Van kapitalistische crisis naar genocide?

Het wereldwijde kapitalisme bevindt zich in een staat van stagnatie, waardoor de politieke en militaire actoren van het transnationale kapitaal steeds meer onder druk komen te staan om nieuwe manieren te vinden om winst te maken. Professor William I. Robinson van de Universiteit van Californië schrijft over dit onderwerp.

De oorlogen in Oekraïne en Gaza en de nieuwe Koude Oorlog tussen de VS en China “versnellen het gewelddadig uiteenvallen van de internationale orde van na de Tweede Wereldoorlog en vergroten het risico op een wereldoorlog”. De beschaving zoals wij die kennen “desintegreert onder de invloed van de ongebreidelde accumulatie van mondiaal kapitaal”, opent Robinson zijn proefschrift.

De kern van de crisis van dit tijdperk is “de fundamentele interne tegenstrijdigheid van het kapitalisme, de overproductie van kapitaal”. In de afgelopen decennia heeft het overschot aan kapitaal een buitengewoon hoog niveau bereikt. Toonaangevende internationale bedrijven en financiële conglomeraten hebben recordwinsten gemaakt, terwijl de winstpercentages zijn gedaald en de bedrijfsinvesteringen zijn afgenomen.

“Het teken van de kapitalistische ineenstorting is precies deze daling van de winstvoet op hetzelfde moment als de stijging van de winstpot. Sinds 1980 zijn de kasreserves van bedrijven alleen maar toegenomen, maar inactief kasgeld is geen kapitaal omdat de waarde ervan niet toeneemt. Het stagnerende kapitalisme bevindt zich in een crisistoestand,” stelt de academicus (foto).

De internationale kapitalistische klasse heeft “meer rijkdom vergaard dan ze kan consumeren of herinvesteren”. De mondiale ongelijkheid is voortdurend toegenomen.
“In 2018 controleerde één procent van de mensheid 52 procent van de rijkdom van de wereld en controleerde 20 procent van de mensheid 95 procent, terwijl de overige 80 procent het moest doen met slechts 5 procent van die rijkdom,” haalt Robinson onderzoeksgegevens aan, waarvan sommige al verouderd zijn.

“Financiële speculatie, schuldgedreven groei en fiscale plundering” zijn aan het einde van hun levensduur gekomen als tijdelijke oplossingen voor chronische stagnatie. De kapitalistische klasse is steeds wanhopiger op zoek naar nieuwe manieren om haar geaccumuleerde kapitaal te lozen. Dit zal ertoe leiden dat “het systeem gewelddadiger, roofzuchtiger en roekelozer wordt”.

Na de kapitalistische globaliseringshausse van het einde van de 20ste en het begin van de 21ste eeuw moesten de elites aan zichzelf toegeven dat de crisis niet onder controle was. In zijn Risicorapport 2023 waarschuwde het Economisch Forum van Davos dat de wereld voor een “multi-crisis” staat met “toenemende economische, politieke, sociale en klimatologische gevolgen” die “een uniek, onzeker en turbulent decennium vormen”.

De hebzuchtige drang om de kapitaalaccumulatie onbeperkt uit te breiden maakt het voor de heersende klasse onmogelijk om levensvatbare oplossingen voor deze crisis aan te dragen. Er wordt nu dus geëxperimenteerd met de manier waarop de aanhoudende politieke chaos en economische instabiliteit worden omgezet in een nieuwe en dodelijkere fase van het wereldwijde kapitalisme: de heersende groepen keren zich, volgens Robinson, “naar autoritarisme, dictatuur en fascisme”.

In de komende jaren zullen nieuwe technologieën op basis van automatisering, machinaal leren en kunstmatige intelligentie, in combinatie met de marginalisatie als gevolg van conflicten, economische ineenstorting en klimaatverandering, het aantal “mensen met een overschot” dat in proletarische, door werkloosheid en armoede geteisterde ellende leeft, exponentieel doen toenemen.

De heersende klassen staan voor een onoplosbaar probleem: hoe onderdrukken ze de potentiële opstand van deze enorme massa mensen in verschillende delen van de wereld? “De 'maniakken' moeten in bedwang worden gehouden door een technocratische controlemaatschappij, een wereldwijde politiestaat, met pandemieën, oorlogen en genocides als instrumenten, met als uiteindelijke doel de uitroeiing van de menselijke bevolking.

