ΕΧΘΡΙΚΗ ΧΕΙΡΟΝΟΜΙΑ. ΠΟΙΟΣ ΔΕΝ ΘΕΛΕΙ ΝΑ ΜΠΕΙ ΕΝΑ «ΓΕΝΝΑΙΟ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΕΘΝΟΣ» ΣΤΙΣ BRICS;

Η απόφαση της Βραζιλίας να ασκήσει βέτο στην είσοδο της Βενεζουέλας στις BRICS, όπως ανακοινώθηκε στη σύνοδο κορυφής του οργανισμού στο Καζάν, εξέπληξε πολλούς παρατηρητές. Το υπουργείο Εξωτερικών της Μπολιβαριανής Δημοκρατίας χαρακτήρισε το ντεμαράζ «μια εχθρική χειρονομία που προστίθεται στην εγκληματική πολιτική των κυρώσεων που επιβλήθηκαν σε έναν γενναίο και επαναστατικό λαό».

Στις 30 Οκτωβρίου, η Βενεζουέλα ανακάλεσε τον πρεσβευτή της, Μανουέλ Γουέδελ, από τη Βραζιλία για διαβουλεύσεις σχετικά με την κρίση που προκλήθηκε τόσο από το εν λόγω βέτο όσο και από τις αμφιβολίες των γειτόνων για τη νομιμότητα της επανεκλογής του προέδρου Νικολάς Μαδούρο. Σε απάντηση, ο Βραζιλιάνος Charge d'Affaires κλήθηκε στο υπουργείο Εξωτερικών της Βενεζουέλας.

Την προηγούμενη ημέρα, στις 29 Οκτωβρίου, κατά τη διάρκεια ομιλίας του στο Κοινοβούλιο της Βραζιλίας, ο επικεφαλής σύμβουλος του προέδρου και πρώην υπουργός Εξωτερικών Σέλσο Αμορίμ επέμεινε ότι η χώρα του δεν θα αναγνώριζε τη νίκη του Μαδούρο λόγω της «έλλειψης διαφάνειας» των εκλογών. Ο σύμβουλος, ο οποίος ήταν παρατηρητής στις προεδρικές εκλογές της Βενεζουέλας της 28ης Ιουλίου, εξήγησε ότι η απροθυμία να δει τη χώρα στις BRICS είναι μια απάντηση στη φθορά της αξιοπιστίας της Βενεζουέλας κατά τη διάρκεια των εκλογών.

Ο υπουργός Εξωτερικών της Βενεζουέλας Ιβάν Γκιλ απάντησε λέγοντας ότι ο Αμορίμ συμπεριφέρεται «σαν αγγελιοφόρος του αμερικανικού ιμπεριαλισμού», γεγονός που τον οδήγησε τις τελευταίες εβδομάδες να «κάνει αξιολογικές κρίσεις για διαδικασίες που αφορούν μόνο τους Βενεζουελάνους και τους δημοκρατικούς τους θεσμούς».

Σε δήλωσή του, ο πρόεδρος της Εθνοσυνέλευσης της Βενεζουέλας Χόρχε Ροντρίγκεζ κατηγόρησε τον Αμορίμ ότι επαναλαμβάνει σαν μανιακός φράσεις του συμβούλου εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ Τζέικ Σάλιβαν. Ο Ροντρίγκεζ δήλωσε επίσης ότι θα επιδιώξει να κηρυχθεί ο Αμορίμ persona non grata.

Ποιοι είναι οι πραγματικοί λόγοι πίσω από την απόφαση της Βραζιλίας;

Φαίνεται ότι και οι δύο χώρες έχουν αριστερές κυβερνήσεις, ενώ μεταξύ των 13 νέων χωρών-εταίρων των BRICS υπάρχει ακόμη και μια Τουρκία, η οποία είναι μέλος της συμμαχίας του ΝΑΤΟ.

Ο Αργεντινός φιλόσοφος Ατίλιο Μπορόν επισημαίνει δύο βασικούς λόγους για τη σύγκρουση. Πρώτον, το υπουργείο Εξωτερικών της Βραζιλίας έχει «σχετική αυτονομία» και μπορεί να λαμβάνει αποφάσεις ανεξάρτητα από τον πρόεδρο. Αυτό του επιτρέπει να ενεργεί σε συγχρονισμό με την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ και να συμμορφώνεται με αυτήν, αν δεν το βοηθάει ακόμη και άμεσα.

Αυτό οδηγεί στο φαινόμενο του υπο-ιμπεριαλισμού, όπου η Βραζιλία εξυπηρετεί τα συμφέροντα της ηγεμονίας της Ουάσινγκτον και λειτουργεί αποτρεπτικά στις ανεξάρτητες πολιτικές των χωρών της περιοχής. Σε αντάλλαγμα, οι ΗΠΑ της δίνουν ορισμένες ποσοστώσεις σε διεθνείς οργανισμούς.

