Venezuela - Guyana: een territoriaal conflict

Het referendum dat op 3 december in de Bolivariaanse Republiek Venezuela werd gehouden over het toebehoren van het grondgebied Esequibo, heeft aangetoond dat de meerderheid van de burgers van het land het als een integraal deel van hun land beschouwt en het nodig vindt om alle mogelijke middelen te gebruiken om er een andere staat van te maken. In november escaleerden de betrekkingen tussen Guyana, dat voor twee derde deel het betwiste grondgebied van Esequibo bezet, en Venezuela. De VS reageerden ook, maar duidelijk met terughoudendheid, omdat de dag ervoor een aantal sancties tegen Venezuela werden opgeheven, wat een gevolg was van de politieke regeling tussen de autoriteiten en de oppositie. Verdere acties van het Venezolaanse leiderschap gaven echter blijk van een vastberaden standpunt.

President Nicolas Maduro gaf tijdens een vergadering met zijn regering opdracht tot "de onmiddellijke start van het debat in de Nationale Assemblee en de goedkeuring van een organieke wet om 'Guiana Esequiba' als Venezolaanse staat te creëren." Hij riep ook het staatsoliebedrijf PDVSA op om "de PDVSA-Esequibo eenheid op te richten" en ook onmiddellijk exploitatievergunningen te verlenen voor ruwe olie, gas en mineralen in Esequibo, dat door Guyana wordt gecontroleerd maar door Caracas wordt opgeëist.

Maduro beval ook de oprichting van een "geïntegreerde verdedigingszone" in de stad Tumerero, in de staat Bolivar (zuiden) en grenzend aan het betwiste gebied. Tumerero wordt de tijdelijke hoofdstad van de nieuwe staat.

Via deze kleine stad is de uitgifte van documenten voor inwoners van het betwiste Esequibo [i] al begonnen. Er wonen ongeveer 125.000 mensen.

Het betwiste gebied omvat twee kleine steden, Lethem en Mabaruma, die elk iets meer dan duizend inwoners hebben. Ze spelen geen belangrijke rol in de economie van Guyana.

Het standpunt van Venezuela in het bilaterale geschil is dat de weg van een directe dialoog tussen de partijen de enige oplossing is in de context van het respecteren van Latijns-Amerika en het Caribisch gebied als een zone van vrede. Het standpunt van Rusland in dit verband komt overigens overeen - er moet een directe dialoog tussen de twee partijen komen.

De president van Guyana, Mohamed Irfaan Ali, zei op zijn beurt dat hij niet van plan was om het gebied af te staan en dat ze, indien nodig, hulp zouden vragen aan het Southern Command van de VS.

Op 14 december 2023 was er een geplande ontmoeting tussen de twee staatshoofden in St. Vincent om de zaak te bespreken. Naast de staatshoofden van Venezuela en Guyana, waren de premiers van Dominica, Grenada, St Lucia, Barbados, de Bahama's, Trinidad en Tobago de belangrijkste deelnemers. Ook aanwezig waren VN-kabinetschef Courtney Rattray en VN-ondersecretaris-generaal voor Europa, Centraal-Azië en de Amerika's Miroslav Jenča [ii].

De partijen kwamen overeen om onder geen enkele omstandigheid direct of indirect geweld te gebruiken, zich te houden aan het concept van vrede in het Caribisch gebied, verder te gaan met dialoog en diplomatie, maar wezen ook op de Overeenkomst van Genève van 1966 over de noodzaak om geschillen op te lossen [iii].

De Monroe Doctrine en de echo's van het kolonialisme

Vanuit een soevereiniteitspositie wil natuurlijk geen enkele staat zijn grondgebied afstaan aan een andere staat, of het nu gaat om een levenloze rots die in zee steekt of om tienduizenden kilometers grondgebied met natuurlijke rijkdommen in de diepte (Esequibo beslaat 160.000 vierkante kilometer). Het geval van Venezuela en Guyana is echter een typisch overblijfsel van het kolonialistische tijdperk, veroorzaakt door het beleid van Europese staten, voornamelijk Groot-Brittannië. Plus de tussenkomst van de Verenigde Staten, die in 1823 verklaarden dat "Amerika voor de Amerikanen is", waarmee natuurlijk de Amerikanen de burgers van de Verenigde Staten bedoelden en niet de andere landen van het westelijk halfrond.

