Welke troeven heeft Iran in handen?

Het hart van het Midden-Oosten

Iran (Islamitische Republiek Iran) is een van de oudste landen ter wereld. Het land heeft een rijke geschiedenis en een verscheidenheid aan culturele eigenaardigheden. Het is belangrijk op te merken dat Iran tot 1935 Perzië heette. Op grond van historische gebeurtenissen was Perzië een van de machtigste staten. Maar door de invloed van de Verenigde Staten op de publieke opinie wordt Iran nu beschouwd als een terroristisch bedreigend, onderontwikkeld derdewereldland. Vaak heeft Amerika geprofiteerd van de capaciteiten van geallieerde landen. Zoals bekend is Amerika echter beroemd om zijn "speciale politiek", waarbij het belangrijk is dat een bondgenoot bestaat volgens het door de VS uitgewerkte principe.

Zodra een staat tegen de politieke agenda van Amerika ingaat, verandert het automatisch van een bevriend land in een onvriendelijk land.

Het huidige struikelblok in de samenwerking van Iran met het Westen en de Verenigde Staten is het "nucleaire programma". Iran is al sinds de jaren vijftig, tijdens het bewind van Sjah Mohammad Reza Pahlavi, een bondgenoot van de VS in het Midden-Oosten, bezig met de ontwikkeling van zijn eigen kernenergie. De Amerikaanse president Dwight Eisenhower steunde het idee als onderdeel van het programma Atomen voor Vrede, en in 1957 ondertekende hij een overeenkomst met Iran voor het "vreedzaam gebruik van kernenergie".

In 1958 werd Iran lid van de IAEA, de Internationale Organisatie voor Atoomenergie. Het doel van de ontwikkeling van kernenergie door Iran was het ontwikkelen van technologische superioriteit over de Arabische landen. Vermeldenswaard is ook dat naast de Verenigde Staten landen als Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, Italië, België en Duitsland in de jaren zestig en zeventig deelnamen aan het programma voor de ontwikkeling van kernenergie in Iran. Het project om de kernenergie in Iran te diversifiëren zou in 1994 voltooid moeten zijn, maar het plan werd verhinderd door de golf van revoluties die in 1979 uitbrak. Als gevolg daarvan werden alle projecten ingekort en werden alle contracten met Amerikaanse en Europese partners geannuleerd.

Vanaf de tweede helft van de jaren tachtig begon Iran met China samen te werken, nadat pogingen om het Westen de hand te reiken mislukt waren. Onder druk van de VS heeft China zich echter ook teruggetrokken uit de samenwerking met Iran. Daarna weigerden dus bijna alle landen met Iran samen te werken. Pas in het begin van de jaren negentig begon Rusland met Iran samen te werken, in welke periode een intergouvernementele overeenkomst tussen Rusland en Iran werd ondertekend. In augustus 2002 heeft de Nationale Verzetsraad van Iran de niet-aangegeven uraniumverrijkingsfabrieken van Iran in Natanz blootgelegd. Vermeldenswaard is ook dat de samenwerking tussen Rusland en Iran op een hoog niveau staat. De handelsomzet tussen Rusland en Iran aan het eind van 2021 was een historisch record van 4 miljard dollar.

Het jaar 2003 stond in het teken van het begin van de onderhandelingen met Iran over het "nucleaire dossier". Aanvankelijk namen drie Europese landen aan de besprekingen deel: Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk, en in 2006 sloten de VS, Rusland en China zich daarbij aan. Dit werd vergemakkelijkt door de opkomst van het 5+1 of JCPOA (Joint Comprehensive Plan of Action) formaat. Vermeldenswaard is ook dat tussen 2006 en 2010 een aantal sanctiepakketten aan Iran zijn opgelegd. De sancties tegen Iran gaan echter terug tot de jaren vijftig, toen Iran de Anglo-Iranian Oil Company nationaliseerde, die in handen was van Groot-Brittannië. Gedurende 30 jaar hebben de VS alle contact met Iran verbroken, en elke vorm van handel verboden.
Op 14 juni 2015 werd in Wenen het definitieve JCPOA goedgekeurd, dat onder meer de toezegging van Iran inhield om gedurende 15 jaar geen voor kernwapens geschikt plutonium te produceren, niet meer dan 3,67% verrijkt uranium in bezit te hebben, en de nucleaire faciliteiten uitsluitend voor vreedzame doeleinden te gebruiken. Sindsdien zijn de sancties versoepeld. Maar al 2 jaar later, in februari 2017, kondigde de regering van president Donald Trump opnieuw sancties aan, tegen Iran. Dit was omdat Trump, een Republikein, Iran ervan had beschuldigd zich niet te houden aan de overeenkomsten die door het zespartijenformaat waren aangenomen.