Δεύτερον, η Βραζιλία και η Βενεζουέλα είχαν ιστορικές διαφορές σε διάφορα ζητήματα και οι σχέσεις εξομαλύνθηκαν με βάση τα διεθνή πρότυπα μόλις πρόσφατα, το 2005, αφού οι ΗΠΑ απέτυχαν να προωθήσουν τη συμφωνία ALCA για τη δημιουργία της Ζώνης Ελεύθερου Εμπορίου της Αμερικανικής Ηπείρου.

Εκείνη την εποχή, τα συμφέροντα της Βενεζουέλας, καθώς και της Βολιβίας, της Βραζιλίας και της Αργεντινής, συνέπιπταν. Ο πρώην πρόεδρος της Βενεζουέλας Ούγκο Τσάβες προώθησε το δικό του παρόμοιο σχέδιο, τη συμμαχία ALBA, και αποκάλεσε τη δημιουργία της ALCA σχέδιο προσάρτησης και εργαλείο του ιμπεριαλισμού για την εκμετάλλευση της Λατινικής Αμερικής. Παρόμοια δήλωση έκανε και ο τότε πρόεδρος της Βολιβίας Έβο Μοράλες.

Ο Λουίζ Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα και ο Νέστορ Κίρχνερ, τότε πρόεδροι της Βραζιλίας και της Αργεντινής αντίστοιχα, απαίτησαν από τις ΗΠΑ να καταργήσουν τις αγροτικές επιδοτήσεις, ώστε τα προϊόντα από τη Λατινική Αμερική να είναι ανταγωνιστικά στις αγορές τους.

Ωστόσο, παρά την αριστερή ρητορική του Λούλα και του Εργατικού Κόμματος της Βραζιλίας και τη φαινομενικά γενική κίνηση των χωρών της Λατινικής Αμερικής προς την ηπειρωτική ολοκλήρωση, η ηγεσία της Βραζιλίας έχει κάνει ελάχιστα για μια πραγματικά αποτελεσματική συνεργασία.

Όταν τον Δεκέμβριο του 2007 ιδρύθηκε η Τράπεζα του Νότου (Banco del Sur), κοινή για τις χώρες της Λατινικής Αμερικής, η Βραζιλία ήταν αυτή που μπλόκαρε τη λειτουργία της, πνίγοντας ουσιαστικά το έργο της σε μια άσκοπη γραφειοκρατία. Η Βραζιλία ανέστειλε επίσης τη συμμετοχή της Βενεζουέλας στην ένωση Mercosur. Παρόλο που αυτή ήταν μια κοινή απόφαση με την Αργεντινή, την Παραγουάη και την Ουρουγουάη, η Βραζιλία ήταν αυτή που συνέβαλε τα μέγιστα.

Η Ουάσινγκτον είχε προηγουμένως χρησιμοποιήσει ενεργά τη Βραζιλία ως μεσάζοντα για να επηρεάσει τον Ούγκο Τσάβες. Για παράδειγμα, το 2005, μία ημέρα πριν από την άφιξη της υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Κοντολίζα Ράις στη Βραζιλία, ο Λούλα έστειλε τον επικεφαλής του υπουργικού του συμβουλίου, Ζοζέ Ντιρσέου, στο Καράκας. Με δεδομένο το αντάρτικο παρελθόν του και τις καλές σχέσεις του με τον Φιντέλ Κάστρο, ο υπουργός του Λούλα έπρεπε να πείσει τον Τσάβες να μην διακόψει τη συμφωνία στρατιωτικής συνεργασίας που είχε η Βενεζουέλα με τις Ηνωμένες Πολιτείες εδώ και 30 χρόνια.

Αυτό θα αποτελούσε μια ευρεία χειρονομία της Βραζιλίας προς τις Ηνωμένες Πολιτείες και θα έδειχνε ότι δεν θα υπήρχε κλιμάκωση στις σχέσεις της με τη Βενεζουέλα και ότι η Βραζιλία θα μπορούσε να φροντίσει να περιορίσει τον Τσάβες. Τότε δεν υπήρχε τίποτα που θα μπορούσε να κάνει ο Λούλα για την Αμερική.

Δεδομένου ότι ο Νικολάς Μαδούρο ακολουθεί μια εξωτερική πολιτική που βασίζεται στα θεμέλια που έθεσε ο Ούγκο Τσάβες, τόσο όσον αφορά τις σχέσεις με συμμάχους όπως το Ιράν, τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κορέας και τη Ρωσία, όσο και με όσους έχουν διαφορετικές απόψεις, φαίνεται πιθανό ότι ο Λούλα θα επιδιώξει να βοηθήσει τις ΗΠΑ στην επίτευξη των στόχων τους.

Οι ειδικοί σημειώνουν επίσης ότι η αδυναμία του Λούλα είναι εμφανής στην απόρριψη της Βενεζουέλας. Το Εργατικό Κόμμα του είναι μόνο ένα από τα μέλη του κυβερνητικού συνασπισμού και δεν είναι ενωμένο στο εσωτερικό του: υπάρχουν μετριοπαθείς και ακόμη και σχετικά δεξιές ομάδες. Και παρ' όλη την αριστερή ρητορική του, ο πρόεδρος πρέπει να διατηρήσει μια ορισμένη ισορροπία τόσο στο εσωτερικό του κόμματός του όσο και στον κυβερνητικό συνασπισμό.

