Venezuela-Iran: een strategisch partnerschap

De politieke banden tussen Venezuela en de Islamitische Republiek Iran ontstonden oorspronkelijk in 1960, toen de twee landen, samen met verschillende olieproducerende landen, de basis legden voor de Organisatie van Olie-exporterende Landen (OPEC) en daar, samen met Irak, Koeweit en Saoedi-Arabië, medeoprichters van werden. In de afgelopen 45 jaar is deze relatie beperkt gebleven tot de nodige diplomatieke en technische contacten om te komen tot passende afspraken over het prijsbeleid en de olieproductievolumes die de leden van het bovengenoemde kartel in de mondiale oliehandel moesten toepassen.

Deze situatie begint radicaal te veranderen in 2005, wanneer Mahmoud Ahmadinejad aan de macht komt in Iran, waarmee het proces van verdieping van de betrekkingen tussen beide landen begint. Zo voert Iran een actief buitenlands beleid met als een van zijn doelstellingen het aanknopen van banden met die rivaliserende Amerikaanse landen die Washington uitdagen in het streven naar een multipolaire wereld, wat perfect aansloot bij de strategie van de Venezolaanse president Hugo Chávez Frías.

De ontwikkeling van de nieuwe betrekkingen tussen Iran en Venezuela verliep via rechtstreekse persoonlijke contacten tussen de staatshoofden. De Iraanse president bezocht Caracas drie keer en het Venezolaanse staatshoofd bezocht Iran negen keer, waarbij telkens memoranda van overeenstemming en samenwerkingsovereenkomsten in diverse sectoren werden ondertekend.

Het doel van Iran om Zuid-Amerika te bereiken werd gerealiseerd met de hulp van zijn beste bondgenoot in de figuur van president Hugo Chavez. Venezuela is dan ook het land in de regio dat tijdens de regering Ahmadinejad het grootste aantal overeenkomsten heeft gesloten, waarvan sommige hebben bijgedragen tot de Iraanse aanwezigheid in andere Latijns-Amerikaanse staten. Er zijn al meer dan 270 bilaterale samenwerkingsovereenkomsten op het gebied van landbouw, industrie, technologie en energie. Daarnaast verleent Iran Venezuela technische bijstand op het gebied van defensie, inlichtingen en veiligheid.

Tot de belangrijkste overeenkomsten en projecten tussen de Venezolaanse regering en de Iraniërs behoren de opening van een tractorfabriek genaamd Veniran Tractor in de deelstaat Bolívar, en het contract tussen het Venezolaanse staatsbedrijf Minerven en zijn Iraanse tegenhanger Impasco. Evenzo werd in 2007 in de deelstaat Monagas een cementfabriek geopend door de Iraanse onderneming Ed Hasse Sanat, die deel uitmaakt van het ministerie van Mijnbouw van het land. Bovendien hebben de staatsoliemaatschappij Pdvsa en haar Iraanse tegenhanger PetroPars een joint venture opgericht om de reserves van het Orinoco-olieblok in de deelstaat Ansoategui te certificeren. Een ander project van de twee landen is de Iraanse autofabriek Venirauto Industries C.A., gevestigd in de staat Aragua, waarvan de eerste voertuigen in april 2009 werden geleverd.

In de financiële sector wordt gesproken over de oprichting van een bi-nationale ontwikkelingsbank, een alliantie tussen de State Industrial Bank of Venezuela en de Export and Development Bank of Iran (Edbi). Venezuela heeft ook de oprichting toegestaan van een volledig in Iran geïnvesteerde bank op zijn grondgebied, genaamd de Internationale Ontwikkelingsbank. Daarnaast hebben de twee landen een bilateraal investeringsfonds van 2,5 miljard dollar opgezet voor projecten in verschillende stadia van ontwikkeling.

Naast dit alles is Venezuela, dankzij de overeenkomst tussen de Venezolaanse staatsluchtvaartmaatschappij Conviasa en Iran Air, de nationale luchtvaartmaatschappij van het land, een toegangspoort geworden voor Iraanse reizen naar de regio. Er is nu een semantische vlucht tussen Caracas en Teheran met een verbinding in Damascus. In november 2008 ondertekenden regeringsvertegenwoordigers van de twee landen ten slotte een overeenkomst inzake wetenschap en technologie waarmee de samenwerkingsbanden op het gebied van kernenergie werden geformaliseerd.