Nadat de Britten dit deel van het land in 1814 van Nederland hadden gekocht, regelden ze niet de grens met het naburige Venezuela, maar stelden ze spontaan de rand van hun bezittingen vast. In 1841 kreeg Robert Hermann Schomburgk (beeld), een geograaf en etnograaf van Pruisische afkomst, hiervoor de opdracht van de Britse kroon. De grenzen werden echter voorlopig en niet definitief getrokken, dus werden ze de Schomburgk Line genoemd. Overigens hadden de andere buren van Brits Guyana, Brazilië en Suriname, op dat moment ook geen wederzijds erkende grenzen. Met Brazilië werd deze kwestie in het begin van de 20ste eeuw opgelost, maar Suriname claimt ook nog steeds een deel van Guyana.

Dit alles doet denken aan soortgelijke acties van de Britten in andere delen van de wereld - de Durandlinie tussen Afghanistan en Pakistan wordt aan Afghaanse zijde nog steeds niet als grens erkend, en de bezetting van Gibraltar wordt door de Spanjaarden zelf de laatste kolonie in Europa genoemd.

Op dat moment ging de zaak naar het Hof van Arbitrage in Parijs, dat feitelijk in het voordeel van Engeland besliste. Venezuela was niet tevreden met deze wending. Maar zelfs deze beslissing van 1899 was niet definitief en bepaalde dat de landsgrens tussen Venezuela en Guyana gerespecteerd moest worden totdat de partijen een nieuwe overeenkomst bereikten of een bevoegde juridische instantie anders besloot.

Halverwege de twintigste eeuw werd het zogenaamde Severo Mallet-Prevost Memorandum, een Amerikaans jurist, openbaar, waarin stond dat "de rechters niet onpartijdig waren". Gezien het feit dat historische documenten de duidelijke aanwezigheid van Spanje en daarna een nieuwe staat (eerst Groot-Colombia en daarna Venezuela) op het grondgebied van Essequibo laten zien, en de grens met de Nederlandse bezittingen en later de Britse loopt langs een natuurlijke waterscheiding - de Essequibo rivier (de rivier heeft twee "s" in haar naam, terwijl het grondgebied één "s" heeft - noot van de auteur).

Maar als u de kaart van Guyana en de Essequibo rivier bekijkt, zal het duidelijk zijn dat het betwiste gebied eigenlijk tweederde van de grootte van het land is, dus de reactie van de president van Guyana Mohamed Irfaan Ali op de acties van Venezuela is vrij voorspelbaar.

Hoewel er eerder voortdurend vragen zijn gerezen tussen de twee machten over het eigendom van het gebied. De Britten erkenden zelf het bestaan van een geschil toen ze Guyana in 1966 onafhankelijkheid en soevereiniteit verleenden.

In de Overeenkomst van Genève tussen Venezuela en Groot-Brittannië voor de regeling van geschillen van 17 februari 1966 wordt de term grens tussen Venezuela en Brits Guyana gebruikt. In juridische taal is een grens een verplaatsbare grens.

Guyana had zelfs na de onafhankelijkheid al geprobeerd om het betwiste gebied voor zichzelf te "claimen". Zo deed de premier en president van Guyana, Forbes Burnham, in 1968 een beroep op de Verenigde Naties vanwege de aanspraken van Venezuela op 12 mijl betwist gebied. Guyana spande een rechtszaak aan bij het Internationaal Gerechtshof en vroeg dit in maart 2018 om de wettigheid en geldigheid van de arbitrage uit 1899 te erkennen.

Hoewel Venezuela actie ondernam, was het niet erg actief vanwege de VS-gecentreerde machthebbers daar. En zolang Amerikaanse bedrijven olie produceerden in Venezuela zelf, had het neoliberale establishment er genoeg van.

