Hybride oorlogsvoering: nu een discourskader
06.06.2022
Naast hooggeplaatste militairen en politici raken ook onderzoeksinstellingen en organisaties in het Westen betrokken bij de studie van het verschijnsel hybride oorlogsvoering (dat een interdisciplinair gebied is geworden). De Noorse Arctische Universiteit, bijvoorbeeld, heeft een onderzoeksgroep over grijze gebieden en hybride oorlogsvoering. Het telt 20 leden, waaronder zeven professoren. Onderzoeksgebieden zijn geopolitiek, technologie, recht en sociologie. De outputs zijn voorstellen voor conflictbeheersing, strategieën, verdediging, enz. Op de website van de groep staat dat "wij zowel onderzoeken hoe deze begrippen worden gedefinieerd en begrepen als wat de verschillende bedreigingen zijn en hoe zij worden waargenomen, van het individuele en openbare tot het staats- en internationale niveau. Onze onderzoeksthema's omvatten: "Mensen", "Geopolitiek", "Recht" en "Technologie". Wij bekijken verschillende manieren om mogelijke bedreigingen, crises en oorlogsvoering te beheersen, waaronder plaatselijke paraatheid en vertrouwen van het publiek, nationale paraatheidsstrategieën, gemeenschappelijke defensie, regering-gehele en geïntegreerde benaderingen. Wij zijn geïnteresseerd in het begrijpen van de complexiteit van het brede plaatje van bedreigingen, van het gebruik van desinformatie en psychologische/informatie-operaties tot cyberaanvallen op infrastructuur en militaire invallen die leiden tot de erosie van vertrouwen en veiligheid in samenlevingen" (1).
Een van de publicaties van de auteur van deze groep, Krister Pursiainen, gaat over de kritieke infrastructuur van Rusland (2). Hij geeft een analyse van de definities, een lijst van voorzieningen en structuren die binnen hun werkterrein met veiligheid te maken hebben.
De leider van de groep, professor Gunhild Hoogensen Gjorv, is ook een van de leiders van de internationale EU-HYBNET groep, een pan-Europees netwerk voor het tegengaan van hybride bedreigingen dat door de Europese Commissie wordt gefinancierd als onderdeel van het EU Horizon 2020 programma voor onderzoeksinnovatie en in mei 2020 van start is gegaan (het project zelf heeft een looptijd van 60 maanden, dus vijf jaar). Het project wordt gecoördineerd door de Universiteit voor Toegepaste Wetenschappen van Espoo, Finland.
Het netwerk omvat het European Hybrid CoE (3), Centre of Excellence for Hybrid Threats, het Joint Resource Centre (4) van de Europese Commissie, de European Organisation for Security (5) die de gemeenschap van onderzoekers en MIC's uit 15 EU-landen vertegenwoordigt, het Poolse Platform for Homeland Security en diverse andere instellingen, organisaties en overheidsinstanties uit heel Europa.
Uit de publicaties blijkt duidelijk dat de auteurs van de studiegroep van de Arctische Universiteit een brede interdisciplinaire aanpak hanteren. Zo schreef Gunhild Hoogensen Gjorv in een publicatie dat "er weliswaar geen algemeen aanvaarde definitie van hybride bedreigingen en/of oorlogsvoering bestaat, maar dat er toch een aantal kenmerken naar voren kunnen worden gehaald. In het algemeen, hybride oorlogsvoering: 1) gebruik maakt van een combinatie van militaire en niet-militaire technieken, die militaire, politieke, economische, civiele en informatietechnieken omvatten; 2) de tegenstander is vaak verborgen of verspreid en kan een staat of een niet-statelijke actor (of beide) zijn; 3) hij controleert het verhaal door combinaties van informatie en desinformatie; 4) hij gebruikt cyberaanvallen tegen kritieke infrastructuur; 5) hij is bedoeld om het doelwit te destabiliseren of te verzwakken, wat resulteert in aanvallen die vaak onder de "NAVO-drempels van artikel 5" blijven. Kortom, dit leidt tot een vaag onderscheid tussen vrede en conflict. Hybride oorlogsvoering steunt in hoge mate op niet-militaire sferen. Burgers spelen een centrale rol in het conflict als bron van potentiële sociaal-politieke kwetsbaarheid voor de samenleving en als doelwit voor niet-militaire bedreigingen en aanvallen, waaronder desinformatiecampagnes" (6).