Sinds 2005 reizen Iran en Venezuela samen naar belangrijke internationale evenementen met de garantie van wederzijdse solidariteit. Zo is het geschil over het uraniumverrijkingsprogramma van Iran momenteel een heet hangijzer in de VN. De Venezolaanse president is de meest fervente voorstander van het programma, en tijdens het bezoek van Mahmoud Ahmadinejad aan Caracas in september 2006 zei Hugo Chavez: "wij steunen het recht van Iran om atoomenergie te ontwikkelen voor vreedzame doeleinden". De Venezolaanse regering herhaalde haar standpunt tijdens een interview met het satellietkanaal Franca, waarin zij verklaarde dat Iran geen bom bouwt en kernenergie verdedigde om de energiecrisis aan te pakken die vrijwel de hele planeet treft.

In het kader van de besluiten van het Internationaal Agentschap voor Atoomenergie (IAEA) was Venezuela het enige land dat zich verzette tegen resolutie GOV/2005/77 van 24 september 2005, aangenomen met 22 stemmen voor en 1 stem tegen, bij 12 onthoudingen, waarin Iran ervan werd beschuldigd zijn verplichtingen uit hoofde van het Verdrag inzake de niet-verspreiding van kernwapens van 1978 te schenden wegens het ontbreken van bewijs voor het militaire doel van zijn kernprogramma. De februari daarop waren Cuba, Syrië en Venezuela opnieuw tegen een resolutie GOV/2006/14 die de zaak voorlegde aan de VN-Veiligheidsraad. Na de aanscherping van de sancties tegen Iran die de Veiligheidsraad in resolutie 1747 unaniem heeft goedgekeurd, was de Venezolaanse president een van de weinige leiders die Mahmoud Ahmadinejad bleven steunen.

Ondanks de media-aandacht lijkt het onderwerp van de Iraans-Venezolaanse militaire samenwerking een van de meest urgente.  Bovendien werken Iran en Venezuela samen om het bestaande internationale systeem te bekritiseren, volgens hun revolutionaire logica. In de analyse gewijd aan revolutionaire staten verduidelijkt de Franse analist Laurent Raker dat deze reagerende landen niet proberen hun relatieve positie in het machtsevenwicht te verbeteren, maar eerder de gevestigde orde, haar instellingen en haar praktijken verwerpen en andere interpretaties van wereldzaken verkondigen.

Volgens sommige deskundigen willen Iran en Venezuela ook hun invloed onder de ontwikkelingslanden vergroten, omdat ze rijk genoeg zijn om een alternatieve wereldpool te creëren.

Venezuela heeft, nu en ten tijde van Hugo Chávez, de internationale financiële instellingen ervan beschuldigd verantwoordelijk te zijn voor de armoede in Zuid-Amerika. Zelfs in mei 2007 kondigde Chávez zelf tijdens een toespraak op de Dag van de Arbeider aan dat Venezuela zich vroeg of laat zou terugtrekken uit het Internationaal Monetair Fonds en de Wereldbank (na terugbetaling van de multilaterale schuld). Bovendien probeert Venezuela alternatieve instellingen te creëren voor de bestaande. Sinds 2007 pleit Venezuela voor de oprichting van een Bank van het Zuiden om de solidariteit tussen de Latijns-Amerikaanse landen te bevorderen. Aanvankelijk werd het project gesteund door Argentinië, Bolivia, Ecuador en Brazilië, maar met het vertrek van de socialistische leiders is het idee op een zijspoor gezet.

Anderzijds willen Iran en Venezuela ook een einde maken aan de westerse overheersing op informatiegebied. Daarom hebben Argentinië, Cuba, Uruguay en Venezuela op 24 juli 2005 Telesur opgericht, een Spaanstalig satelliettelevisiekanaal dat de gebeurtenissen in Latijns-Amerika verslaat. Evenzo kondigde Iran op 2 juli 2007 de start aan van Press TV, een Engelstalig nieuwskanaal dat tot doel heeft het westerse perspectief op de internationale ontwikkelingen in de regio in evenwicht te brengen.

