionale en mondiale economische belangen door initiatieven als verbindende schakel. Dit blijft een prioriteit, en het welslagen ervan vereist regionale vrede en stabiliteit, waartoe Pakistan zich ten volle blijft verbinden". [iv]
Ook wordt gesproken over de noodzaak van betrekkingen van goed nabuurschap (met inbegrip van India) en het verbeteren van de betrekkingen met de traditionele partners. De volledige versie van de strategie blijft geheim. [v]
Het gedeelte dat voor het publiek beschikbaar is, wijst echter op de voortzetting van de koers om de regionale banden aan te halen. Aangezien het project van de eeuw in Pakistan de China-Pakistan Economische Corridor is, die het sleutelinitiatief Belt and Road vertegenwoordigt, steunt Pakistan in veel opzichten op de reeds aangelegde infrastructuur.
De diepzeehaven van Gwadar in het zuiden van het land is reeds per spoor en autoweg verbonden met het Heartland van Pakistan - Punjab, en van daaruit worden verder noordwaarts aftakkingen aangelegd.
In 2021 is een overeenkomst ondertekend over de aanleg van de trans-Afghaanse transportcorridor naar Oezbekistan. In december 2021 is de goederentrein Islamabad-Tehran-Istanboel van start gegaan, waardoor de handel tussen de drie landen zal toenemen. Bovendien verwacht Pakistan dat het via Turkije op de Europese markt zal kunnen komen.
In dezelfde maand ondertekenden Pakistan en Saoedi-Arabië twee overeenkomsten betreffende aanwervings- en vaardigheidstestprogramma's voor Pakistaanse arbeidskrachten die in het Koninkrijk Saoedi-Arabië werkzaam zijn.
De overeenkomsten werden ondertekend tijdens het bezoek van de federale minister van Onderwijs, Beroepsopleiding en Nationaal Erfgoed Shafqat Mahmood aan het Koninkrijk Saudi-Arabië, zei een woordvoerder van het ministerie van Buitenlandse Zaken.
En de minister van Buitenlandse Zaken van Pakistan zei begin december dat hij bereid was om de lang uitgestelde top van de Zuid-Aziatische Associatie voor Regionale Samenwerking (SAARC) te organiseren, als de "kunstmatige hindernissen" die haar in de weg stonden, uit de weg geruimd zouden worden. Hij zei dit tijdens een ontmoeting met de secretaris-generaal van de groep, Esala Weerakoon, die op bezoek was in Islamabad.
Het was de bedoeling dat Pakistan de top in 2016 zou organiseren, maar India boycotte de bijeenkomst van SAARC-leiders en haalde ook enkele andere lidstaten over om hetzelfde te doen. Volgens het SAARC-handvest kan de top niet doorgaan als een van de deelnemende landen niet deelneemt. Sindsdien is India consequent weggebleven van de top, waardoor de bijeenkomst van de leiders van acht Zuid-Aziatische landen vertraging heeft opgelopen.
Pakistan tracht ook rechtstreeks de ASEAN-markt te betreden om zijn mogelijkheden en potentieel te diversifiëren. De strategie "Engage Africa" wordt ook actief uitgevoerd, zowel via handels- en economische banden als op het gebied van militaire samenwerking.
Rusland en Pakistan
Wat de door Imran Khan genoemde Pakistani Stream gaspijpleiding betreft, is op 28 mei 2021 in Moskou een bilaterale bouwovereenkomst ondertekend. Aan Russische kant werd het document ondertekend door de Russische minister van Energie Nikolaj Sjoelginov, en aan Pakistaanse kant door ambassadeur Sjafqat Ali Khan.
Deze overeenkomst wordt sinds 2015 voorbereid onder de oorspronkelijke naam van de "Noord-Zuid" gaspijpleiding, en heeft voor beide landen een belangrijke geopolitieke betekenis. Maar het probleem was dat Pakistan de buitenlandse schuld die sinds de Sovjettijd was opgebouwd, niet aan Rusland betaalde. Daarom waren de bilaterale handel en de economische betrekkingen tussen de twee landen zo goed als bevroren. Pas na de betaling van de schuld ten bedrage van 93,4 miljoen dollar in februari 2020 kwam de situatie weer op gang. [vi]
Rusland heeft een aandeel van 26%. Bovendien krijgt de Russische kant het recht om een beslissende stem te hebben bij de keuze van de aannemers, over het ontwerp, de ingenieurswerken, de leveringen en de bouw.
Hoewel nu het hoofdsegment van de samenwerking tussen de landen een beperkte voedsel- en grondstoffensector omvat, is er toch sprake van een aanzienlijke dynamiek in de economische betrekkingen tussen Rusland en Pakistan.
In de eerste helft van 2021 bedroeg de Russische handelsomzet met Pakistan $ 419.950.742, een stijging van 43,17% ($ 126.630.995) vergeleken met dezelfde periode in 2020. De uitvoer van Rusland naar Pakistan bedroeg in de 1e helft van 2021 $210.641.504, een stijging van 74,45% ($89.898.115) vergeleken met dezelfde periode in 2020. De invoer van Rusland uit Pakistan bedroeg in de 1e helft van 2021 $209.309.238, een stijging met 21,29% ($36.732.880) vergeleken met dezelfde periode in 2020. [vii]
Natuurlijk is de reikwijdte van onze samenwerking een tijdlang beperkt, maar door geleidelijk relaties te ontwikkelen op gebieden waar humanitaire, culturele en educatieve uitwisselingen nodig zijn (met inbegrip van people's diplomacy en kleine bedrijfsinitiatieven), kunnen wij een strategische routekaart vormen.
Overigens verloopt de militaire samenwerking tussen Rusland en Pakistan volgens plan, er worden regelmatig gezamenlijke militaire oefeningen gehouden, met name de "Vriendschap" manoeuvres op het grondgebied van beide landen. [viii]
Ook de ontwikkeling van een toeristische cluster in Pakistan met Russische deelneming kan een unieke gelegenheid bieden, zowel aan de kust als langs de platgetreden historische routes van Mohenjo Daro en de culturele hoofdstad Lahore tot de Swatvallei die bewoond wordt door het unieke Kalash-volk en de bergtop K2.
En natuurlijk kan de samenwerking tussen Rusland en Pakistan de afhankelijkheid van Islamabad van ongemakkelijke oude banden met westerse mogendheden verder verminderen.
Voetnoten:
[I] https://twitter.com/ImranKhanPTI/status/1483002931070869506
[ii] https://propakistan.ru/article/imran-khan-pozvonil-vladimiru-putinu
[iv] https://www.pakistantoday.com.pk/2022/01/15/national-security-policy-2022-2026/
[vi] https://www.banki.ru/news/lenta/?id=10918154
[viii] https://function.mil.ru/news_page/country/more.htm?id=12387698@egNews
