Η ΤΕΧΝΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΩΝ

Η συνειδητοποίηση του τι είναι οι BRICS στη σημερινή παγκόσμια κατάσταση, του ρόλου που διαδραματίζουν και του ρόλου που καλούνται να διαδραματίσουν, μπορεί να προκύψει μέσα από την επανεξέταση της κατάστασης στην οποία βρίσκεται η ανθρωπότητα. Από τη δεκαετία του 1990, ή ίσως και νωρίτερα, η διαδικασία της παγκοσμιοποίησης ακολουθεί ένα μονοπολικό μοντέλο. Δηλαδή, η παγκοσμιοποιητική και φιλελεύθερη Δύση έχει πει: ο πολιτισμός μας φέρει μοναδικές πολιτισμικές αξίες. Αν θέλετε να αναπτυχθείτε, πρέπει να γίνετε σαν εμάς στην τεχνολογία, την πολιτική, την οικονομία, τον πολιτισμό, τη διπλωματία, την εκπαίδευση. Γίνετε σαν εμάς, και θα έχουμε μια ανθρωπότητα, έναν κόσμο. Ένας κόσμος, είναι η παγκόσμια Δύση, η οποία επεκτείνει τα μεταμοντέρνα ιδεολογικά της χαρακτηριστικά στο σύνολο της ανθρωπότητας. "Λοιπόν, ας ενωθούμε σε αυτή τη βάση", μας λένε και συνεχίζουμε να επιμένουμε.

Σταδιακά, βλέπουμε άλλους κυρίαρχους δρώντες να ξεπροβάλλουν εκτός από την παγκόσμια Δύση. Ο Αμερικανός πολιτικός επιστήμονας Σάμιουελ Χάντινγκτον το είχε προβλέψει αυτό το φαινόμενο, ότι θα υπάρξει σύγκρουση των πολιτισμών. Κάνουμε ένα μεγάλο λάθος όταν διαβάζουμε τον Χάντινγκτον και δίνουμε σημασία στην πρώτη λέξη· τη σύγκρουση. Θα πρέπει αντ' αυτού να δώσουμε προσοχή στη δεύτερη λέξη: πολιτισμός.

Γιατί ο Χάντινγκτον, όντας ρεαλιστής των Διεθνών Σχέσεων, δίνει έμφαση στη σύγκρουση, μιλάει για την πιθανότητά της; Επειδή ο ρεαλισμός στις Διεθνείς Σχέσεις βασίζεται στην απόλυτη κυριαρχία, η οποία επιτρέπει την πιθανότητα πολέμου, αφού δεν υπάρχει κάποια ανώτερη αρχή. Για κάθε ρεαλιστή των Διεθνών Σχέσεων το να σκέφτεται με όρους σύγκρουσης ή με την πιθανότητα στρατιωτικής σύγκρουσης είναι κάτι φυσικό. Όμως η καινοτομία του Σάμιουελ Χάντινγκτον δεν έγκειται σε αυτό, διότι δηλώνει ότι οι πολιτισμοί, δηλαδή οι κουλτούρες, γίνονται τα νέα υποκείμενα της παγκόσμιας τάξης.

Αυτός ο πολυπολικός κόσμος, που αποτελείται από διαφορετικά υποκείμενα, διαφορετικούς πολιτισμούς και κουλτούρες, δημιουργείται μπροστά στα μάτια μας. Δεν είναι πλέον θέμα θεωρίας, αλλά πρακτικής, και οι BRICS είναι μια θεμελιώδης κίνηση προς τη θεσμοθέτηση αυτού του πολυπολικού κόσμου. Στην πραγματικότητα, οι BRICS είναι ήδη ένας πολυπολικός κόσμος στη θεσμική του ενσάρκωση, αλλά οι συμμετέχοντες στους BRICS δεν είναι τόσο κράτη όσο μεγάλοι πολιτισμοί που περιλαμβάνουν μια ποικιλία χωρών. Για παράδειγμα, το Akhand Bharat, το όνομα της Ινδίας, η αυθεντική ινδική λέξη για τη Μεγάλη Ινδία, δεν είναι μόνο η Ινδία ως έθνος-κράτος. Το Akhand Bharat είναι ένας τεράστιος πολιτισμός που επηρεάζεται από πολλές χώρες και πολλούς λαούς.

