Η μαχη για τον κοσμο στην ευρασιατικη φιλοσοφια

Γράφτηκε τον Οκτώβριο του 2020, αδημοσίευτο στο παρελθόν.

***

Η θέση του Κόσμου στην Ευρασιατική Κοσμοθεωρία

Οι Ευρασιανιστές δεν ήταν ποτέ υλιστές. Στο σημείο αυτό βρέθηκαν σε αντίθεση με τις κύριες τάσεις της σύγχρονης επιστήμης. Ταυτόχρονα, όμως, γι' αυτούς είχε σημασία όχι απλώς να επιβεβαιώνουν την προτεραιότητα των αιώνιων στοιχείων και αρχών - εξ ου και η κύρια θέση των Ευρασιανιστών για την Ιδεοκρατία, την κυρίαρχη ιδέα, την κυριαρχία των ιδεών - αλλά να επιμένουν ότι ολόκληρος ο κόσμος και όλη η πραγματικότητα, από την πολιτική μέχρι την οικονομία και από τη θρησκεία μέχρι την επιστήμη, διαπνέεται από ιδέες. Ο Petr Savitsky επέμεινε στην έννοια της "ανάπτυξης του τόπου" ή της "τοπογένεσης" (mestorazvitie). Η "ανάπτυξη του τόπου" είναι η σύνδεση του φυσικού χώρου και της συνέχειας των ιστορικών εννοιών, της σημασιολογίας και των γεγονότων. Το έδαφος είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την ιστορία και η ιστορία, με τη σειρά της, είναι μια συνέχεια ιδεών που αποκαλύπτουν μια ενιαία εικόνα μνημειακής αιωνιότητας που ξεδιπλώνεται μέσα από την ανθρωπότητα και πάνω στην πνευματική της πορεία μέσα στο χρόνο.

Αυτό ορίζει την ευρασιατική κατανόηση του σύμπαντος (cosmos στο κείμενο). Ο Ευρασιατικός Κόσμος (cosmos) είναι η γενικευμένη επικράτεια του τόπου-ανάπτυξης του πνεύματος. Είναι η πνευματική τάξη που διαπερνά όλα τα επίπεδα της πραγματικότητας, τόσο τα λεπτά όσο και τα χονδροειδή, τα ψυχικά και τα σωματικά, τα κοινωνικά και τα φυσικά. Ο Ευρασιατικός Κόσμος διαπερνάται από λεπτές τροχιές που διατρέχονται από φλογερές, αιώνιες ιδέες και φτερωτές έννοιες. Η ανάγνωση αυτών των τροχιών, η αποκάλυψή τους από την απόκρυψη και η εξαγωγή σύνθετων νοημάτων από το σωματικό πλάσμα των ανομοιογενών γεγονότων και φαινομένων είναι το καθήκον της ανθρωπότητας. Για τους Ευρασιανιστές, το σύμπαν είναι μια εσωτερική έννοια. Αποκαλύπτεται όχι μέσω της επέκτασης, αλλά μάλλον, ή αντίθετα, μέσω της βύθισης βαθιά μέσα του, μέσω της συγκέντρωσης στις κρυμμένες πτυχές της πραγματικότητας που δίνεται εδώ και τώρα. Η κοσμική συνείδηση δεν ξεδιπλώνεται σε πλάτος, αλλά σε βάθος, μέσα στο ανθρώπινο υποκείμενο. Είναι η ύπαρξη μέσα στο ένα ή το άλλο σημείο του κόσμου του υποκειμένου που καθιστά αυτό το σημείο "τόπο-ανάπτυξη", "τοπογένεση". Ο ίδιος ο ελληνικός όρος κόσμος (κόσμος στο κείμενο) σημαίνει "τάξη", "δομή", "οργανωμένο και διατεταγμένο σύνολο". Ο κόσμος βρίσκεται σε μια κατάσταση γίγνεσθαι, ανάπτυξης, γίνεται όλο και περισσότερο ο ίδιος. Ο κόσμος ως τέτοιος, ως μια απλή πραγματικότητα του περιβάλλοντος, δεν είναι ένας κόσμος. Ο κόσμος (world, στο αγγ. κείμενο) μόνο πρέπει να γίνει σύμπαν (cosmos, στο κείμενο), και αυτό δεν συμβαίνει από μόνος του. Ο κόσμος μετατρέπεται σε σύμπαν χάρη στο υποκείμενο, τον φορέα του νου και του πνεύματος. Μόνο τότε, αφού η σκεπτόμενη παρουσία έχει σταθεροποιηθεί, αυτός ο κόσμος μετατρέπεται σε "τόπο-ανάπτυξη". Και επιπλέον, μόνο όταν οι δύο πόλοι, ο υποκειμενικός και ο αντικειμενικός, έχουν εδραιωθεί, κινούνται σε ένα αδιαίρετο ζεύγος, διαμορφώνοντας το ιδιαίτερο νοητικό πεδίο της ύπαρξης.