Beide landen zijn ook van plan actie te ondernemen voor andere ontwikkelingsregio's. Hun huidige presidenten zouden graag zien dat de staten van het arme zuiden onafhankelijker worden terwijl ze proberen samenwerkingsprojecten uit te voeren om de invloed van de ontwikkelde landen te vermijden. Met dit vooruitzicht hebben zij aangekondigd dat het door hen opgerichte bi-nationale fonds ook kan worden gebruikt voor de financiering van investeringen en programma's in andere staten die zich willen bevrijden van de Amerikaanse overheersing, met name in Latijns-Amerika en Afrika.

Op die manier hopen zij het revolutionaire denken te verspreiden en willen zij als oliestaten met hoge inkomsten hun verantwoordelijkheid nemen. En in oktober 2006 lanceerden zij een raffinaderijproject in Syrië. Dit project is een voorbeeld van hoe Iran en Venezuela een deel van het wereldsysteem proberen en willen veranderen binnen de middelen die hun ter beschikking staan. Tegelijkertijd verdedigen zij echter bepaalde VN-instellingen die hen in staat stellen hun mening te uiten.

Zo steunen zij de hervorming van de Veiligheidsraad in plaats van de ontbinding ervan, en hebben zij geen kritiek op de Algemene Vergadering omdat die hun de mogelijkheid biedt om het op te nemen tegen de Verenigde Staten. De pogingen om het mondiale systeem te veranderen hadden ook gevolgen voor de politieke orde van de ontwikkelingslanden, en de opkomst van verschillende wegen van internationale integratie die door de landen van het Zuiden werden bevorderd, moet worden opgemerkt, zoals blijkt uit de polarisatie van die partners, zoals het voorbeeld van Latijns-Amerika laat zien.

Om zijn internationale geloofwaardigheid te behouden, probeert de Iraanse president zijn invloed in Latijns-Amerika uit te breiden, en Venezuela dient daarvoor als platform. En Venezuela van zijn kant probeert zijn socialistische project uit te breiden. Deze toenaderingen hebben geleid tot een Latijns-Amerikaanse tournee van de Iraanse leider, waarbij hij betrekkingen wil aanknopen met "radicaal" linkse regeringen die pleiten voor een vermindering van de Amerikaanse invloed in de regio, en bondgenoten van zijn Venezolaanse tegenhanger, zoals Daniel Ortega van Nicaragua.

Een van de zwakste elementen van de banden tussen Iran en Venezuela is hun afhankelijkheid van olie. Het is hun belangrijkste wapen, en ze gebruiken het voor politieke doeleinden. Venezuela is zich bewust van deze situatie en Nicolas Maduro zei op een recente persconferentie dat: "in het geval van Venezuela kun je oliestrategie en diplomatie niet van elkaar scheiden". Daarom is het belangrijk dat de staat probeert de olieprijzen hoog te houden. Zowel de Venezolaanse als de Iraanse infrastructuur hebben echter geleden onder het isolement en de sancties van de VS.

Niettemin blijft de interactie tussen Iran en Venezuela zich ontwikkelen. Vorig jaar ondertekenden de Venezolaanse president Nicolas Maduro en zijn Iraanse ambtgenoot een samenwerkingsovereenkomst voor 20 jaar nadat Maduro de Islamitische Republiek had geprezen voor het sturen van broodnodige brandstof naar zijn land ondanks de Amerikaanse sancties.

Maduro maakte ook een rondreis door Eurazië nadat de Amerikaanse president Joe Biden despotisch had besloten hem uit te sluiten van de top van de Amerika's (de regering Biden sloot Venezuela, Cuba en Nicaragua uit van de top). Maduro bleef in Algerije en Turkije.

Tot slot lijkt de relatie tussen Iran en Venezuela steeds meer op een strategisch partnerschap, dat wil zeggen een speciale relatie tussen de twee staten die beloven op verschillende gebieden samen te werken zonder een traditioneel militair bondgenootschap te vormen.

Vertaling door Robert Steuckers