We mogen niet vergeten dat in 1948 de Organisatie van Amerikaanse Staten werd opgericht, die in feite nog steeds een instrument is van het beleid van Washington in de landen van Ibero-Amerika en een voortzetting van de Monroe Doctrine. Binnen het kader van deze organisatie egaliseerden de Verenigde Staten de opkomende tegenstellingen. En als iets hun belangen bedreigde, werden de door de CIA geleide doodseskaders en staatsgrepen gebruikt, zoals in 1973 in Chili gebeurde.

Trouwens, een interessant feit - op 8 november 1978 pleegden in de gemeenschap van Johnstown in Guyana 918 leden van de sekte "Temple of Nations", geleid door Jim Jones, massaal zelfmoord. Onder de doden was ook het Amerikaanse congreslid Leo Ryan. Er wordt aangenomen dat de CIA er ook achter zat.

Tijdperk van Chavismo

De situatie veranderde onder president Hugo Chavez. Onder hem werd Esequibo, zij het symbolisch, geassocieerd met Venezuela - in de vorm van een extra achtste ster op de vlag van de staat (de vlag werd in 2006 veranderd).

Maar de regering-Maduro begon actievere acties te ondernemen, ondanks de sancties van de VS en de EU. In november 2019 richtte het Venezolaanse Hooggerechtshof het 1e Missie Esequibo Congres op, dat "het doel heeft om kennis te delen en debat aan te moedigen op hoog academisch, historisch en juridisch niveau over een kwestie die relevant is voor de Venezolaanse staat en zijn burgers." Tijdens het evenement, dat gehouden werd in de grote zaal van het Hooggerechtshof, zei rechter Moreno dat "wij, als de hoogste vertegenwoordigers van de publieke macht, van plan zijn om alles in het werk te stellen om aan onze geliefde Republiek terug te geven wat in overeenstemming is met rechtvaardigheid, geschiedenis en patriottisch sentiment, en dat is ons grondgebied." Tijdens zijn toespraak zei hij dat Esequibo een kwestie is waarover de Staat, via de verschillende instellingen die deel uitmaken van de nationale openbare macht, de afgelopen jaren serieuze argumenten heeft aangemoedigd zodat alle mensen van Venezuela en de wereld begrijpen dat het aan Venezuela toebehoort en dat ze er absoluut van overtuigd zijn dat er niet over onderhandeld kan worden onder welke andere overeenkomst dan ook, die in overeenstemming is met rechtvaardigheid en historische traditie [iv].

Al in 2023, toen de VS sommige sancties tegen Venezuela ophieven, kwam Caracas in actie en begon met de voorbereidingen voor een referendum.

Op 30 oktober 2023 diende Guyana, met een beroep op artikel 41 van het Statuut en artikelen 73 en 74 van het Reglement van het Hof, een verzoek in bij het Internationaal Gerechtshof van de VN in Den Haag om voorlopige maatregelen aan te wijzen. In het verzoek verklaart Guyana: "Op 23 oktober 2023 publiceerde de regering van Venezuela via haar Nationale Kiesraad een lijst met vijf vragen die zij aan het volk van Venezuela wil voorleggen in een... 'Raadgevend Referendum' op 3 december 2023." Volgens de verzoeker is het doel van deze vragen, die in punt 15 hieronder worden uiteengezet, "om antwoorden te krijgen die Venezuela's beslissing ondersteunen om van deze procedure af te zien en in plaats daarvan over te gaan tot unilaterale maatregelen om het geschil met Guyana 'op te lossen' door het hele grondgebied waarover het in deze procedure gaat, dat meer dan twee derde van Guyana omvat, formeel te annexeren en in Venezuela op te nemen."

