Boekbespreking: Centraal-Europa en multipolariteit

In zijn nieuwste boek, "Mitteleuropa und Multipolarität" (Antaios, 2023), brengt de publicist Dimitrios Kisoudis (*1981) een schijnbaar oude term, "Mitteleuropa"/"Centraal-Europa", en een schijnbaar nieuwe term, multipolariteit, samen om ze te verzoenen met de Duitse Sonderweg. Duitsland - geknecht door de VS (zie Nordstream 2) en afgesneden van het Oosten door het Poolse Intermarium - zou zichzelf eindelijk weer een politieke missie moeten geven en Midden-Europa aan de rest van Europa moeten aanbieden als alternatief voor de verwestersing, die de EU en de NAVO promoten. Kan dit lukken of staat ons een handleiding geopolitieke hara-kiri te wachten in een tweefrontenoorlog?

Helden versus kooplieden: een parforceride door de Duitse intellectuele geschiedenis

In de iets meer dan 80 pagina's van het Kaplacke-volume van zijn verhandeling over de filosofie van de geschiedenis geeft Kisoudis een parforceride door de Duitse ideeëngeschiedenis van de moderniteit. Volgens de Britse geograaf Mackinder identificeert de Carl Schmitt-student Duitsland in de wereldwijde burgeroorlog tussen land- en zeemogendheden met de landmacht, terwijl hij de Angelsaksische zeemogendheden als partizanen van de zeemacht ziet. Dit is ook te zien aan de verschillende manieren waarop naties werden gevormd: Terwijl Duitsland gevormd werd door de macht van de tweede stand, de krijgers, ontstonden de Engelsen door de macht van de bourgeoisie, die besmet was met de geest van de koopman en de huckster. Losjes gebaseerd op Werner Sombart, hebben we dus ook te maken met een duel tussen kooplieden en helden.

Friedrich List als stamvader van de Grootruimtelijke Orde

Hij begint zijn intellectuele genealogie van een speciale (geo)politieke weg voor Duitsland met Friedrich List (1789 - 1846), aan wie hij niet de rol van meesterbrein van de Duitse natiestaat of de Europese Unie wil toekennen - hier merkt hij treffend op dat dergelijke rollen altijd gebonden zijn aan de respectievelijke tijd - maar als de architect van de grotere ruimte. Terwijl List Duitsland met douane wilde beschermen tegen de universalistische grootmacht Engeland en zijn imperialisme, moet Duitsland vandaag Europa een alternatief bieden voor de transatlantisch verafgelegen EU, zodat het zich staande kan houden tegen de al even universalistische VS.

Centraal-Europa als oplossing voor de middenpositie van Duitsland

Deze (Centraal-)Europese oriëntatie is niet in de laatste plaats nodig omdat Duitsland door zijn middenpositie geen natuurlijke grenzen heeft. In Centraal-Europa ziet Kisoudis de geopolitieke vorm van de speciale weg van Duitsland, die zowel de geopolitieke verwestersing als de liberalistische heropvoeding kan weerstaan.

In de loop van zijn schrijven laat de auteur echter zien dat zelfs de architecten van de Duitse Sonderweg vaak afweken van het pad van de helden en probeerden dat van de kooplieden te volgen: Het Bismarcktijdperk werd in Duitsland gevolgd door imperialistische ideeën, zoals in de Duitse vlootvereniging, in die zin dat de Duitse bourgeoisie nu ook streefde naar een grote vloot in de vorm van een grote zeemacht om de wereld te onderwerpen. De oorzaken van de "Duitse catastrofe" liggen tussen deze imperialistische ideeën. Het Allgemeine Deutsche Verband (later Alldeutscher Verband), opgericht in 1891, dient hier als voorbeeld van het conflict tussen internationaal begrip en chauvinisme.

Internationaal begrip versus chauvinisme

Terwijl Ernst Hasse bijvoorbeeld pleitte voor gelijke rechten voor de wereldmachten en zich uitsprak voor een Midden-Europese douane-unie als drager van de Duitse wereldmacht, pleitte Heinrich Claß (foto), die in 1908 hoofd werd van het Alldeutscher Verband, voor een scherp sociaal-darwinistisch en rassentheoretisch beleid. Kisoudis schetst het conflict en de overlapping tussen de twee benaderingen, bijvoorbeeld in het debat over oorlogsdoelen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Terwijl de eerste stroming culmineerde in de plannen voor de Berlijn-Bagdad Spoorweg en de eisen voor de oprichting van een Centraal-Europese economische federatie, zoals in het geval van Friedrich Naumann, de bekendste vertegenwoordiger van de Centraal-Europese gedachte, ziet de tweede stroming Centraal-Europa slechts als een tussenstap om op imperialistische schaal Oost-Europa te bereiken, zoals de Duitse leiding in de Eerste Wereldoorlog op kleine schaal deed met de regio Ober Ost en in de Tweede Wereldoorlog in de loop van het Generalplan Ost. Op dit punt kiest Kisoudis de kant van de Centraal-Europese politiek in de zin van internationaal begrip en tegen chauvinisme. Als Duitsland zijn speciale weg wilde hervatten, zou het Europa een alternatief moeten laten zien in de vorm van Centraal-Europa, in de zin van een verbinding met het Oosten, ook om de Poolse dreiging van het Intermarium te kunnen overwinnen. De huidige oorlog om Oekraïne bewijst dat een nauwe Westerse band tegenover de economische opkomst van Azië Duitsland en Europa alleen maar aan de verliezende kant zou zetten.

Centraal-Europa en multipolariteit - een geslaagde inleiding tot het debat over de toekomst van Duitsland

Tot slot merkt Kisoudis treffend op dat multipolariteit ook een andere mentaliteit vereist, een mentaliteit die gericht is op traditionele ideeën zoals eer, geloof en cohesie - waarden die, volgens de publicist, vandaag de dag overtuigender worden beleefd in Hongarije en Turkije dan in het regenboogwesten. Zijn boek is een geslaagde inleiding op het onderwerp multipolariteit en de mogelijkheid van een Duitse Sonderweg. Voor degenen die dieper op dit onderwerp willen ingaan, raden wij de werken "Geopolitische Zeitwende" van DS-auteur Sascha Roßmüller en "Konflikte der Zukunft" van Alexander Dugin aan.

Mitteleuropa und Multipolarität

Vertaling door Robert Steuckers