Ας τονίσουμε ξανά: οι Ευρασιανιστές δεν αποδέχονται κατηγορηματικά τον υλισμό. Αυτό σημαίνει ότι ο άνθρωπος δεν είναι απλώς μια αντανάκλαση του εξωτερικού κόσμου. Δεν είναι δημιούργημα της φύσης, αλλά, αντίθετα, είναι το πνεύμα και η φύση, σε στενή αλληλεπίδραση και ενίοτε σε διαλεκτική αντίθεση, που συγκροτούν από κοινού το σύμπαν. Το σύμπαν είναι αδύνατο χωρίς τη φύση, αλλά είναι επίσης αδύνατο χωρίς τον άνθρωπο. Ο άνθρωπος είναι πάντα ουσιαστικά διπολικός και οι πόλοι αυτοί συγχωνεύονται μεταξύ τους μέσω ενός πολύπλοκου δικτύου αλληλεπιδράσεων. Αυτή η δραματική διασύνδεση εκτυλίσσεται ως ιστορία - όχι απλώς ως ιστορία του υποκειμένου, αλλά ως ιστορία του υποκειμένου που αλληλεπιδρά με το αντικείμενο. Το σύμπαν, λοιπόν, είναι ένα ζωντανό ον. Κατά μία έννοια, είναι ο ίδιος ιστορία - όχι απλώς το φόντο ή η ενδυμασία του, και όχι μόνο το αντικείμενο, αλλά η σύνθεση υποκειμένου και αντικειμένου.

Ο Ρωσικός Κόσμος ( Cosmos )

Όλες οι άλλες εφαρμοσμένες πτυχές της ευρασιατικής κοσμοθεωρίας γίνονται σαφείς από μια τέτοια φιλοσοφική ανάλυση. Όταν οι Ευρασιανιστές επιμένουν ότι η Ρωσία δεν είναι απλώς ένα κράτος, δεν είναι απλώς μια χώρα, και ότι οι Ρώσοι δεν είναι απλώς μια από τις άλλες περιφερειακές ευρωπαϊκές κοινωνίες, βασίζονται ακριβώς σε αυτή τη βαθιά κατανόηση της κοσμικής διάστασης της ύπαρξης. Οι Ρώσοι είναι στην ουσία το υποκείμενο. Ωστόσο, αυτό το υποκείμενο δεν τοποθετείται σε ένα κενό (στην πραγματικότητα δεν υπάρχει κενό), αλλά σε μια ιδιαίτερη, υπαρξιακή επικράτεια που υφαίνεται πρώτα και κύρια από ιδέες, νοήματα και γεγονότα, και ενίοτε τυλίγεται επίσης σε τοπίο και φυσικό περιβάλλον. Η ρωσική γη ως ρωσικός κόσμος αποτελεί τον αντικειμενικό πόλο του ρωσικού σύμπαντος, εφόσον η ουσία του είναι ακριβώς οι ιδέες. Ο άλλος πόλος του ρωσικού σύμπαντος είναι ο ρωσικός άνθρωπος. Το ρωσικό σύμπαν περιλαμβάνει δύο πόλους - αν αφαιρέσουμε έναν από αυτούς, καταστρέφουμε αμέσως τη ζωντανή, φωτεινή, σημασιολογική τους ενότητα, την ενότητα του ιερού, του ιερού Ρώσου.

Ο ρωσικός κόσμος είναι ο "τόπος-ανάπτυξη" του ρωσικού σύμπαντος. Ως εκ τούτου, περιλαμβάνει τόσο το χώρο όσο και το χρόνο, τη γεωγραφία και την ιστορία. Είναι αδύνατο να διαχωρίσει κανείς τον ρωσικό λαό από τη ρωσική φύση, γιατί μαζί αποτελούν κάτι ολόκληρο: ένα ενιαίο πνευματικό-σωματικό σύνολο.