Aan het einde van haar verzoek verzoekt Guyana het Hof de volgende voorlopige maatregelen aan te geven:

• Venezuela zal het Raadgevend Referendum dat gepland staat voor 3 december 2023 niet in zijn huidige vorm houden;
• Venezuela zal met name de Eerste, Derde of Vijfde Vraag niet in het Raadgevend Referendum opnemen;
• Venezuela zal in het geplande "Raadgevend Referendum" of enig ander openbaar referendum ook geen vragen opnemen over juridische kwesties die door het Hof in zijn uitspraak over de grond van de zaak moeten worden bepaald, waaronder (maar niet beperkt tot)
• de geldigheid en bindende werking van de Uitspraak van 1899;
• de soevereiniteit over het grondgebied tussen de Essequibo Rivier en de grens die is vastgesteld door de Uitspraak van 1899 en de Overeenkomst van 1905; en
• de vermeende oprichting van de Staat "Guayana Essequibo" en alle daarmee verband houdende maatregelen, waaronder de toekenning van het Venezolaans staatsburgerschap en nationale identiteitskaarten.
• Venezuela mag geen enkele actie ondernemen die tot doel heeft de uitoefening van soevereiniteit of feitelijke controle voor te bereiden of toe te staan over enig gebied dat in het arbitraal vonnis van 1899 aan Brits Guyana werd toegekend.
• Venezuela moet zich onthouden van elke actie die het geschil voor het Hof kan verergeren of verlengen of de oplossing ervan kan bemoeilijken.

Op 1 december 2023 heeft het Internationaal Gerechtshof besloten de volgende voorlopige maatregelen te nemen:

• Unaniem, in afwachting van een definitieve beslissing in de zaak, zal de Bolivariaanse Republiek Venezuela zich onthouden van enige actie die de huidige situatie in het betwiste gebied, waaronder de Coöperatieve Republiek Guyana het gebied bestuurt en controleert, zou veranderen;
• Unaniem zullen beide partijen zich onthouden van elke actie die het geschil voor het Hof kan verergeren of verlengen of de oplossing ervan kan bemoeilijken [v].

Al na het referendum schetste president Ali van Guyana tijdens een rechtstreekse televisie-uitzending een veelzijdige aanpak die diplomatieke betrokkenheid met bondgenoten en vrienden in de regio omvat, waaronder het Amerikaanse ministerie van Defensie, het ministerie van Buitenlandse Zaken en het Witte Huis. Hij verwees naar de samenwerking met regionale organisaties zoals Caricom, CELAC en de OAS en benadrukte de "brede internationale coalitie die gemobiliseerd is om de roekeloze acties van Venezuela te voorkomen". "We werken nu samen met SOCOM (United States Southern Command) en het Amerikaanse ministerie van Defensie," zei president Ali.

Hij beschreef een gesprek met de Braziliaanse president Luiz Inácio Lula da Silva, die hem verzekerde van de "sterke steun" en oppositie van Brazilië tegen de acties van Venezuela. "We kunnen een situatie zoals in Oekraïne niet toestaan op dit westelijk halfrond. We kunnen de annexatie van grondgebied op dit Westelijk Halfrond niet toestaan," zei hij [vi].

Pogingen tot vergelijkingen met de Krim of de nieuwe gebieden van het voormalige Oekraïne zijn natuurlijk weinig relevant, omdat de situatie asymmetrisch is. De Krim, Donetsk, Luhansk, Kherson en Zaporizhzhya regio's hielden referenda over aansluiting bij Rusland. De 125.000 Guyanezen die Venezolaan zouden kunnen worden, is geen groot aantal dat Caracas goed kan opvangen door het in zijn wettelijke kader op te nemen. Op het gebied van sociaal beleid, met zijn ervaring met verschillende programma's, zal Venezuela Guyana gemakkelijk overtreffen, gezien de relatieve armoede van de meerderheid van de bevolking. Guyana heeft een totale bevolking van 795.408 (cijfers van 2022), waarvan 30% in de hoofdstad Georgetown woont. Venezuela zal dus vrij gemakkelijk legitimiteit kunnen verwerven in de ogen van de gemeenschappen die verspreid liggen in Esequibo. Het is bekend dat er nu al een school en een ziekenhuis worden gebouwd in gebieden die aan Venezuela grenzen, onder bescherming van het Venezolaanse leger. Paspoortverstrekking en waarschijnlijk enkele materiële hulppakketten zullen volgen.