Een ander document onderzoekt het geslacht in de context van hybride bedreigingen. Zij stelt dat "de dynamiek die aan hybride bedreigingen ten grondslag ligt, de complexiteit aantoont van de verschillende manieren waarop geslacht en andere markers van identiteit worden gedefinieerd en gemanipuleerd om specifieke doelen te bereiken. Geslacht is een relatief begrip, waarvan de opbouw varieert naar gelang van de geografische ruimte en de tijd. De invloed van genderconstructies moet begrepen worden in relatie tot andere sociaal geconstrueerde categorieën en machtshiërarchieën, zoals ras en klasse. De conceptualisering en definitie van het begrip gender is zeer veranderlijk en dynamisch, afhankelijk van de gebeurtenissen en actoren die bij het constructieproces betrokken zijn. Gendercategorieën kunnen gemanipuleerd en veranderd worden in discoursen, gebruikt worden in de politiek of gereconstrueerd worden door individuen en gemeenschappen om sociale kwetsbaarheid aan te pakken. Hybride bedreigingen ... laten zien hoe gender complex is en kruisverbanden vertoont met andere identiteiten. In bedreigingssituaties die gericht zijn op identiteiten van (meestal) gemarginaliseerde of niet-dominante identiteiten, wordt een identiteit van de ander gecreëerd ten opzichte van zichzelf als abnormaal, niet passend bij de dominante groep" (7).
Er zij op gewezen dat in het artikel sprake is van mondiale dimensies, hetgeen wijst op een poging van de NAVO-landen om een actieplan uit te werken buiten hun gebied van deskundigheid. "Door sectoroverschrijdende benaderingen voor de analyse te gebruiken, kunnen wij bredere, complexere regio's begrijpen die steeds vaker het doelwit zijn van hybride bedreigingen. Maar wij moeten verder gaan. Er wordt enig onderzoek gedaan naar democratieën in het noorden van de wereld, maar minder naar het zuiden van de wereld, waar een toenemend aantal nieuwe opkomende democratieën uiterst kwetsbaar kan zijn voor mogelijke beïnvloeding en desinformatie-operaties. Er is een leemte in de literatuur waarin verschillende aspecten van hybride dreigingen en oorlogen in het Zuiden van de wereld, vooral in Afrika, worden onderzocht. In de bestaande literatuur over Afrikaanse gevallen wordt heel weinig onderzoek gedaan naar de mate waarin technologie invloed heeft op instellingen, crisisbeheer of normen (en vice versa)" (8).
Gezien het politieke activisme van de VS bij het verspreiden van de ideologie van seksuele minderheden onder het mom van normaliteit, kan men zeggen dat het Witte Huis en het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken een hybride oorlog voeren door gender als politiek doel te instrumentaliseren.
In het nummer van februari 2022 van de nieuwsbrief wordt het thema van manipulatie en interferentie van informatie aan de orde gesteld. "De voorgestelde actie wordt gezien als een manier om de pan-Europese reactie op hybride bedreigingen die zich in het informatiedomein voordoen, te versterken. Voorts zouden de voorgestelde acties een manier kunnen zijn om de uitvoering van het systeem voor snelle waarschuwing van de lidstaten van de EU en de uitvoering van het actieplan van de EU voor de democratie te ondersteunen, waarbij de nadruk ligt op "het tegengaan van desinformatie, buitenlandse inmenging en informatiebemoeienis". De voorgestelde oplossing zou ook bijdragen tot de acties waarin de veiligheidsstrategie van de EU voorziet, met de nadruk op hybride dreigingen.
Een ander lid van de groep, Arsalan Bilal, publiceerde zijn tekst rechtstreeks op de website van de NAVO. Daarin staat dat "hybride oorlogsvoering de interactie of samensmelting van zowel conventionele als onconventionele machtsinstrumenten en instrumenten van subversie inhoudt. Deze middelen worden synchroon gecombineerd om de zwakke punten van de antagonist uit te buiten en synergistische effecten te bereiken. Het doel van de combinatie van kinetische hulpmiddelen en niet-kinetische tactieken is de oorlogvoerende staat op een optimale manier schade toe te brengen. Voorts zijn er twee onderscheidende kenmerken van hybride oorlogsvoering. Ten eerste wordt de grens tussen oorlog en vredestijd onduidelijk. Dit betekent dat het moeilijk is de drempel van de oorlog te bepalen of te onderscheiden. Oorlog wordt ongrijpbaar naarmate hij moeilijk uitvoerbaar wordt.
Hybride oorlogsvoering onder de drempel van oorlog of rechtstreeks openlijk geweld loont, ook al is het gemakkelijker, goedkoper en minder riskant dan kinetische operaties. Het is, laten we zeggen, veel haalbaarder om in samenwerking met niet-overheidsactoren desinformatie te sponsoren en te verspreiden dan tanks op het grondgebied van een ander land te brengen of met straaljagers in zijn luchtruim te vliegen. De kosten en risico's zijn merkbaar minder, maar de schade is reëel. De hamvraag hier is: Kan er oorlog zijn zonder directe vijandelijkheden of fysieke confrontatie? Aangezien hybride oorlogsvoering doortrokken is van interstatelijke conflicten, kan deze vraag bevestigend beantwoord worden. Het blijft ook nauw verbonden met de filosofie van de oorlog. De opperste kunst van de oorlog is de vijand te onderwerpen zonder strijd, zoals de oude militaire strateeg Sun Tzu voorstelde.
