Kazachstan: het nieuwe doelKazachstan: het nieuwe doel

Voorwoord
Alvorens overhaaste conclusies te trekken over de aard van de huidige gebeurtenissen in Kazachstan, is het noodzakelijk een globale visie te ontwikkelen om het land te situeren in een steeds complexer internationaal geopolitiek landschap.

In dit verband verdienen verschillende factoren bijzondere aandacht. Ten eerste kan niet worden vermeden dat Rusland en China, vooral in het laatste decennium, strategieën hebben ontwikkeld die een tegenwicht kunnen bieden (en in sommige opzichten voorkomen) tegen de stuwende kracht van de westerse pogingen om een zogenaamde "regime change" te bewerkstelligen. De meest in het oog springende gevallen in dit verband zijn de beteugeling van de protesten in Hong Kong (wat China betreft), de Russische reactie op de Atlantische staatsgreep in Oekraïne en de recente crisis tussen Polen en Wit-Rusland. Met name de laatste twee voorbeelden hebben een "precedent" geschapen. In het geval van Oekraïne ging Rusland in 2014 zelfs zo ver dat het het concept "verantwoordelijkheid om te beschermen" (het beruchte R2P dat het Westen op grote schaal heeft gebruikt in Servië en Libië) gebruikte om de annexatie van de Krim te rechtvaardigen: met andere woorden, het gebruikte een "westers" instrument om een actie uit te voeren die in werkelijkheid volledig in strijd is met het normatieve positivisme dat heerst in het Amerikaans-centrische internationale recht. Hetzelfde geldt voor de recente migratiecrisis aan de Pools-Wit-Russische grens (die ook het middelpunt was van een mislukte poging tot een kleurenrevolutie). Eens te meer hebben we gezien hoe een typisch westers wapen (de migratiestroom om de binnenlandse politiek van het land dat hem ondergaat te destabiliseren) tegen een westers land wordt gebruikt (min of meer hetzelfde is met Italië gebeurd, maar gepleegd door vermeende bondgenoten), dat heeft bijgedragen tot het ontstaan van deze migratiegolven dankzij zijn actieve deelname aan de aanvalsoorlogen van de Verenigde Staten en de NAVO (Polen maakte deel uit van de befaamde "coalitie van de bereidwilligen" die in 2003 samen met Groot-Brittannië, Australië en de Verenigde Staten Irak aanviel).

Op dezelfde golflengte kan men de Russische houding tegenover Armenië van de pro-Westerse voormalige Eerste Minister Nikol Pashynian interpreteren. Deze laatste, die aan de macht kwam in een typisch voorbeeld van een "gekleurde revolutie", na niets te hebben gedaan om een nieuw conflict met Azerbajdzjan te voorkomen, moest natuurlijk de realiteit onder ogen zien van een Westen dat weinig geïnteresseerd was in de gezondheid van het Armeense volk en veel meer in het scheppen van chaos aan de grenzen van Rusland. Een besef dat hem er onvermijdelijk toe bracht een oplossing te zoeken aan Russische zijde om zijn eigen voortbestaan en dat van Armenië zelf veilig te stellen.

Ten tweede mag niet uit het oog worden verloren dat de penetratie van Centraal-Azië door het Westen (vooral Noord-Amerika) reeds lang aan de gang is. Zonder zich druk te maken over de "crisisboog"-doctrine van Brzezinski en consorten, met zijn terroristische nasleep, volstaat het in dit geval te herinneren aan de C5+1-formule (de voormalige Sovjetrepublieken plus de Verenigde Staten) die onder de regering-Obama werd ingehuldigd en onder het presidentschap van Trump werd versterkt. Het doel van deze formule was (en is nog steeds) de Amerikaanse penetratie in de regio te bevorderen, met name op het gebied van "soft power" en inlichtingendiensten, om het Chinese "Nieuwe Zijderoute"-project tegen te gaan. In dit verband mag niet uit het oog worden verloren dat Washington er altijd van gedroomd heeft de strategische as Moskou-Beijing te doorbreken. En het is niet zo onwaarschijnlijk dat juist Kazachstan (een land waar de Noordamerikaanse penetratie sterker is dan elders) met deze taak is belast (die wij pas in de komende dagen kunnen beginnen te beoordelen). Het valt evenmin uit te sluiten dat Rusland en China zich hiervan ten volle bewust zijn.