Economische belangen

De beslissing om een einde te maken aan dit territoriale geschil kan zijn beïnvloed door de zeer overtuigende groei van de economie van Guyana in de afgelopen jaren. Het is een van de snelst groeiende economieën ter wereld, ondanks de post-Kowtowing-effecten en de zogenaamde verstoringen van de toeleveringsketen die de meeste landen hebben getroffen. De groei van het BBP van Guyana bedroeg 19,9 procent in 2021 en 62,3 procent in 2022. Voor 2023 wordt een groei van ongeveer 37 procent verwacht. Een van de belangrijkste motoren van de economie van Guyana is olie, waarvan in 2015 offshore grote voorraden werden ontdekt en waarvan de eerste productie eind 2019 begon. Hoewel bedrijven zoals Shell, Total en Mobil al sinds de Britse overheersing in Guyana actief zijn. Hoewel de belangrijkste inkomsten uit de olieproductie (de export van het land omvat ook suiker, goud, bauxiet, aluminiumoxide, rijst, garnalen, melasse, rum, hout en containers voor spoorwegvervoer) in Guyana worden gegenereerd door een kleine groep individuen en corrupte ambtenaren.

Maar in dit geval is het in de VS gevestigde Exxon Mobil de grootste begunstigde. Het is geen toeval dat dit bedrijf al tijdens de regering van Barack Obama actief begon te worden op het gebied van Caribische olie. Het is ook veelzeggend dat de toenmalige president van Exxon Mobil Rex Tillerson minister van Buitenlandse Zaken werd onder Donald Trump. In feite kan gezegd worden dat als de belangen van Groot-Brittannië in Guyana vroeger gedreven werden door goudreserves, olie nu een even waardevolle bron is geworden.

In dit geval ontvangt Guyana volgens de overeenkomst 60 procent van de winst en neemt de VS 40 procent. Gewoonlijk krijgt bij dergelijke overeenkomsten de staat waar de productie plaatsvindt 75%. En volgens het Venezolaanse standpunt ligt de concessie in betwiste wateren. Tegelijkertijd is het een leuk weetje - volgens de US Geological Survey ligt het op één na grootste oliegebied in termen van onontdekte oliereserves, het Stabroekblok, op het Esequibo-plateau. Schattingen van de winbare voorraden van het blok waren aanvankelijk 5 miljard boe (vaten olie-equivalent), en werden later verhoogd tot 11 miljard boe.

Als het hypothetisch tot een gewapend conflict komt, heeft Guyana geen schijn van kans. De strijdkrachten (zelfverdedigingstroepen) van Guyana bestaan uit iets meer dan vierduizend man. Venezuela heeft 123.000 militairen en achtduizend reservisten. Bovendien moeten we rekening houden met de algemene patriottische opleving, want zelfs de rechtse oppositie beschouwt Esequibo als een deel van Venezuela.

Aangezien we het hebben over de controle over de olievelden, zullen de zeemachten hier een cruciale rol spelen. Er is al aangekondigd dat er een nieuwe Venezolaanse marinebasis zal worden gebouwd dicht bij de grens met Guyana. Venezuela heeft twee onderzeeërs, zes raketfregatten en zes patrouilleboten uitgerust met raketten en kanonnen, vier grote landingsschepen en een aantal andere hulpschepen. Daarnaast heeft de Venezolaanse luchtmacht meer dan twee dozijn Su-30MKV jachtbommenwerpers en Amerikaanse vliegtuigen. De helikoptervloot bestaat uit Franse en Russische modellen.

Tot slot is er ook een interne politieke ondertekst. Velen zien het referendum als een soort mobilisatie van het Chavista team voor de presidentsverkiezingen in 2024. Ze hebben niet alleen nieuwe punten nodig, maar moeten ook de stemming onder de bevolking in de gaten houden om snel te kunnen reageren op de aspiraties en kritiek van het Venezolaanse volk.

Voetnoten:

i - www.jamaicaobserver.com  

ii - venezuela-news.com

iii - www.telesurtv.net

iv - mppre.gob.ve

v - www.icj-cij.org

vi - guyanachronicle.com

Bron

Vertaling door Robert Steuckers