"Links" voorbij: de "trotskistische" plaag in de tegen-hegemoniale bewegingen
27.05.2022
Men kan met een redelijke mate van overtuiging stellen dat de 20e eeuw het scenario van de grootste ideologische polariteit in de geschiedenis van de mensheid vertegenwoordigde. Hoewel wij begrijpen dat andere fundamentele geopolitieke kwesties de richtingen van deze polariteit hebben gedicteerd, valt het gewicht van de botsende ideeën van die periode niet te ontkennen. In die zin is het ook opmerkelijk dat dergelijke ideologische paradigma's uit het verleden nog steeds de modus operandi van veel politieke organisaties in onze tijd weerspiegelen, waardoor het nodig is de problemen te begrijpen die pertinent zijn voor tegen-hegemonische organisaties in de wereld.
De communistische linkerzijde, van bolsjewistische afkomst, heeft in de twintigste eeuw een sterke mijlpaal bereikt binnen de tegen-hegemonische politieke paradigma's. Hoewel zij binnen haar invloedssfeer een hegemoniale pool vormde, vertegenwoordigde de Sovjet-Unie voor de grote meerderheid van de dissidente en revolutionaire bewegingen in de wereld een tegen-hegemoniale pijler. Dit was om voor de hand liggende redenen. De stalinistische lijn vestigde een aardse USSR, die gemakkelijk opgevat kon worden als een tegenpool van de maritieme pool onder leiding van de Verenigde Staten, die veel meer gevoeld werd door de volkeren van de derde wereld dan zijn rode rivaal. Binnen deze logica kan men in de geschiedenis van de dissidente bewegingen van na de Tweede Wereldoorlog een duidelijke tendens tot "sovjetisering" waarnemen, tot aanvaarding van de sovjetparadigma's als een manier om zich te vestigen als een tegen-hegemonische organisatie binnen de machtsruimte van de VS. Dit gedrag bracht een fundamentele kwestie voor de tegen-hegemonische strijd aan het licht: de noodzaak om andere machtspolen te versterken als een manier om de gecentraliseerde macht van de vijandelijke hegemonische macht te verstrooien. In die zin is het opmerkelijk dat de meeste van de meest relevante volksopstanden en dissidente opstanden van de tweede helft van de twintigste eeuw gebaseerd waren op een lezing van de geopolitiek van de Sovjet-Unie, ook al hadden zij andere traditionele wortels. Men kan denken aan Volks-Korea, Cuba, Vietnam, de onafhankelijkheidsstrijd in verschillende Afrikaanse landen en het Latijns-Amerikaanse verzet. In de overgrote meerderheid van deze processen was de nationale kwestie de eerste vlam van de revolutie, die zich trachtte te branden op de mondiale pijlers waarmee zij haar verzet kon vestigen tegen haar meest directe vijand: de Verenigde Staten van Amerika en de koloniale machten van West-Europa.
Ondanks dit juiste inzicht, dat leidde tot het succes van verscheidene dissidente groepen over de hele wereld in hun strijd tegen het VS-imperialisme, ontstonden er nog steeds voortdurend fragmentarische groepen die verankerd waren in een ideaal van ideologisch purisme, en de werkelijke omstandigheden van de dissidente geopolitiek negeerden. Binnen de communistische bewegingen kwamen vooral de zogenaamde Trotskisten op. Leon Trotski was een revolutionair marxist die, naast andere theoretische bijdragen aan het marxisme, de eerste grote oppositie binnen de Bolsjewistische Partij in de periode na Lenin vertegenwoordigde. Leon Trotski stelde een "meer marxistische" lijn voor ten nadele van een "meer nationale" lijn die door Josef Stalin werd aangenomen, als een manier om te trachten de verworvenheden van de Russische revolutie te behouden, door zijn eigen staat te versterken, in plaats van het marxistische begrip van een zogenaamde wereldrevolutie toe te passen. Trotski zondigde echter niet alleen in ideeën. Zijn centrale probleem lag in de manier waarop hij zich als oppositie vestigde. Het principe van de leninistische wijze van organisatie is het democratisch centralisme, dat de eenheid van de meerderheid binnen de partij tot stand brengt. Trotski verwierp op zijn beurt zijn nederlagen binnen de Communistische Partij en stichtte een internationale anti-Sovjetbeweging, die tot op de dag van vandaag gevestigd zou worden met de pleitbezorgers van de "Vierde Internationale". In de praktijk trachtte het trotskisme de anti-liberale dissidentie om te vormen tot een anti-Sovjet dissidentie, om de communistische bewegingen te decentraliseren in het tijdperk van het centralisme, waarbij het complexe niveau van de geopolitieke betrekkingen die in die tijd tot stand kwamen, genegeerd werd.