Noord-Amerikaanse penetratie van Kazachstan

Kazachstan onderhoudt sinds zijn onafhankelijkheid sterke diplomatieke en handelsbetrekkingen met de Verenigde Staten. Washington opende als eerste na de onafhankelijkheid een diplomatieke vertegenwoordiging in de voormalige Sovjetrepubliek, en Nursultan Nazarbayev was de eerste president van een Centraal-Aziatische staat die de VS bezocht. In feite heeft Kazachstan gestreefd naar een strategie van wezenlijk evenwicht tussen de naburige Euraziatische mogendheden (Rusland en China) en de hegemoniale wereldmacht (de Verenigde Staten). Terwijl deze poging tot geopolitiek evenwicht (evenwicht tussen de mogendheden in verschillende sectoren) in de eerste twee decennia van het bestaan van de Republiek succes had, kan niet hetzelfde worden gezegd van het moment waarop de concurrentie tussen het Westen en Eurazië (ondanks de pogingen van China om aan de "Thucydides-val" te ontsnappen) scherper werd. Een dergelijke strategie (waarvan wij nu de resultaten kunnen waarnemen), in een internationale context waarin permanente crisis een normaliteit is geworden (mede als gevolg van de strategische angst van de hegemoniale mogendheid die haar primaat in twijfel voelt trekken), wordt namelijk bijzonder problematisch. En daarmee wordt het risico om in de mechanismen van een nieuwe Koude Oorlog verzonken te raken steeds groter.

Er zij op gewezen dat het land een van de belangrijkste bondgenoten van Rusland en China blijft. Het is stevig verankerd in de Euraziatische Economische Unie en de Organisatie voor het Verdrag inzake Collectieve Veiligheid (die beide, zo zou men kunnen aanvoeren, zonder Kazachstan zinloos zouden zijn). Tegelijkertijd is het een integrerend deel van de Shanghai Samenwerkingsorganisatie en speelt het een centrale rol in China's Nieuwe Zijderoute Euraziatisch interconnectieproject.

Dit heeft het land er niet van weerhouden zijn nauwe banden met Washington verder te ontwikkelen. In een tijd waarin veel Centraalaziatische landen hun belangstelling voor de Verenigde Staten (die niet langer als onmisbaar worden beschouwd als tegenwicht tegen de Russische en Chinese invloed) hebben verloren en om redenen van culturele verwantschap de voorkeur geven aan Turkije, is Kazachstan verslingerd gebleven aan de Verenigde Staten. In tegenstelling tot zijn onmiddellijke buren was zijn relatie met Washington op geen enkele wijze verbonden met de Amerikaanse aanwezigheid in Afghanistan. Amerikaanse bedrijven beheren nog steeds een groot deel van de olieproductie van Kazachstan, die goed is voor 44% van de staatsinkomsten. Meer bepaald wordt 30% van de olie van Kazachstan gewonnen door Noordamerikaanse bedrijven, tegenover 17% door de Chinese bedrijven CNPC, Sinopec en CITIC en 3% door het Russische bedrijf Lukoil.

In 2020 bedroeg de handel tussen de VS en Kazachstan ongeveer 2 miljard dollar. Dit is een vrij laag cijfer vergeleken met de 21,4 miljard dollar aan handel met China (dat zijn enorme binnenlandse markt heeft opengesteld voor Kazachse landbouwproducten) en de 19 miljard dollar met Rusland (waar de wapenindustrie een belangrijke rol speelt). De 2 miljard aan handel met de VS is echter bijna drie keer zoveel als de 600 miljoen aan totale handel met andere Centraalaziatische landen [1].

Bovendien houdt Kazachstan sinds 2003 jaarlijks gezamenlijke militaire oefeningen met de NAVO. Bovendien hebben de Verenigde Staten van 2004 tot 2019 voor 43 miljoen dollar aan wapens aan Kazachstan verkocht (geen bijzonder hoog bedrag, maar een goede indicatie dat Kazachstan altijd heeft geprobeerd alternatieve kanalen voor Russische leveringen te creëren).