Dit is volgens Robinson ook de bredere context van wat er in Gaza gebeurt. “Het Palestijnse proletariaat in Gaza leverde geen goedkope arbeidskrachten meer voor de Israëlische economie toen de opstandige Gazanen in 2007 werden geblokkeerd en het hele gebied in een concentratiekamp werd veranderd. De Gazanen, nutteloos voor Israël en het internationale kapitaal, vormen een obstakel voor de kapitalistische expansie in het Midden-Oosten en zijn volledig wegwerpbaar”.

De voortdurende genocide brengt hoge belangen met zich mee in de dynamiek van de kapitalistische crisis. “Gaza is een microkosmos en de ultieme manifestatie van het lot dat de arbeidersklasse en de rest van de mensheid te wachten staat naarmate de vormen van controle over de wereldorde steeds woester en gewelddadiger worden,” waarschuwt Robinson.

De transnationale corporatocratie is klaar voor een nieuwe radicale fase in haar controle over de menselijke bevolking en de planeet. Het is geen toeval dat er over de hele wereld nieuwe megagevangenissen worden gebouwd, evenals “kwartiersteden” om de mobiliteit van burgers te beperken . De opkomst van autoritaire politieke regimes is ook “onderdeel van een grotere beweging in de richting van een wereldwijde politiestaat”, voegt Robinson toe.

“Gaza, Congo en andere hellscapes zijn real-time alarmbellen dat genocide in de komende decennia een krachtig middel zou kunnen worden om het conflict tussen overtollig kapitaal en overtollige menselijkheid op te lossen”.

Politieke chaos en chronische instabiliteit kunnen omstandigheden creëren die zeer gunstig zijn voor het kapitaal. In het verleden hebben oorlogen een belangrijke economische stimulans gegeven en het kapitalistische systeem uit een accumulatiecrisis getrokken, terwijl ze de aandacht afleidden van politieke spanningen en legitimiteitsproblemen.

Elk nieuw conflict over de hele wereld opent nieuwe mogelijkheden voor overwinning in de strijd tegen stagnatie. De eindeloze vernietiging die volgt op de wederopbouw heeft rimpeleffecten. Ze voeden niet alleen de winsten van de wapenindustrie, maar revitaliseren ook stadsplanning, bouw, hightech, energie en vele andere sectoren.

Geopolitieke concurrentie en zelfs genocide vormen zo een perverse levensader voor het kapitalisme in crisis, en bieden mogelijkheden voor nieuwe rijkdom door middel van geweld. Vanuit dit perspectief hebben de Russische militaire operatie in Oekraïne en de genocideoorlog van Israël in Gaza “de weg vrijgemaakt voor een verdere militarisering van een reeds wereldwijde oorlogseconomie”.

Er was de Tweede Wereldoorlog voor nodig om het kapitalisme eindelijk uit de Grote Depressie te halen. De Koude Oorlog rechtvaardigde een halve eeuw van stijgende militaire budgetten, gevolgd door de zogenaamde “oorlog tegen het terrorisme”, die ook hielp om te voorkomen dat de economie explodeerde door chronische stagnatie.

Hoewel het militariseren van de wereldeconomie helpt om de overbevolkingscrisis in de toekomst glad te strijken, is de stap ook riskant, omdat het de spanningen verhoogt en de wereld gevaarlijk in de richting van een grote vuurzee duwt.

“We zitten midden in een wereldwijde burgeroorlog,” stelt Robinson. In plaats van twee legers staan burgers overal tegenover dominante groepen met een sinistere agenda. Kan het volksverzet escaleren tot het punt waarop de transnationale elite moet instemmen met belangrijke herstructureringen die de burgerij ten goede zullen komen?

“De toekomst is onzeker omdat de uitkomsten afhangen van de strijd tussen tegengestelde sociale krachten, het beleid dat uit die strijd voortkomt en de onvoorziene omstandigheden die vaak moeilijk te voorspellen zijn. Maar het lijdt geen twijfel dat er grote omwentelingen op komst zijn,” zegt de Amerikaanse socioloog.

Bron

Vertaling door Robert Steuckers