Mythe, Utopie, & Pluriverseel Realisme

Georges Sorel verdeelde sociale en politieke formaties in twee soorten: (1) die welke een mythe als basis voor hun ideologie hadden, en (2) die welke een beroep deden op utopische ideeën. De eerste categorie schreef hij toe aan het revolutionair socialisme, waar de ware revolutionaire mythen geen beschrijvingen van verschijnselen zijn, maar de uitdrukking van de menselijke wil. De tweede categorie zijn utopische projecten, die hij toeschreef aan de burgerlijke maatschappij en het kapitalisme.

In tegenstelling tot de mythe, met haar irrationele houdingen, is de utopie een product van geestelijke arbeid. Volgens Sorel is het het werk van theoretici die een model trachten te scheppen waarmee de bestaande maatschappij bekritiseerd kan worden en waarmee het goede en het kwade daarin gemeten kan worden. Utopia is een geheel van denkbeeldige instellingen, maar biedt ook tal van duidelijke analogieën met reële instellingen.

Mythen zetten ons aan tot strijd, terwijl utopieën op hervorming gericht zijn. Het is geen toeval dat sommige utopisten, nadat zij politieke ervaring hebben opgedaan, vaak bekwame staatslieden worden.

Mythen kunnen niet weerlegd worden, omdat zij als een overtuiging van de gemeenschap samengehouden worden en dus onherleidbaar zijn. Utopieën kunnen echter wel overwogen en verworpen worden.

Zoals wij weten, waren de verschillende vormen van socialisme, zowel ter linker- als ter rechterzijde van het politieke spectrum, in feite gebouwd op mythen, zoals gemakkelijk blijkt uit de werken van hun voorstanders. Het is voldoende te herinneren aan de Mythe van de 20ste Eeuw van Alfred Rosenberg, die een apologeet werd voor het Duitse nationaal-socialisme.

Aan de andere kant van het socialisme zien wij ook een mythologische basis, hoewel die post-facto geanalyseerd wordt.  Ook al zei Marx dat het proletariaat geen behoefte heeft aan mythen die door het kapitalisme vernietigd worden, toch heeft Igor Shafarevich onomstotelijk het verband aangetoond van de eschatologische verwachtingen van het vroege christendom en het socialisme. Ook de bevrijdingstheologie in Latijns-Amerika bevestigt de sterke aanwezigheid van de mythe aan het werk binnen het linkse socialisme van de 21e eeuw.

Als wij spreken in termen van de tweede en derde politieke theorieën die met het liberalisme hebben geworsteld, is het relevant te herinneren aan de opmerking van Friedrich von Hayek, die in zijn werk The Road to Serfdom opmerkt dat, "Hitler het in februari 1941 gepast vond om in een openbare toespraak te zeggen dat het nationaal-socialisme en het marxisme in feite hetzelfde zijn."

Dit doet natuurlijk niets af aan het belang van de moderne politieke mythe, en verklaart ook de haat die de vertegenwoordigers van het moderne liberalisme ertegen aan de dag leggen. Politieke alternatieven - of het nu Nieuw Rechts, Indigenisme of Eurazisme is - vormen dus een nieuwe totalitaire bedreiging voor de neoliberalen. Liberalen, zowel klassieke als neo-liberalen, ontzeggen ons onze idealen, omdat zij menen dat die grotendeels mythologisch van aard zijn en dus niet in de werkelijkheid kunnen worden omgezet.

Nu terug naar de utopie. De liberale politieke economie is, zoals Sorel terecht opmerkt, zelf een van de beste voorbeelden van utopisch denken. Alle menselijke verhoudingen worden gereduceerd tot de vorm van vrije marktuitwisseling. Dit economisch reductionisme wordt door liberale utopisten voorgesteld als een panacee voor conflicten, misverstanden, en allerlei verstoringen die in samenlevingen ontstaan.

De leer van het utopisme is voortgekomen uit de werken van Tommaso Campanella, Francis Bacon, Thomas More, en Jonathan Swift, en van filosofen-liberalen zoals de leider van de Britse radicalen Jeremy Bentham. De belichaming van de utopie werd eerst opgericht op een rigide regelgevingsbeleid, dat tegelijkertijd geweld als dwangmiddel op zijn burgers inhield. Daarna ging het over op koloniale expansie, die de accumulatie van kapitaal mogelijk maakte en de vaststelling van één enkele zogenaamde "beschaafde norm" voor andere landen. Daarna ging het liberale utopisme nog verder, en werd, in de woorden van Bertram Gross, "vriendelijk fascisme," in die zin dat het overheersing en hegemonie begon te institutionaliseren door middel van een regime van internationale wet- en regelgeving. Tegen die tijd is de liberale utopie zelf een moderne mythe geworden: technocentrisch, rationeel en totalitair - waarbij het eerste utopische idee van een rechtvaardige maatschappij wordt verzwakt en vervangen door materialisme en utilitaristische wetten, zodat het in feite een dystopie wordt.

In het geval van zowel myth-centrische samenlevingen, als utopieën, consequent uitgevoerd door experimenten met recht, economie, filosofie, en politiek, is er een grote fout gemaakt door te proberen het model wereldwijd uit te breiden. Fascisme en marxisme zijn historisch gezien het eerst gevallen. Maar ook het liberalisme is nu in twijfel getrokken, zoals John Lukacs zo'n 20 jaar geleden al vooruitziend opmerkte in zijn werk The End of the 20th Century and the End of the Modern Era.

Mythe en utopie ontleenden beide hun kracht aan de pluriversum wereld, waarbij zij haar homogeniseerden en haar rijkdom aan culturen en wereldbeschouwingen vernietigden. Het pluriversum was de basis waarop de bovenbouw van de Utopia gevormd werd. Het was ook de plaats waar bepaalde moderne krachten, die gewelddadige historische projecten wilden uitvoeren, uit diep mythologische lagen putten.

Binnen de pluriversum werkelijkheid is er zowel ruimte voor mythe als voor utopie, als zij beperkt blijven tot een bepaalde ruimte met unieke beschavingskenmerken en van elkaar gescheiden zijn door geografische grenzen. Mythe kan verwezenlijkt worden in de vorm van een theocratie of een futurologisch rijk. Utopia zou tegelijkertijd kunnen streven naar een biopolitieke technopolis of een smeltkroes van de naties, maar natuurlijk los van myth-centrische orden.

Carl Schmitt stelde de constructie en erkenning voor van zulke op zichzelf staande "Grote Politieke Ruimten" of Grossräume. De vorming van deze ruimten zou een mondiaal programma van pluriversalisme vereisen, waarbij een beroep gedaan zou worden op de onderscheidende mythen en culturele grondslagen van de verschillende volkeren. Maar alle partijen voor een pluriversele orde moeten als voorwaarde één ding gemeen hebben: de deconstructie van de bovenbouw van de ontluikende neoliberale utopie.