Economische sancties: een Brits algoritme voor de Pax Americana

Sancties als een mechanisme van verschillende beperkingen zijn al vele jaren het onderwerp van onderzoek en levendige discussies. Ongetwijfeld hebben de ongekende maatregelen die westerse landen tegen Rusland hebben genomen en de kettingreactie die daarop volgde en die de hele wereld overspoelde, de belangstelling voor dit onderwerp doen toenemen. Toch blijkt uit het werk van wetenschappers uit verschillende landen dat sancties als zodanig nooit het effect hebben gehad waarvoor ze werden ingevoerd. Ze zijn schadelijk, zinloos en straffen vaak juist de staten waarvan de regeringen ze hebben opgelegd, volgens het boemerangprincipe. Bovendien gebruikten westerse landen aanvankelijk valse percepties om sancties te rechtvaardigen.

De geschiedenis van sancties gaat meestal terug tot de oude Griekse polis en het voorbeeld van de actie van Athene tegen Megara, toen haar kooplieden geen gebruik mochten maken van de havens van de door Athene geleide Maritieme Unie. Als reactie hierop beschuldigden Megara en Korinthe Athene in de raad van de Peloponnesische Liga van vijandige acties en uiteindelijk brak de dertig jaar durende Peloponnesische Oorlog uit, waarin Athene van Sparta verloor.

In het Westen worden handelsbeperkingen echter geïnterpreteerd als democratische maatregelen, verwijzend naar de historische Atheense democratie. Tegelijkertijd vergeten voorstanders van sancties, uit onwetendheid of met opzet, te vermelden dat de Atheense democratie heel anders was dan de liberale democratie in de moderne wereld - daar namen vrouwen niet deel aan beslissingen, hadden ze simpelweg geen stemrecht en was de Atheense democratie een slavensysteem. Het is geen toeval dat Plato de democratie definieerde als een van de slechtste regeringsvormen na de timocratie, d.w.z. de heerschappij van kapitalisten. Nogmaals, het resultaat van de Atheense sancties leidde tot een verwoestende oorlog in de regio en de ondergang van Athene zelf. En de huidige liberale democraten zijn zich gewoon niet bewust van dit feit.

Tot slot, als westerse landen regelmatig naar het christendom verwijzen als hun eigen erfgoed, waarom vergeten ze dan één van de geboden van Christus - doe anderen aan zoals u wilt dat zij u aan doen? Het antwoord ligt in de hypocrisie en dubbele moraal van Westerse politici.

Natuurlijk waren er andere vormen van sancties tijdens de Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd. Excommunicatie door de katholieke kerk wordt ook vaak gezien als een soort sanctie. Maar zelfs hier zien we het tegenovergestelde effect - aan de ene kant door de instelling van aflaten, en aan de andere kant door de opkomst van reformisten en de geboorte van verschillende sekten van protestanten, die de hegemonie van het Vaticaan in Europa vernietigden.

Wat de periode van de laatste 50 jaar betreft, is er geen eenduidig bevestigend antwoord over de positieve gevolgen van sancties voor de initiatiefnemers.

Eén artikel onderzoekt bijvoorbeeld de impact van door de VS opgelegde sancties op de burgerlijke vrijheden van de doellanden voor de periode 1972-2014 [i]. Om dit probleem aan te pakken, gebruiken de auteurs een potentiële uitkomststructuur die onafhankelijk is van de keuze van matchingvariabelen en het extra voordeel heeft dat het effect op de uitkomstvariabele in de loop van de tijd zichtbaar wordt. Ze vinden dat sancties leiden tot een afname van de burgerlijke vrijheden, zoals gemeten door de Freedom House Civil Liberties Index of de Cinranelli and Richards Empowerment Index. Ze vinden dat de resultaten robuust zijn voor verschillende specificaties. Dat wil zeggen, het effect van sancties was het tegenovergestelde van het verwachte resultaat, omdat een van de vereisten van het buitenlands beleid van de VS, inclusief beperkende maatregelen, het verspreiden en versterken van burgerlijke vrijheden is.

Ook op basis van onderzoek kunnen we concluderen dat het de Angelsaksische landen, d.w.z. de VS en Groot-Brittannië, zijn die traditioneel een sanctiebeleid voeren.

Het is bekend dat Groot-Brittannië binnen de EU van oudsher een voorstander is van het instrument van beperkende maatregelen, verantwoordelijk is voor de invoering van de meeste sanctieregelingen en een groot voorstander is van individuele beperkingen. De rol van Groot-Brittannië in EU-sanctieregelingen sinds 1991 is goed gedocumenteerd [ii]. Het is veelzeggend dat toen Groot-Brittannië in 2001 beperkingen oplegde aan Zimbabwe, het sanctieregime snel werd overgenomen door de hele EU, die het al meer dan tien jaar steunde.