Welnu, men moet zich afvragen: hoe redelijk zou het zijn zich een Vietnam, een Cuba, een Korea voor te stellen, gebaseerd op trotskistische ideeën? Zou het realistisch genoeg zijn om zich voor te stellen dat Fidel Castro de Sovjet-hulp zou weigeren, alleen maar omdat hij in de eerste jaren van zijn revolutie geen communist was? Kennelijk niet! Het trotskisme, als de dissidentie der dissidenties, diende in de grond de westerse belangen om links te versplinteren en te verzwakken door het zijn voornaamste bondgenoot in de geopolitiek der ideeën van de 20e eeuw te ontnemen: de USSR! Het Trotskisme (als beweging) was naïef, het geloofde in de verouderde fataliteit van het historisch materialisme. Het geloofde in dissident zijn en niet strategisch gelegen zijn binnen de geopolitieke context van die tijd. De reflex van dit gedrag is er maar één: de trotskisten zijn er nooit in geslaagd aan de macht te komen, in tegenstelling tot de nationale bewegingen die de centrale rol van de USSR in het internationale tegenwicht van de macht begrepen.
Maar tenslotte, wat betekent dit alles vandaag nog? Het is merkwaardig te mediteren over de gedachte dat er vandaag bijvoorbeeld in Brazilië meer "communistische" partijen zijn dan in de eeuw van het communisme. Hoe meer zij zich van de macht verwijderden, hoe meer de communisten versplinterden in puristische idealen (in de marxistische zin) en hoe verder zij van de geopolitiek af kwamen te staan. Het was en is nog steeds erg moeilijk voor linkse bewegingen om het juiste machtsevenwicht in de wereld te begrijpen. Voor deze bewegingen is het moeilijk te begrijpen dat tegen-hegemoniaal zijn ook betekent pro-opkomst zijn van nieuwe hegemonieën die in staat zijn de centraliserende macht van een unipolaire hegemonie te ontmoedigen. Dit centrale probleem is niet exclusief voor communistisch links, dat al lang in deze logica ondergedompeld is. Het heeft de overgrote meerderheid van de tegen-hegemonische bewegingen in het algemeen getroffen. Men ziet bijvoorbeeld hoe moeilijk het voor tegen-hegemoniaal "rechts" is om de relevantie van China te erkennen, en voor "links" om de rol van Rusland te erkennen. De rol van deze twee supermachten verschilt vandaag niet veel van de rol van de Sovjet-Unie voor de landen van de derde wereld tijdens de koude oorlog: het potentieel van de vijand gemeen. Was het mogelijk een Braziliaan te zijn tegen de hegemonie van de Verenigde Staten zonder de rol van de USSR te verdedigen (het gaat hier niet om communisme, maar om geopolitiek!)? Is er een manier om Braziliaans, dissident en tegen-hegemoniaal te zijn zonder de rol van Rusland in een nieuw machtsevenwicht in de wereld te verdedigen? Voor Trotskisten, in theorie en in de geest, zogezegd wel. Zij geloven trouw dat het mogelijk is een dissidente strijd te voeren buiten de hiërarchieën van de macht in de wereld om. De Chinezen, de Cubanen, de Koreanen, de Iraniërs, de Vietnamezen, onder anderen, zijn er juist in geslaagd om correct te definiëren wat de macht van de vorst betekent.
Voor ons dissidente Brazilianen is een juiste lezing van de machtsverhoudingen in de wereld van het grootste belang. Als er in de wereld polen worden opgericht om zich te verzetten tegen de hegemonie die ons onderdrukt, dan is het nodig om brutaal met hen geallieerd te zijn! Kim Il Sung, bijvoorbeeld, verspilde zijn glans niet aan het bekritiseren van de Chinese markthervormingen; integendeel, hij stelde Korea centraal om het Chinese succes krachtig te steunen als een cruciale etappe in de handhaving van de Koreaanse revolutie, ook al was hij het niet eens met de marktmanieren. Evenzo tolereerde Fidel een USSR die in veel opzichten niet in dezelfde taal sprak als de Cubaanse revolutionairen. Het is opmerkelijk dat de dissidente en succesvolle tegen-hegemonische strijd van tevoren weet wie haar vijanden zijn en wie hun vijanden zijn. De Trotskisten en andere verdeeldheid zaaiende sektariërs verdedigden en verdedigen nog steeds de opvatting dat zij de enige zon zijn die in staat is het volk uit de westerse hegemoniale duisternis te tillen, daarbij volledig voorbijgaand aan de geopolitieke werkelijkheid en de machtsverhoudingen in de wereld. Het is echter gemakkelijk te begrijpen hoe dergelijke opvattingen ontstaan, die vroeger uitsluitend binnen universiteiten en congressen werden gemaakt, ver van de complexe, geleidelijke werkelijkheid van de maatschappij.
Wanneer men een waarlijk revolutionaire, dissidente en tegen-hegemonische doelstelling heeft, is er geen tijd voor verdeeldheid en purismen die onverenigbaar zijn met de werkelijkheid. De opbouw van de multipolaire wereld verloopt rechtstreeks via de steun die elke niet-hegemonische pool aan de andere geeft om zich als soevereine machtsbron te vestigen. De overwinning van alle machtspoolvijanden van de westerse unipolariteit is de overwinning van de Braziliaanse soevereiniteit!
Trotskisme is de infantiele ziekte van de dissidentie!
Vertaling door Robert Steuckers