Het is dan ook niet verwonderlijk dat de officiële retoriek van de republiek en haar belangrijkste media volledig verstoken is van de anti-westerse beschimpingen die andere landen in de regio kenmerken. De huidige president Kassym-Jomart Takajev (een sinoloog die is afgestudeerd aan het Moskouse Staatsinstituut voor Internationale Betrekkingen) heeft bijvoorbeeld nooit partij gekozen voor Moskou in internationale kwesties en heeft altijd geprobeerd een vage neutraliteit te bewaren. En zowel Moskou als Peking uitten snel kritiek op Kazachstan toen het land de Verenigde Staten toestond enkele biologische laboratoria uit het Sovjettijdperk te heropenen en verder te ontwikkelen. Er werden met name veel twijfels geuit over de werkelijke Noordamerikaanse activiteiten in de laboratoria van Almaty en Otar (dicht bij de grenzen met Rusland en China). De (niet eens dun gesluierde) beschuldiging is dat op deze plaatsen biologische wapens worden ontwikkeld. Deze beschuldiging lijkt niet zo ongegrond als men bedenkt dat de VS soortgelijke laboratoria heeft in 25 landen. Deze laboratoria worden gefinancierd door het Defence Threat Reduction Agency (DTRA), waarvan de beheerders van de militaire programma's particuliere ondernemingen zijn die geen rechtstreekse verantwoording verschuldigd zijn aan het Amerikaanse Congres. En het is juist in deze laboratoria dat de experimenten met het coronavirus plaatsvonden (en nog steeds plaatsvinden) [2].

De protesten

Wat was de aanleiding voor de protesten van de afgelopen dagen? Allereerst mag niet worden vergeten dat dit niet de eerste keer is dat dergelijke protesten in Kazachstan hebben plaatsgevonden. In 2011 bijvoorbeeld werden in Zhanaozen 14 werknemers uit de olie-industrie gedood tijdens een protest tegen de moeilijke arbeidsomstandigheden en de lage lonen.

Het is niet verwonderlijk dat de protesten van de afgelopen dagen min of meer in dezelfde regio zijn begonnen, niet alleen vanwege de exponentiële stijging van de brandstofprijzen, maar ook vanwege de massale ontslagen die zijn doorgevoerd door het "westerse" management van de olie-industrie en het economische beleid dat is gebaseerd op neoliberale modellen. De protesterende werknemers zijn voornamelijk afkomstig van de onderneming Tenghizchevroil (50% Chevron, 25% ExxonMobil en 20% KazMunayGas). Een van de redenen voor het protest is het feit dat 70% van de Kazachse olieproductie bestemd is voor het Westen.

Dit zou, althans in theorie, het in wezen spontane karakter van de eerste protesten moeten aantonen. Op het eerste gezicht lijkt er geen sprake te kunnen zijn van een Westerse reactie (in het hart van Eurazië) op de Chinese diplomatieke vooruitgang in Latijns-Amerika. Dit sluit echter niet uit dat de demonstraties kunnen worden gebruikt om chaos te creëren en het land te destabiliseren (een niet onaanzienlijke mogelijkheid gezien het dichte netwerk van aanwezige westerse organisaties, de snode rol van de "vijfde colonne" van pro-westerse oligarchen en de groeiende belangstelling van sommige persagentschappen voor wat er op dit moment gebeurt), misschien zelfs door gebruik te maken van mogelijke spanningen tussen de verschillende etnische gemeenschappen die de Kazachse bevolking vormen.

Kortom, wat de politieke leiders van veel landen van de voormalige Sovjet-Unie (en het voormalige socialistische blok) nog niet hebben begrepen, is dat proberen bevriend te raken met het Westen op zichzelf geen garantie is voor politieke overleving. Oekraïne, bijvoorbeeld, is een mislukte staat die de NAVO wil uitbuiten als strijdtoneel (slachtvee in geval van agressie tegen Rusland). Polen dankt zijn "geluk" aan zijn geografische ligging tussen Rusland en Duitsland, enz. Om nog maar te zwijgen van de ontelbare gevallen waarin de VS zijn uitgegleden naar zijn voormalige bondgenoten en hun extemporaine geopolitieke instrumenten: van Noriega tot Saddam, via Bin Laden en Al Qaeda.

In dit verband zal de rol van Rusland en China er opnieuw in bestaan chaos te voorkomen : voorkomen dat Kazachstan wordt gedestabiliseerd en voorkomen dat dit het proces van onderlinge toenadering tussen Eurazië beïnvloedt.

Primaire bron: https://www.eurasia-rivista.com/obiettivo-kazakistan/

Voetnoten:
[1] T. Umarov, Kunnen Rusland en China de Verenigde Staten uit Kazachstan verdrijven, www.carnagiemoscow.org.

[2] Zie De Bio-wapens van het Pentagon, www.dylana.bg.