Tianxia είναι η ιδέα του κινεζικού πολιτισμού. Ο κινεζικός πολιτισμός είναι κάτι περισσότερο από την Κίνα, είναι η Ουράνια Αυτοκρατορία. Είναι η Κίνα και η τεράστια επικράτεια υπό την επιρροή της, και είναι ο πολιτισμός και ο πολιτισμικός κώδικας είναι πιο σημαντικός από το κράτος. Η Ρωσία είναι κάτι περισσότερο από τη Ρωσία. Ο ρωσικός κόσμος δεν είναι η Ρωσική Ομοσπονδία, όπως το Akhand Bharat δεν είναι μόνο η Ινδία, η Tianxia δεν είναι μόνο η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας, αλλά είναι κάτι ευρύτερο - πολιτισμός. Η Κίνα, η Ινδία, η Ρωσία είναι κράτη-πολιτισμοί.

Ο ισλαμικός κόσμος εκπροσωπεί πολλά κράτη. Υπάρχουν σιίτες και σουνίτες, υπάρχουν κοσμικά καθεστώτα, όπως αυτό του Ερντογάν, και υπάρχουν αυστηρά θρησκευτικά καθεστώτα, αλλά είναι ένας πολιτισμός, ένας πόλος.

Η Αφρική είναι η ήπειρος του μέλλοντος που επιστρέφει στο πεπρωμένο της. Η Αφρική ξεκινά ένα σπιράλ βαθιάς αποαποικιοποίησης, αναζητώντας τις πολιτιστικές της ρίζες, χωρίς να ακολουθεί τη Δύση, αλλά ακολουθώντας το δικό της δρόμο. Η Αφρική ανακαλύπτει την ταυτότητά της και αυτή είναι ο πολιτισμός της. Η Αφρική είναι παρούσα στα BRICS με τα δύο ισχυρά κέντρα της, τη Νότια Αφρική και την Αιθιοπία. Η Αιθιοπία είναι η μόνη αφρικανική χώρα που δεν έχει κατακτηθεί ή αποικιστεί ποτέ, είναι το σύμβολο της ελεύθερης Αφρικής. Η Νότια Αφρική είναι το σύμβολο του αγώνα κατά της αποικιοκρατίας, ενός σκληρού και νικηφόρου αγώνα κατά του ρατσισμού και της αποικιοκρατίας και, φυσικά, υπάρχουν οι χώρες της Δυτικής Αφρικής, όπου υπάρχει μια άνθηση του αφρικανικού πολιτισμού, της αφρικανικής ταυτότητας, της αφρικανικής παράδοσης, η οποία έχει τις ρίζες της στην Αίγυπτο, σε ακόμη παλαιότερες εποχές.

Η Λατινική Αμερική εκπροσωπείται στις BRICS από τη Βραζιλία. Η Αργεντινή ήταν μέλος, ήρθε η ώρα να ενταχθούν το Μεξικό και άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής.

Με άλλα λόγια, οι BRICS αποτελούνται από πολιτισμούς, οι BRICS είναι ένας διάλογος πολιτισμών, είναι ένα εντελώς νέο πολυπολικό μοντέλο, όπου δεν υπάρχει Δύση. Φυσικά, αν η Δύση συνέλθει και επιστρέψει στις πολιτισμικές της ρίζες, μπορεί να γίνει συμμετέχων σε αυτόν τον διάλογο των πολιτισμών. Αλλά προς το παρόν είναι εκτός παιχνιδιού, επειδή επιμένει ότι δεν υπάρχουν άλλοι πολιτισμοί και κουλτούρες, αλλά μόνο ένας - η Δύση - και ότι αυτός είναι ο μοναδικός.

Οι χώρες των BRICS αντιτίθενται σε αυτή την ηγεμονία, σε αυτή τη ρατσιστική αποικιοκρατική προσέγγιση. Το σημαντικό είναι ότι οι BRICS είναι μια ενότητα διαφορετικών πολιτισμών και όχι η αντικατάσταση ενός ηγεμόνα από έναν άλλο.