Από αυτή τη θέση οι Ευρασιανιστές θεωρούσαν το κύριο στοιχείο της φιλοσοφίας τους: Η Ρωσία-Ευρασία είναι "τόπος-ανάπτυξη", δηλαδή η άμεση και πλήρως συγκεκριμένη έκφραση του "Ρωσικού Κόσμου" (Cosmos στο κείμενο)". Ταυτόχρονα, οι Ευρασιανιστές επέμεναν ότι η ερμηνεία αυτού του σύμπαντος, η μελέτη του, η ζωή του και η γνώση του, δεν απαιτεί τίποτε άλλο από το ρωσικό υποκείμενο. Αν μελετήσουμε το ρωσικό τοπίο από τη θέση ενός Γερμανού, Γάλλου, Άγγλου ή ευρύτερα οποιουδήποτε Ευρωπαίου, τότε το ίδιο το αντικείμενο της μελέτης αλλάζει αμετάκλητα. Η κοσμική του συγκρότηση εξαφανίζεται. Το αντικείμενο αποσπάται από το υποκείμενο και έτσι χάνουμε το νόημά του, τη σημασία του, την ιδεατή του πλήρωση.

Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει αν οι ξένοι επιχειρήσουν να κατασκευάσουν ένα μοντέλο της ρωσικής ιστορίας: βλέπουν σ' αυτήν μόνο εκείνα τα γεγονότα που σημαίνουν κάτι για τη δική τους υποκειμενικότητα, για τα κριτήρια και τις αξιολογήσεις του Ευρωπαϊκού Σύμπαντος. Αλλά για τους Ευρασιανιστές, όπως και για τους Σλαβόφιλους ή τον Νικολάι Ντανιλέφσκι πριν από αυτούς, ήταν προφανές ότι οι πολιτισμοί ή οι πολιτισμικοί-ιστορικοί τύποι είναι ποικίλες μορφές που δεν μπορούν να αναχθούν σε κανένα κανονιστικό μοντέλο. Ως εκ τούτου, επέμεναν ότι η Ρωσία είναι μια "ήπειρος", ένας ιδιαίτερος κόσμος, ένας ξεχωριστός πολιτισμός. Με άλλα λόγια, η κοσμοθεωρία των Ευρασιανιστών βασίζεται στην αναγνώριση του "κοσμικού πλουραλισμού".

Στο Δύσκολο Μονοπάτι προς το Σύμπαν

Σε αυτό το σημείο θα μπορούσε να προκύψει ένα θεωρητικό ερώτημα. Ο Ευρασιανισμός βασίζεται στην αρχή της σχετικότητας. Αλλά αν υπάρχουν πολλοί κόσμοι, τότε το ζήτημα που τίθεται δεν είναι ένα είδος πολιτισμικού υποκειμενισμού; Μήπως η προσπάθεια να επιβεβαιωθεί ένα σύμπαν δεν είναι αυτή η πολύ βαθιά θέληση της ανθρωπότητας προς την ανώτερη αλήθεια;

