De ongrijpbare liberale categorie van totalitarisme

Een van de filosofisch-politieke categorieën die het meeste succes hebben in de orde van het neoliberale discours, zowel rechts als links, is die van het "totalitarisme", vooral in de betekenis die Hannah Arendt in haar werk The Origins of Totalitarianism (1951) conceptualiseerde. Via deze categorie wordt de hele geschiedenis van de "korte eeuw" teratomorf geherinterpreteerd als een opeenvolging van despotische en genocidale regeringen, rood en bruin, vijanden van de open samenleving die Popper voorstaat. De gruwel van de korte eeuw zou echter bepaald worden door het kapitalistische happy end van het Einde van de Geschiedenis (gepatenteerd door Fukuyama) en de triomf van de universele vrijheid (in reële termen vertaald als die van de planetaire vrije markt). De hele menselijke geschiedenis zou zich dus ontvouwen in de neoliberale orde, verondersteld op een manier die allesbehalve ideologisch neutraal is, als het einde (end) en als het einde (finaliteit) van de geschiedenis als zodanig - volgens de dubbele betekenis van het Griekse motto τέλος.

De hoge ideologische graad van dit verhaal komt naar voren vanuit welk perspectief het ook bekeken wordt. Ten eerste, de hele twintigste eeuw, die - zoals Badiou ons eraan herinnert - de "eeuw van politieke passie" was, lost zich volledig op in het grimmige bewind van terreur en genocide, van de goelags en het prikkeldraad van de vernietigingskampen; verschrikkingen die zeer aanwezig waren, ça va sans dire, maar die er zeker niet toe kunnen leiden dat men alles negeert wat anders en beter was geproduceerd tijdens de "korte eeuw". Dankzij de verre van neutrale identificatie tussen de 20ste eeuw en totalitarisme is er in feite geen spoor meer over van de utopische passie voor het overwinnen van de proza van het kapitalisme, noch van de sociale veroveringen van de arbeidersklasse, noch zelfs van de verworvenheden op het gebied van democratische rechten en praktijken die werden verkregen dankzij het kader van soevereine natiestaten. Volgens de "publiciteitstheorie" van de nouveaux philosiphes - die in hun tijd zelf gevierd werden als een commercieel product van de cultuurindustrie - wordt de Goelag de waarheid van elk werkelijk socialistisch streven. En, synergetisch, worden de prikkeldraadnetten van Auschwitz de waarheid van alle verdediging van de nationale staat, soevereiniteit en traditie.

Naast het hypothekeren van de utopische dimensie die openstaat voor de projectie van betere toekomsten, vervult de anti-totalitaire retoriek een verontschuldigende functie met betrekking tot het heden zelf. Er wordt namelijk gesuggereerd dat de neoliberale orde, hoewel deze vol tegenstrijdigheden en onrechtvaardigheden zit, nog steeds te verkiezen is boven de rode en bruine totalitaire verschrikkingen die de "korte eeuw" hebben overheerst. Op deze manier wordt het gereïficeerde heden niet langer bestreden vanwege de tegenstrijdigheden die eraan ten grondslag liggen (uitbuiting en ellende, ongelijkheid en de voortdurende aderlating van rechten); integendeel, het wordt verdedigd tegen de mogelijke terugkeer van fascisme en communisme.

De overwinning van het kapitalistische machtsevenwicht (Berlijn, 1989) kan zo ideologisch verheven worden tot een definitief feit van Weltgeschichte. Deze zou, na de "immense macht van het negatieve", haar eigen autotelische proces van de implementatie van het vrije verkeer van goederen en vercommercialiseerde mensen uitvoeren. Iedereen die zonder na te denken de identificatie tussen vrijheid en de vrije markt, tussen democratie en kapitalisme niet erkent, misschien zelfs probeert om de wakkere droom van betere vrijheden en een exodus uit de stalen kooi van het niet-grensoverschrijdende technokapitaal weer tot leven te wekken, zal daarom worden verstoten en verguisd als "totalitair", als "antidemocratisch" en als "onliberaal"; of, zou Popper zeggen, als de "vijand van de open samenleving", die overigens een van de meest gesloten samenlevingen in de geschiedenis is, gezien de mate van sociaaleconomische uitsluiting, in termen van grondrechten en basisbehoeften, waartoe steeds meer mensen veroordeeld zijn.

De anti-totalitaire retoriek werkt op volle toeren dankzij de symmetrische activering van blauw rechts en fuchsia links. Eerstgenoemden beschuldigen links - in al zijn gradaties en kleuren - ervan samen te zweren met de "rode totalitaire waanzin" van het maoïsme en stalinisme. En zo zorgt het ervoor dat het vastgeklonken blijft aan het neoliberale dogma, zonder mogelijke openingen naar meer politieke controle over de markt en mogelijke uitbreidingen van sociale rechten; praktijken die op zichzelf al onmiddellijk als een terugkeer naar het rode totalitarisme worden gezien. Analoog beschuldigt fuchsia-links blauw-rechts ervan voortdurend in de verleiding te komen van "zwarte of bruine totalitaire waanzin", Mussoliniaans of Hitleriaans. En zo zorgt het ervoor dat liberaal neo-rechts te allen tijde even gehecht blijft aan het neoliberale credo, waarbij het onmiddellijk elke poging om de nationale staat opnieuw te laten heersen, om weerstand te bieden aan de globalisering van de markt en om de culturele en traditionele identiteiten van de volkeren te beschermen, als "fascisme" delegeert. Dit laat eens te meer zien hoe zowel rechts als links de kern van het neoliberale fundamentalisme hebben geïnjecteerd, volgens welke - in de syntax van von Hayek - elke politieke poging om de vrije concurrentie en de gedereguleerde markt tegen te gaan onverbiddelijk leidt tot de "weg naar lijfeigenschap".

Op grond van deze logica van wederzijds neoliberaal toezicht (die opnieuw de functie bevestigt die de rechts-links tegenstelling vandaag de dag vervult als een louter ideologisch simulacrum ten gunste van de heersende klasse), garanderen blauw rechts en fuchsia links wederzijds hun eigen stabiele permanentie binnen de perimeters van de politiek correcte, liberale matrix van de Ene Gedachte. Dit richt de opperste vijand op de Keynesiaanse soevereine staat en regulator van de economie, die automatisch wordt vereenzelvigd met roodbruin totalitarisme of, niet zelden, met de ens imaginationis van "roodbruin totalitarisme". En als gevolg van het hele proces duikt het kapitalisme zelf weer op, steeds meer veredeld en ideologisch gelegitimeerd: vandaag de dag wordt het zelfs voorgesteld - zowel van rechts als van links - als het koninkrijk van de vrijheid, als de beste van alle mogelijke werelden, of in ieder geval als de enig mogelijke in de tijd van ontgoocheling die overblijft na de rode en bruine totalitaire gruweldaden.

Bron: posmodernia.com

Vertaling door Robert Steuckers