Φυσικά, υπάρχουν αντιθέσεις, για παράδειγμα μεταξύ του ισλαμικού κόσμου και της Ινδίας, μεταξύ του κινεζικού και του ισλαμικού μοντέλου, μεταξύ της Ινδίας και της Κίνας... Η Ρωσία ως ορθόδοξος ευρασιατικός πολιτισμός είναι ένα άλλο αξιακό σύστημα, αλλά παρά τις αντιφάσεις, μας ενώνει το γεγονός ότι όλοι χτίζουμε τους πολιτισμούς μας στη βάση των παραδοσιακών αξιών. Αλλά η Δύση μας επιβάλλει μη παραδοσιακές, αντιπαραδοσιακές αξίες και όχι μόνο τις επιβάλλει, αλλά πιστεύει ότι πρέπει να είναι οι μόνες.

Οι εκπρόσωποι της Δύσης πιστεύουν ότι μόνο όπου υπάρχει κάτι σαν την παγκοσμιοποιημένη Δύση, υπάρχει πρόοδος και πολιτισμός. Όλα τα άλλα είναι έξω από αυτήν. Το πιο σημαντικό μήνυμα των BRICS, η πολιτισμική βάση των BRICS, είναι ο διάλογος, η ικανότητα κατανόησης του άλλου. Αυτή είναι η φιλοσοφία του πολιτισμικού μας διαλόγου.

Πώς κατανοεί η Δύση τον "άλλο"; Η Δύση λέει: ο άλλος είμαι εγώ, να είσαι σαν εμάς. Όποιο και αν είναι το χρώμα του δέρματός σου, όποια και αν είναι η χώρα προέλευσής σου, αν είσαι υπέρ της κατάργησης των φύλων, αν ασπάζεσαι το φιλελεύθερο-ατομικιστικό αξιακό μας σύστημα της οικονομίας της αγοράς και της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, τότε θα σε αναγνωρίσουμε. Αλλά θα δεσμευτείτε ότι θα μας φτάσετε, ακόμη και αν δεν μας φτάσετε ποτέ. Ωστόσο, θα σας βοηθήσουμε να καλύψετε τη διαφορά: θα σας παρέχουμε εθελοντές από τις χώρες μας για τις αντισυμβατικές σας παρελάσεις και όλα τα υπόλοιπα. Με άλλα λόγια, θα σας φέρουμε πιο κοντά μας και έτσι θα εξαλείψουμε το πρόβλημα του "άλλου" και αν ο "άλλος" δεν θέλει να γίνει σαν εμάς, τότε του κηρύσσουμε πόλεμο. Κηρύσσουμε πόλεμο στη Γάζα, κηρύσσουμε πόλεμο στη Ρωσία στην Ουκρανία, κηρύσσουμε πόλεμο στην Κίνα με την επιθυμία της να ενταχθεί στην Ταϊβάν. Κηρύσσουμε πόλεμο σε όσους δεν συμφωνούν μαζί μας. Αυτό είναι το πρόβλημα του "άλλου"..

Οι BRICS θα πρέπει να προσφέρουν ένα εντελώς διαφορετικό σύστημα αλληλεπίδρασης: Ο "άλλος" δεν είναι κάποιος σαν εμένα. Εμείς οι Ρώσοι έχουμε μεγάλη εμπειρία από την αυτοκρατορία, είμαστε ένα ισχυρό κράτος, αλλά στο πλαίσιο ενός πολυπολικού κόσμου δεν λέμε: γίνετε σαν εμάς, υιοθετήστε την ορθόδοξη πίστη, γίνετε Ευρασιάτες, διαβάστε τα βιβλία μας. Όχι, αν θέλετε, διαβάστε τα βιβλία μας, αποδεχτείτε την πίστη μας, αν δεν θέλετε, μην τα διαβάσετε, μην τα αποδεχτείτε. Σεβόμαστε την πολιτισμική ταυτότητα όλων των εταίρων μας! Συμπεριλαμβανομένης της Δύσης! Και αν η Δύση έχει το δικό της τρόπο, θα πούμε: Δεν σας αγγίζουμε, αλλά μην έρχεστε σε εμάς με αυτό τον τρόπο, αφήστε την ανθρωπότητα ήσυχη. Η πρότασή μας προς τη Δύση είναι να αφήσει την ανθρωπότητα ήσυχη!