Ως απάντηση σε αυτό θα μπορούσαμε να πούμε τα εξής. Ο κοσμικός πλουραλισμός σε καμία περίπτωση δεν αποκλείει ένα ενιαίο σύμπαν. Αλλά αυτός ο κόσμος δεν μπορεί να αποκτηθεί ως ένα απλό άθροισμα "τοπικών κόσμων". Επιπλέον, κανένας ενιαίος πολιτισμός δεν μπορεί να θεωρηθεί ως κάτι οικουμενικό, επιβάλλοντας έτσι την εμπειρία της δικής μας αντίληψης περί "τοπικής ανάπτυξης" στους άλλους. Το σύμπαν είναι μια εξαιρετικά λεπτή έννοια. Τον προσεγγίζουμε σε ένα μονοπάτι που οδηγεί προς τα μέσα μας, στον τομέα του νου, της ψυχής και του πνεύματος. Εκεί, στο κέντρο της υποκειμενικότητας - η οποία είναι πάντοτε συγκεκριμένη και δεν συνδέεται πάντοτε με τίποτε άλλο παρά με τον αντικειμενικό κόσμο που την περιβάλλει - φυλάσσεται το κλειδί για την κατανόηση του όλου. Αυτό δεν είναι μια επέκταση προς τα έξω, δεν είναι ένας διάλογος με άλλα σύμπαντα, και δεν είναι μια μηχανική προσθήκη άλλων τοπικών απόψεων, αλλά μια εμβάπτιση στον φωτεινό πυρήνα της Ιδέας - η Ρωσία ως Ιδέα, η Ευρώπη ως Ιδέα, η Κίνα ως Ιδέα κ.λπ. - που μας φέρνει πιο κοντά στην κοινή αλήθεια. Αν ο καθένας έμπαινε βαθιά στο δικό του σύμπαν, θα πλησίαζε το κοινό - κρυφό, "αποφατικό"- αληθινό υποκείμενο και αντικείμενο ως τέτοιο. Με άλλα λόγια, ο Ρώσος γίνεται πανανθρώπινος στο βαθμό που είναι όλο και περισσότερο Ρώσος, και όχι το αντίστροφο, χωρίς να χάνει τη Ρωσικότητά του με αντάλλαγμα κάτι τυπικό και εξωτερικά δανεισμένο από άλλους λαούς και πολιτισμούς. Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για κάθε εκπρόσωπο οποιουδήποτε άλλου κόσμου. Αλλά η παρουσία αυτής της υπερκοσμικής ενότητας δεν μπορεί να είναι ένα γνωστό δεδομένο. Πρέπει να βιωθεί στην πράξη. Πρέπει να διανύσει κανείς ολόκληρο το μονοπάτι. Θα μπορούσε κανείς να ελπίζει ότι στο τέλος της διαδρομής του προς τον εαυτό του στις κοσμικές του ρίζες, ένα άτομο θα φτάσει στον κοινό πυρήνα της ανθρωπότητας, που είναι η μήτρα του σύμπαντος ως τέτοιου, το μυστικό του κέντρο. Αλλά αυτό δεν μπορεί να το ισχυριστεί κανείς εκ των προτέρων. Επιπλέον, θα ήταν λάθος να υποκαταστήσουμε τη συγκεκριμένη εμπειρία ενός πολιτισμού με το να την αναδείξουμε εκ των προτέρων ως κάτι κοινό για όλους και οικουμενικό. Η ευρασιατική προσέγγιση της πολλαπλότητας των Κόσμων δεν είναι επομένως προσέγγιση σχετικισμού. Είναι μόνο μια υπεύθυνη προσέγγιση, θεμελιωμένη στο βαθύ σεβασμό για τις διαφορές όλων των πολιτισμών και των κοινωνιών, από την πλευρά εκείνων που αγωνίζονται προς την κατεύθυνση της καθολικότητας, αλλά που διανύουν αυτό το μονοπάτι με ειλικρίνεια, διαφάνεια και συνέπεια, αποφεύγοντας πάση θυσία να παίρνουν το επιθυμητό για το πραγματικό. Ο φιλόσοφος Μάρτιν Χάιντεγκερ είπε: "Το ερώτημα αν υπάρχει ένας Θεός ή όχι θα πρέπει να αφεθεί στους ίδιους τους θεούς να το αποφασίσουν". Μόνο εκείνοι που έχουν φτάσει στην καρδιά του σύμπαντός τους μπορούν να εκδώσουν μια βαρύνουσα, στέρεη κρίση σχετικά με το συμπαντικό. Η θέληση προς τον πανανθρώπινο είναι θαυμάσια, αλλά δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς το πιο σημαντικό, απαραίτητο και προκαταρκτικό στάδιο του να γίνεις ένας τέλειος Ρώσος, ένας πανανθρώπινος άνθρωπος. Η κίνηση προς οποιαδήποτε άλλη κατεύθυνση μόνο μας απομακρύνει από τον στόχο μας.