Het tweede bepalende kenmerk van hybride oorlogsvoering heeft te maken met dubbelzinnigheid en toeschrijving. Hybride aanvallen worden meestal gekenmerkt door grote dubbelzinnigheid. Deze dubbelzinnigheid wordt door hybride actoren opzettelijk gecreëerd en uitgebreid, om zowel de toeschrijving als de reactie te bemoeilijken. Met andere woorden, het land dat het doelwit is, is ofwel niet in staat de hybride aanval op te sporen, ofwel niet in staat deze toe te schrijven aan een staat die de aanval misschien pleegt of sponsort. Door gebruik te maken van detectie- en attributiedrempels maakt de hybride actor het de doelstaat moeilijk om beleids- en strategische antwoorden te ontwikkelen... Hybride oorlogsvoering maakt de dynamiek van het conflict onduidelijk, niet alleen omdat zij een grote en zich uitbreidende gereedschapskist biedt om de vijand te ondermijnen, maar ook omdat zij het mogelijk maakt zijn veiligheid op twee fronten tegelijk te ondermijnen. Dit geldt ook voor de overkoepelende doelstellingen van hybride oorlogsvoering. Het capaciteitenfront buit de kwetsbaarheden van de doelstaat op politiek, militair, economisch, sociaal, informatief en infrastructureel gebied zodanig uit, dat hij tastbaar en functioneel verzwakt wordt" (10).
Bilal noemt het complexe landschap van het conflict zelf een grijs gebied, waarmee hij de twee begrippen door elkaar haalt. Volgens deze benadering kan een hybride oorlog zelf plaatsvinden in een grijze zone, terwijl de grijze zone bijgevolg de voorwaarden schept voor een hybride oorlog.
Dan heeft Rusland volgens de logica van Bilal geen hybride oorlog gevoerd tegen Oekraïne in 2014, toen Russische troepen op de Krim verschenen, want dat is een ander, duidelijk niveau van gebruik van strijdkrachten. Maar waarom hebben de vertegenwoordigers van de NAVO en Oekraïne Rusland er dan voortdurend van beschuldigd hybride oorlogsvoering te voeren? De pluraliteit van interpretaties van de term blijft dramatisch verschillen.
Onderzoekers van de Nationale Defensie Universiteit van Zweden hebben ook de neiging om grijs gebied en hybride oorlogsvoering door elkaar te halen. In een monografie over dit onderwerp schrijven zij dat "de internationale veiligheidssituatie zich de laatste jaren heeft ontwikkeld tot een onstabiel en steeds grijzer gebied van oorlog en vrede. De veiligheidsuitdagingen die het gevolg zijn van hybride bedreigingen en hybride oorlogsvoering staan nu wereldwijd hoog op de veiligheidsagenda. Maar ondanks de aandacht en het groeiende corpus aan onderzoek over specifieke kwesties, is er dringend behoefte aan onderzoek dat de aandacht vestigt op de manier waarop deze kwesties kunnen worden aangepakt om een alomvattende aanpak te ontwikkelen voor het identificeren, analyseren en bestrijden van GBV" (11).
Interessant is dat in één hoofdstuk het Catalonische referendum over onafhankelijkheid van Spanje tot de gevallen van hybride oorlogvoering werd gerekend. Er werd echter verklaard (zonder enig bewijs) dat Russische veiligheidstroepen bij dit project betrokken waren.
Wij zien dus dat hybride oorlogsvoering in het Westen een steeds verwarrender en vager begrip wordt, maar steeds handiger om de term voor politieke doeleinden te gebruiken, omdat vrijwel elk gebied van het leven aan hybride oorlogsvoering kan worden toegeschreven en daarmee de inmenging van regeringen in het privé-leven kan rechtvaardigen, de rechten en vrijheden van burgers kan beperken, en hun eigen falen, corruptie en onwetendheid kan rechtvaardigen door sommige hybride dreigingen die van andere staten uitgaan.
Bronnen:
1) https://uit.no/research/thegreyzone
2 Christer Pursiainen. Russia’s Critical Infrastructure Policy: What do we Know About it? European Journal for Security Research (2021) 6:21–38. https://doi.org/10.1007/s41125-020-00070-0
4 https://ec.europa.eu/info/index_en
6 Gunhild Hoogensen Gjørv. Hybrid Warfare and the Role Civilians Play, Aug 2, 2018.
https://www.e-ir.info/2018/08/02/hybrid-warfare-and-the-role-civilians-play/
7 Jane Freedman, Gunhild Hoogensen Gjørv, Velomahanina Razakamaharavo. Identity, stability, Hybrid Threats and Disinformation // Icono 19 (1), 2021. Р. 43. doi:10.7195/ri14.v19i1.1618
8 Ibidem. Р. 61.
9 EU-HYBNET Policy Brief No3. Information Manipulation and Interference. Empowering a Pan-European Network to Counter Hybrid Threats, February 2022. Р. 4.
10 Arsalan Bilal. Hybrid Warfare – New Threats, Complexity, and ‘Trust’ as the Antidote. 30 November 2021.
11 Niklas Nilsson, Mikael Weissmann, Björn Palmertz, Per Thunholm and Henrik Häggström. Hybrid Warfare - Security and Asymmetric Conflict in International Relations. Bloomsbury Publishing, 2021.