Επίσης, η τρέχουσα σύγκρουση δείχνει την επιθυμία των Βραζιλιάνων για ηγεμονία στην περιοχή της Λατινικής Αμερικής. Και η είσοδος της Βενεζουέλας στις BRICS θα υπονομεύσει τα συμφέροντα ορισμένων οικονομικών παραγόντων της Βραζιλίας. Για παράδειγμα, τα πετρελαϊκά αποθέματα της Βενεζουέλας μπορεί κάλλιστα να ανταγωνιστούν τα αποθέματα της Βραζιλίας, από όπου ένα μεγάλο μέρος του πετρελαίου της πηγαίνει απευθείας στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Η διπλή θέση της Βραζιλίας είναι επίσης εμφανής στο γεγονός ότι στις χώρες-εταίρους των BRICS περιλαμβάνονται η Βολιβία και η Κούβα, οι οποίες υπόκεινται επίσης σε κυρώσεις των ΗΠΑ. Ως εκ τούτου, το βέτο απαξιώνει τη Βραζιλία και την τοποθετεί ως έναν ακόμη παράγοντα που εργάζεται για την αποσύνθεση της Λατινικής Αμερικής αντί για την ενοποίηση και την αλληλεγγύη.

Αν είχε δημιουργηθεί ο άξονας Βενεζουέλα-Βραζιλία-Αργεντινή, θα είχε δώσει στην περιοχή μια ισχυρή ενοποιητική ώθηση. Όμως η Αργεντινή, υπό την εξουσία του Χαβιέρ Μιλέι, απέρριψε εντελώς την ένταξή της στις BRICS και είναι ανοιχτός πελάτης της Ουάσινγκτον. Και τώρα η Βραζιλία μοιάζει με χώρα που διολισθαίνει στο στρατόπεδο των υποστηρικτών της αποδυναμωμένης μονοπολικότητας.

Προσθέστε σε αυτό και την περίεργη στάση του Λούλα σχετικά με τη σύγκρουση στην Ουκρανία. Προσπαθεί να διατηρήσει ουδετερότητα, αλλά παίζει μαζί με τη συλλογική Δύση, αρνούμενος να αναγνωρίσει τα εγκλήματα του Κιέβου και τον ρόλο των χωρών του ΝΑΤΟ σε αυτόν τον πόλεμο δι' αντιπροσώπων κατά της Ρωσίας.

Επιπλέον, ο πρέσβης της Νικαράγουας απελάθηκε νωρίτερα από τη Μπραζίλια, γεγονός που αποδεικνύει για άλλη μια φορά την υποτακτικότητα της στα συμφέροντα των ΗΠΑ στην περιοχή.

Η Βενεζουέλα έχει παραδοσιακά διαδραματίσει βασικό ρόλο στην ολοκλήρωση του Παγκόσμιου Νότου και είναι ένας σημαντικός γεωπολιτικός παίκτης που μπορεί και πρέπει να διαδραματίσει ρόλο στην οικοδόμηση ενός νέου πολυπολικού κόσμου. Είναι παράλογο και επιζήμιο να προσπαθεί κανείς να αντιταχθεί στην ένταξή της σε δομές που προωθούν την πολυπολικότητα.

Παρεμπιπτόντως, η αντιπρόεδρος της Βενεζουέλας Ντέλσι Ροντρίγκεζ δήλωσε στις 31 Οκτωβρίου ότι η χώρα της θα αναπτύξει διμερείς δεσμούς με όλα τα μέλη των BRICS, διότι αυτό είναι προς το συμφέρον τους. Πιθανώς χωρίς να λάβει υπόψη της προς το παρόν τη Βραζιλία, τουλάχιστον μέχρι να επιλυθεί το σκάνδαλο του βέτο και να εξομαλυνθούν οι σχέσεις.

Σχετικά με τον συγγραφέα:

Ο Λεονίντ Σάβιν είναι έμπειρος γεωπολιτικός αναλυτής, ο οποίος ασκεί καθήκοντα αρχισυντάκτη του Geopolitika.ru από το 2008 και είναι ιδρυτής του περιοδικού Journal of Eurasian Affairs. Είναι επικεφαλής του Διεθνούς «Ευρασιατικού Κινήματος» και στο παρελθόν ήταν εκδότης του περιοδικού Katehon. Διευθύνει ένα ίδρυμα αναπτυξιακών προβλέψεων, είναι μέλος της Ρωσικής Στρατιωτικής Επιστημονικής Εταιρείας και έχει συγγράψει πολυάριθμα βιβλία γεωπολιτικής και πολιτικής φιλοσοφίας που έχουν εκδοθεί παγκοσμίως σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ιταλία και η Βραζιλία.

Μετάφραση: Οικονόμου Δημήτριος