Αλλά η Δύση δεν μπορεί να το κάνει αυτό γιατί δεν ξέρει τι είναι ο "άλλος". Η αντίληψή της για τον "άλλο" περιορίζεται σε ένα ηγεμονικό παράδειγμα που είναι εντελώς ρατσιστικό που δεν συμμερίζεται άλλες προσεγγίσεις που προέρχονται από το εσωτερικό της: Η αμερικανική ανθρωπολογία του Franz Boas πρότεινε την αποδοχή του "άλλου" ως άλλους. Ο ευρωπαϊκός πολιτισμός γνωρίζει τι είναι ο άλλος. Αλλά η σημερινή φιλελεύθερη παγκοσμιοποιητική ελίτ εγκαταλείπει αυτή τη βαθιά ανθρωπιστική κληρονομιά, τη δυτική παρεμπιπτόντως. Προδίδοντας τις ρίζες της, έχει γίνει μια κουλτούρα εκμηδένισης, έχουν αρχίσει να καταστρέφουν τις πολιτισμικές ιδιαιτερότητες, τις ρίζες του δικού τους πολιτισμού.

Η εναλλακτική Δύση, από την άλλη πλευρά, μπορεί να συμμετάσχει στην πολιτισμική μας βάση. Ναι, απέχει ακόμη πολύ από το να συμπεριληφθεί στις BRICS, αλλά κατ' αρχήν οι BRICS είναι ακριβώς η αρχή της δομής αυτού του ειλικρινούς, δημοκρατικού και έντιμου διαλόγου στον οποίο θα μπορούσαν να συμμετάσχουν εκπρόσωποι όλων των κοινωνιών, των χωρών και των κρατών στο πλαίσιο των σχεδίων των BRICS. Αλλά όχι χάνοντας την ταυτότητά τους, αλλά διατηρώντας τα πολιτιστικά τους χαρακτηριστικά, και αν μιλάμε για ένα κοινό πολιτισμικό έργο, είτε πρόκειται για ταινίες είτε για άλλα έργα στα οποία συμμετέχουν εκπρόσωποι διαφορετικών πολιτισμών, είναι σημαντικό να χαρακτηρίζονται από τους πολιτισμούς τους, να καταλήγουν σε ένα κοινό κινηματογραφικό έργο, για παράδειγμα, με τις παραδόσεις του ρωσικού κινηματογράφου, του ινδικού Bollywood, του αφρικανικού Nollywood. Πρέπει να φέρουμε αυστηρά χαραγμένες και διαφορετικές ταυτότητες στον διάλογό μας, χωρίς να αναμειγνύουμε, αλλά διαρκώς έτοιμοι για ανταλλαγή. Αυτή είναι η προσέγγιση της πολιτισμικής πλατφόρμας των BRICS που φαίνεται πιο γόνιμη. Δεν είναι μια ενότητα κατά, δεν είναι μια ενότητα γύρω από ένα παγκόσμιο πολιτιστικό μοντέλο. Είναι ένας ισότιμος και ισορροπημένος, πραγματικά δημοκρατικός, πραγματικά ανθρώπινος διάλογος πολιτισμών και κουλτούρων.