Een aantal politici in de EU suggereerde na het referendum over de terugtrekking van Groot-Brittannië uit de gemeenschap zelfs dat de sancties hun vaart zouden verliezen. Er kon inderdaad een afname van de intra-Europese cohesie over sancties tegen Rusland worden waargenomen. Vooral Hongarije heeft deze aanpak actief bekritiseerd. De Europese aanpak was historisch gezien ofwel een reactie op de acties van Groot-Brittannië of de VS, of volgde het beleid dat door hen was uitgestippeld. Bovendien beschikt de EU helemaal niet over een sanctie-instrument dat vergelijkbaar is met dat van de VS. EU-instellingen hebben over het algemeen geen mandaat om de effecten van EU-sancties te monitoren buiten de verantwoordelijkheden van de respectieve verantwoordelijke functionarissen en geografische werkgroepen [iii].

Er zijn helemaal geen overeengekomen indicatoren voor een dergelijke controle, en beoordelingen werden tot nu toe op ad-hocbasis uitgevoerd. Veelzeggend is dat toen een hoge EU-ambtenaar in 2006 tijdens een hoorzitting van het Britse Hogerhuis werd gevraagd naar de gevolgen van EU-sancties voor Myanmar, hij toegaf dat er weliswaar "enkele onbedoelde en toevallige ... bijkomende gevolgen kunnen hebben voor gewone mensen", "[zij] beseften niet dat dit een ernstig probleem was" [iv].

Ondanks de moeilijkheden bij het meten van de effectiviteit van sancties, zijn er toch pogingen gedaan om het succes ervan te beoordelen. Verschillende analyses hebben uitgewezen dat de succespercentages vergelijkbaar zijn met die van andere actoren die sancties opleggen, en dat ze over het algemeen laag zijn, variërend tussen 10 en 30 procent van het totale aantal pogingen [v].

Een vergelijkende beoordeling heeft echter aangetoond dat EU-sancties in het kader van het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid doorgaans minder succesvol zijn dan de opschorting van hulp in het kader van het EU-ontwikkelingsbeleid [vi].

Erkend moet worden dat de hoogtijdagen van sanctieregelingen plaatsvonden na 1991, toen het unipolaire moment van de Pax Americana aanbrak.

De Britse auteur Chris Doyle merkt in dit verband op dat "de meest verwoestende sancties die door de VN werden opgelegd pas mogelijk werden met de ineenstorting van de Sovjet-Unie, toen de VS de enige wereldhegemoon werd. De VN-sancties namen plotseling dramatisch toe. De sancties die van 1990 tot 2003 aan Irak werden opgelegd, waren de zwaarste die ooit aan een natiestaat werden opgelegd. Ze vernietigden het DNA van de Iraakse samenleving. Andere sanctieregelingen tegen Iran en Libië hadden controversiële gevolgen. Veertig jaar Amerikaanse sancties hebben het regime in Teheran nauwelijks bewogen. Is Iran de nucleaire overeenkomst van 2015 aangegaan omdat het sancties wilde opheffen? Dat valt te betwijfelen. Wat hebben 60 jaar Amerikaanse embargo's tegen Cuba opgeleverd? De Cubaanse economie stortte in, de armoede verspreidde zich, maar er was geen verandering van regime. Noord-Korea is onderworpen aan strenge sancties met nul politiek effect." [vii].

Hier moet aan toegevoegd worden dat de VS in deze periode de VN actief gebruikten als instrument van hun eigen beleid, door druk uit te oefenen via het gecontroleerde IMF. Als een land het standpunt van de VS niet aannam, werd het simpelweg een gunstige lening of krediet geweigerd.

Het is duidelijk dat sancties landen dwingen om hun buitenlands beleid aan te passen en andere landen die het slachtoffer zijn van dezelfde sancties als partners te beschouwen. Syrië is toenadering gaan zoeken tot Iran en Rusland. Chinese kredietverstrekkers hebben miljarden dollars uitgeleend aan Russische banken nadat de Westerse sancties waren opgelegd. Rusland begint de yuan als reservevaluta te gebruiken, waardoor het niet langer afhankelijk is van de dollar en de euro.

Anti-Russische sancties en beperkingen zijn ineffectief gebleken. En wat meer is: terwijl de Amerikaanse economie praktisch is gestagneerd en de Amerikaanse monetaire activa niet meer zo stabiel zijn (met liquiditeitsrisico's en een overschot aan contanten), is Rusland erin geslaagd om zijn goudreserves te vergroten en samen met de Volksrepubliek China zijn nationale valuta's uit de "risicozone" van de dollar te halen [viii]. [viii].