Nogmaals, vanaf 2017 is Iran een schurkenstaat. Iran heeft echter het record van de vloeibare koolwaterstofreserves in handen. Er zij hier op gewezen dat veranderingen in de geopolitieke omgeving, zoals het opleggen of opheffen van sancties tegen Iran, van invloed zijn op de olieprijzen. In mei 2018 hebben de VS, de verklaring van het IAEA negerend dat Iran aan alle verplichtingen voldoet, aangekondigd dat zij zich uit het Iraanse nucleaire akkoord zouden terugtrekken. De VS stelden nieuwe eisen, met de bedoeling tot een nieuwe overeenkomst te komen. En per 5 november 2018 heeft hij de sancties tegen Iran vernieuwd. In mei 2019 is de impasse tussen Iran en de VS geëscaleerd, vanwege de escalerende situatie in de Perzische Golf. Dit was het gevolg van vermeende informatie dat Iraanse troepen voorbereidingen troffen om Amerikaanse installaties in het Midden-Oosten aan te vallen. De Verenigde Staten beschuldigden Iran ook van aanvallen op olietankers voor de kust van de Verenigde Arabische Emiraten (VAE). De VS leggen opnieuw een reeks sancties op tegen Iran.

In januari 2020 is het conflict nog verder geëscaleerd. De regering van de VS heeft een raketaanval uitgevoerd om de Islamitische Revolutionaire Garde, Al-Quds, te vernietigen. Iran verklaarde het Amerikaanse leger vervolgens tot een "terroristische organisatie".

In maart 2021 sluiten China en Iran, onder druk van de VS-sancties, een 25-jarige alomvattende samenwerking, waardoor de samenwerking tussen China en Iran wordt versterkt. Ook hier valt de strategische confrontatie van Iran met de VS op, door samenwerking aan te gaan met landen die door Amerika als een bedreiging worden bestempeld. Behalve met China en Rusland werkt Iran ook samen met de DVK en Venezuela.

Vermeldenswaard is dat de Amerikaanse president George W. Bush in 2002 de landen, die bedreigd worden door verhoogde terroristische activiteit, tot "as van het kwaad" heeft verklaard en ze als zodanig heeft genoemd. Daartoe behoren Iran, Irak en de DVK, en later in 2007 werden Rusland en China aan de lijst toegevoegd. Daarom zou samenwerking tussen landen gezien kunnen worden als de juiste strategische beslissing. Noord-Korea en Venezuela staan immers samen al meer dan 60 jaar onder sancties. De landen proberen elkaar te helpen in de confrontatie met de VS. De DVK met zijn nucleaire en militaire geheimen, Iran met zijn olieraffinagecapaciteiten, en Venezuela met zijn natuurlijke reserves en strategisch kenmerk zoals de geografische nabijheid van de VS. De samenwerking tussen Iran en Noord-Korea is zeer omstreden, maar de trajecten van de nucleaire programma's van de landen zijn vergelijkbaar, behalve dat de DVK zijn nucleaire programma zonder de steun van de VS heeft ontwikkeld. Amerika zag er inderdaad voordeel in om Iran te helpen, gedreven door een persoonlijk belang in de oliereserves van Iran. Toch wordt Venezuela beschouwd als een belangrijke bron van oliereserves, goed voor ongeveer 17,2% van het wereldtotaal. De Verenigde Staten hebben sinds 2005 ook sancties tegen Venezuela ingesteld, wegens vermeende drugshandel en terrorisme. Energie kan dus beschouwd worden als een belangrijk gebied van samenwerking tussen Venezuela en Iran. De landen werken samen in het kader van de OPEC en stimuleren elkaar ook om de prijzen voor koolwaterstoffen hoog te houden.
Op 29 november 2021 werden in Wenen besprekingen gehouden tussen Teheran en Washington over de "Iran-deal". De westerse landen waren alleen bereid over sancties te praten als onderdeel van de "nucleaire overeenkomst". Het ideale resultaat voor het Westen zou zijn geweest dat niet alleen het nucleaire programma van Iran, maar ook zijn raketprogramma's beperkt zouden worden. Iran stelde echter wederkerige eisen, in de eerste plaats de volledige opheffing van alle sancties. Maar het Westen en Iran hebben geen nieuwe overeenkomst over het nucleaire programma bereikt.