Αν είναι χαρακτηριστικό της αμερικανικής πολιτικής σκέψης να σκέφτεται τα πάντα μέσα από την έννοια της σύγκρουσης, είναι χαρακτηριστικό της ρωσικής πολιτικής και πολιτισμικής παράδοσης να σκέφτεται τα πάντα μέσα από την έννοια της ειρήνης. Είμαστε ένας πολύ ειρηνικός λαός που ξέρει ωστόσο πώς να αντιδρά. Αλλά η ειρήνη πρέπει να γίνεται αντιληπτή με γνώμονα τη διατήρηση της πολιτισμικής ποικιλομορφίας. Η ιστορία της Ρωσίας είναι πολύ ενδεικτική από αυτή την άποψη. Πόσοι λαοί έχουν επιβιώσει στο έδαφός μας! Καυκάσιοι, πανασιατικοί, ισλαμικοί λαοί! Όλοι έχουν τη δική τους γλώσσα, το δικό τους πολιτισμικό σύστημα. Αυτή η ικανότητα διατήρησης της ποικιλομορφίας είναι η τέχνη μας και, ομοίως, η ίδια ικανότητα στους ισλαμικούς, κινεζικούς, ινδικούς πολιτισμούς. Η ικανότητα να συμπεριλαμβάνουμε το ξεχωριστό, το διαφορετικό, να μην διαγράφουμε, να μην καταστρέφουμε: αυτή είναι η τέχνη του πολιτισμού. Το πολιτισμικό σχέδιο των BRICS θα πρέπει να κινηθεί προς αυτή την κατεύθυνση. Εάν ακολουθήσουμε αυτή τη φιλοσοφία, η οποία αποτελεί την κύρια πλατφόρμα της ένωσής μας, θα επιτύχουμε εξαιρετικά αποτελέσματα.

Πολλά έργα των BRICS έχουν δυστυχώς βαλτώσει. Για παράδειγμα, το κοινό νόμισμα, η Τράπεζα BRICS, αλλά αυτό συμβαίνει ακριβώς επειδή δεν έχουν ανοίξει οι δίαυλοι πολιτισμικής κατανόησης και ο διάλογος μεταξύ των πολιτισμών μας, όχι μόνο μεταξύ των χωρών, δεν έχει ακόμη αποκτήσει μια βαθιά πολιτισμική διάσταση.

Δεν είναι τυχαίο ότι το Οικονομικό Φόρουμ της Αγίας Πετρούπολης είναι αφιερωμένο στην πολυπολικότητα. Καθήκον μας, αφού ακούσουμε τους πάντες, είναι να ανακαλύψουμε, να δικαιολογήσουμε, να αναπτύξουμε, να σκιαγραφήσουμε μια ήπειρο πολιτισμικής συνεργασίας. Δεν θα την αποκαλούσα αγορά, θα έλεγα ότι είναι ένα δώρο, μια οικονομία του δώρου, όπως αναφέρει ο Marcel Mauss. Σε εμάς τους Ρώσους δεν αρέσει η ανταλλαγή. Μας αρέσει να δίνουμε, να χαρίζουμε κάποιον. Η στάση μας απέναντι σε έναν επισκέπτη, απέναντι σε έναν φίλο, είναι ένα ειλικρινές δώρο, και αυτή η πολιτισμική βάση της οικονομίας του δώρου μέσα στη μεγάλη ανθρωπότητα θα δείξει ένα παράδειγμα μιας πραγματικά ανθρώπινης, πραγματικά εγκάρδιας στάσης απέναντι στον άλλο, όχι μέσω της εχθρότητας, αλλά μέσω της αγάπης.

Υπάρχει πολύς δρόμος να διανύσουμε για να υπερασπιστούμε αυτές τις αρχές. Τελικά, το καθήκον, η αποστολή των BRICS είναι η πολιτισμική απελευθέρωση. Δεν μπορούμε να βλέπουμε τους αδελφούς μας να υποφέρουν κάτω από τον ζυγό των παγκοσμιοποιητικών ελίτ. Δεν είμαστε σε καμία περίπτωση ο εχθρός του δυτικού πολιτισμού. Ο εχθρός του δυτικού πολιτισμού είναι αυτός που ηγείται σήμερα της Δύσης, γιατί είναι αυτός που διαγράφει τον πολιτισμό.

Οι BRICS έχουν ένα τεράστιο έργο βαθιάς αποαποικιοποίησης της συνείδησης. Μόνο πάνω σε αυτή την ελεύθερη και κυρίαρχη αναγνώριση των κυρίαρχων αξιών μας μπορούμε να οικοδομήσουμε το μέλλον μας.

Μετάφραση: Οικονόμου Δημήτριος