In 2021 merkte het Centre for a New American Security in een speciaal rapport over de samenwerking tussen Rusland en China op dat "Moskou en Peking al samenwerken om Amerikaanse sancties en exportcontroles te omzeilen, waardoor de effecten van de Amerikaanse economische druk worden verzacht. Als hun partnerschap zich verdiept, of zelfs als elk land afzonderlijk weerbaarheid opbouwt tegen de druk van de VS, kan dit mogelijk de effectiviteit verzwakken van de financiële dwanginstrumenten van de VS, met name sancties en exportcontroles, die een belangrijk onderdeel zijn geweest van het arsenaal van het buitenlands beleid van de VS. De Verenigde Staten zouden dan minder mogelijkheden hebben om dergelijke financiële maatregelen te gebruiken om ongewenst gedrag te isoleren en af te schrikken, niet alleen van China en Rusland, maar ook van andere landen die hun netwerken zouden kunnen aanboren om Amerikaanse druk te omzeilen. Als hun de-dollariseringsinspanningen bijvoorbeeld versnellen, zou dit het vermogen van Washington verzwakken om sancties over de hele wereld af te dwingen en schade toebrengen aan de Amerikaanse strijd tegen corruptie, het witwassen van geld en andere inspanningen die het mondiale systeem versterken". [ix].

In feite zijn de VS zelf begonnen met het vernietigen van hun "op regels gebaseerde" systeem, en het is onwaarschijnlijk dat ze in staat zullen zijn om dit proces te stoppen naarmate meer en meer landen in de richting van multipolariteit bewegen.

Er is momenteel een campagne gaande om het gebruik van unilaterale sancties in VN-fora te delegitimeren. Naast de klassieke resolutie van de Algemene Vergadering van de VN waarin een einde aan het embargo tegen Cuba wordt geëist (AVVN), is er onlangs een campagne op gang gekomen in de Mensenrechtenraad van de VN om unilaterale sancties te veroordelen als strijdig met de mensenrechten. Dit culmineerde in de benoeming door de Mensenrechtenraad in 2015 van een Speciale Rapporteur over de negatieve impact van unilaterale dwangmaatregelen op het genot van mensenrechten [x].

Deze trend zet zich voort, zoals bleek uit de toespraken tijdens de laatste Algemene Vergadering van de VN in september 2023. Ook het opleggen van unilaterale sancties naast de maatregelen van de VN-Veiligheidsraad stuit op verzet. China en Rusland hebben deze maand het sanctieregime tegen de Democratische Volksrepubliek Korea grotendeels opgegeven, waarmee ze hun eerder ingenomen standpunt in de VN-Veiligheidsraad hebben omgekeerd. Er worden nieuwe mechanismen voor internationale vereffeningen gesmeed, waarbij het westerse transactiesysteem wordt omzeild. De zinloze beperkingen van de VS en haar satellieten zijn voor een deel overwonnen. Wat nu nog rest, is een aantal zaken in de praktijk af te ronden om eindelijk de negatieve invloed van het collectieve Westen te overstijgen en andere landen te helpen hun eigen soevereiniteit en ons gemeenschappelijk welzijn te versterken.
Voetnoten:

i - Antonis Adam & Sofia Tsarsitalidou. Leiden sancties tot een afname van burgerlijke vrijheden? Public Choice deel 180, pagina's 191-215 (2019).

ii - Jerg Gutmann, Matthias Neuenkirch, Florian Neumeier. De economische effecten van internationale sancties: een gebeurtenisstudie. CESifo Working Paper No. 9007. 16 apr 2021. papers.ssrn.com.

iii - Vries, A. de, Portela, C. & Guijarro, B., "Improving the effectiveness of sanctions: A checklist for the EU", CEPS special report, no 95, Centre for European Policy Studies, Brussel, 2014.

iv - UK House of Lords, Select Committee on Economic Affairs, antwoord van adjunct-directeur van DG Buitenlandse Betrekkingen, Europese Commissie, de heer Karel Kovanda, op Q268, 17 oktober 2006, publications.parliament.uk.

v - Brzoska, M., "Onderzoek naar de doeltreffendheid van internationale sancties", in H. Hegemann, R. Heller & M. Kahl eds. Kahl eds., Studying 'effectiveness' in International Relations, Budrich, Opladen, 2013, pp. 143-160.

vi - Portela, C., 'A blacklist is born: Building a resilient EU human rights sanctions regime', EUISS Brief, no. 5, maart 2020, www.iss.europa.eu

vii - www.arabnews.com

viii - Eugene Alexander Vertlieb. Project Poetin-2024 in de geostrategie van confrontatie en interne uitdagingen. Global Security and Intelligence Studies, Volume 6, Nummer 2, Winter 2021. P. 189.

ix - Andrea Kendall-Taylor en David Shullman, Navigating the Deepening Russia-China Partnership. CNAS, 2021. P. 2.

x - Jiménez, F., 'Medidas restrictivas en la Unión Europea: Entre las "sanciones" y el unilateralismo europeo' in C. Martínez & E. Martínez eds., Nuevos Retos para la Acción Exterior Europea, Valencia, 2017, pp. 509-534.

Vertaling door Robert Steuckers