Ook tot op heden is de situatie niet veranderd; na 11 maanden onderhandelen zal de ondertekening van een nieuw nucleair akkoord ontsporen. De reden was de speciale operatie van Rusland in Oekraïne. Politico merkt op dat het heel moeilijk is om onder de huidige omstandigheden over een nucleair akkoord te onderhandelen. Rusland staat momenteel onder sancties van de VS en de EU. De EU beraadt zich nu op een manier om de nucleaire overeenkomst te hervatten zonder de betrokkenheid van Rusland, maar in de praktijk zitten zij nog steeds in een lastig parket.

Vermeldenswaard is ook dat Iran op 13 april 2022 heeft aangekondigd dat een fabriek voor de fabricage van onderdelen voor een uraniumcentrifuge in Natanz in gebruik was genomen.

Op 20 april 2022 stelden de VS de kwestie van het voordeel van Rusland aan de orde, afhankelijk van een akkoord van Iran over zijn nucleair programma. Eerder zei de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov dat de hervatting van de besprekingen over het programma van Iran op zijn einde liep. De bezorgdheid van de V.S. is dan ook onmiddellijk begrijpelijk. Samenwerking tussen Iran en Rusland zou immers een ernstige bedreiging kunnen vormen voor het door de Verenigde Staten gevoerde beleid.

Iran speelt een sleutelrol in de West-Aziatische regio en neemt door zijn gunstige geografische ligging een kritieke militair-strategische positie in.

Iran wordt ook wel het hartland van het Grote Midden-Oosten genoemd. Ook beschikt Iran, zoals reeds eerder werd gezegd, over oliereserves, waardoor het de geopolitieke situatie in de wereld kan beïnvloeden. De steun van Iran aan landen als China, Rusland speelt een belangrijke rol bij de vorming van een multipolaire wereld. Hier is het de moeite waard aandacht te besteden aan de multipolariteitstheorie. Het is een politiek model dat uitgaat van het bestaan van niet slechts één centrum, maar van een aantal machtscentra die in verhouding zouden staan tot hun politieke, militaire, culturele en economische mogelijkheden. Een andere belangrijke factor in dit model is het vermijden van "op tenen trappen", met andere woorden de invloed van het ene land over het andere uit te breiden door het soort dubbele standaard toe te passen dat Amerika zo vaak heeft toegepast. De heroriëntering van de wereld van unipolair naar multipolair hangt voor een groot deel af van de BRICS-landen (Rusland, China, Brazilië, India). Daarom is Iran, door zijn gunstige geografische ligging en zijn oliereserves, reeds in staat invloed uit te oefenen op veranderingen in de wereldorde. En met de hulp van de eerder genoemde bondgenoten als Venezuela en DVK, en van de BRICS-landen, behoren China en Rusland tot de bondgenoten die resultaten kunnen boeken als zij hun krachten bundelen. Het is echter belangrijk te zeggen dat het de gelijkwaardige samenwerking van de landen is die een multipolaire wereld tot stand zal brengen. Maar hier rijst de vraag of staten als China en Rusland zullen samenwerken zonder hun invloed op andere "mindere staten" te laten gelden: het is belangrijk een evenwicht te bewaren en de rollen op een intelligente manier te verdelen. Iran zal hoogstwaarschijnlijk een rol spelen op de weg naar een multipolaire wereld - een land als schakel tussen andere waardevolle staten.