Απορρίπτοντας τον Εθνικισμό

Δεν υπάρχει ένας και μοναδικός κόσμος, υπάρχουν πολλοί κόσμοι. Το ρωσικό σύμπαν μπορεί να γίνει γνωστό, να αποκρυπτογραφηθεί και να επιβεβαιωθεί μόνο από το ρωσικό υποκείμενο, του οποίου αποτελεί αναφαίρετο μέρος. Δεν υπάρχει κανένας "εθνικισμός" σε αυτό. Οι Ευρασιανιστές αναγνώρισαν τον "κοσμικό πλουραλισμό" όχι μόνο όσον αφορά τους Ρώσους, αλλά και άλλες κουλτούρες και πολιτισμούς. Επιπλέον, γι' αυτούς ο ίδιος ο ρωσικός κόσμος δεν ήταν ένας μονόλιθος με αυστηρή εθνοπολιτισμική κυριαρχία. Αντίθετα, η ιδιαιτερότητα της Ρωσίας-Ευρασίας συνίσταται στο ότι περιλαμβάνει ένα ηπειρωτικό σύμπαν με πολυάριθμους ιδιαίτερους γαλαξίες, αστερισμούς, ηλιακά συστήματα και πλανητικά σύνολα. Ο Nikolai Trubetzkoy το όρισε αυτό με τον όχι και τόσο επιτυχημένο όρο "παν-Ευρασιατικός εθνικισμός", ο οποίος κατά την ερμηνεία του σήμαινε την πολυεπίπεδη αρμονία των εθνοτικών αστερισμών εντός των κοινών συνόρων του ενιαίου ευρασιατικού κοσμικού συστήματος. Η επίκληση της πολιτικής έννοιας του "έθνους" (nation, στο κείμενο), που βασίζεται ως τέτοια στην ατομική ταυτότητα και είναι δανεισμένη από την ιστορική εμπειρία της αστικής Ευρώπης της Νεωτερικότητας ("Νέα Εποχή"), διαστρεβλώνει τη σκέψη του Trubetzkoy, ο οποίος είχε από μόνος του κατά νου την αρμονία των πολιτισμικών αστερισμών και όχι τη μηχανική ένωση των πολιτών σε ένα πολιτικό σύστημα που επιβάλλεται από τα πάνω.

Η Ευρασία είναι ένας κόσμος των κόσμων. Ωστόσο, δεν διεκδικεί καθολικότητα, διότι πέρα από το Ευρασιατικό σύμπαν υπάρχουν και άλλα σύμπαντα, άλλοι πολιτισμοί: ο Ευρωπαϊκός, ο Κινεζικός, ο Ισλαμικός, ο Ινδικός κ.λπ. Όλοι τους έχουν τις δικές τους "αναπτύξεις τόπων", τα δικά τους μοντέλα, τα δικά τους περιγράμματα της σύνδεσης υποκειμένου και αντικειμένου, της ανθρώπινης σκέψης και του περιβάλλοντος τοπίου. Η πλειονότητα των ανθρώπινων πολιτισμών, ακόμη και αν είναι πεπεισμένοι για τη δική τους οικουμενικότητα, παραδέχονται εκ των πραγμάτων τον άλλο πέρα από τα σύνορά τους, δηλαδή έναν άλλο κόσμο, ένα άλλο σύμπαν, που είναι λίγο ή πολύ γνωστό, άλλοτε εχθρικό, άλλοτε εξωτικά ελκυστικό, άλλοτε αδιάφορο. Μόνο η Ευρώπη της Νεωτερικότητας, έχοντας χαράξει τον δρόμο της τεχνολογικής προόδου, της αθεΐας, της κοσμικότητας και της υλιστικής επιστήμης, παραβίασε αυτή την προ-Κολομβιανή ισορροπία των πολιτισμών που θα μπορούσε να ονομαστεί "εποχή των αυτοκρατοριών". Αυτές ακριβώς οι Αυτοκρατορίες ήταν που αντιπροσώπευαν τις πολιτικές εκφράσεις εκείνης της κοσμικής ενότητας που δίδασκαν οι Ευρασιανιστές. Η Μεταρρύθμιση και ο Διαφωτισμός εξαπέλυσαν πόλεμο εναντίον της ίδιας της αρχής της Αυτοκρατορίας και κατέστρεψαν σταδιακά αυτές τις κοσμικές δομές, οι οποίες, τις περισσότερες φορές, ήταν ενωμένες με θρησκευτικά, πνευματικά και ουράνια στοιχεία. Τις κατέστρεψαν πρώτα στην ίδια τη Δύση, στη συνέχεια στην Ανατολή και σε άλλα μέρη του Κόσμου. Ο αποικισμός έγινε έτσι μια διαδικασία καταστροφής του "κοσμικού πλουραλισμού". Στη Νέα Εποχή, οι Ευρωπαίοι άρχισαν να εγκαθιδρύουν στην ανθρωπότητα, με τη βία και την εξαπάτηση, την πίστη στην ιδέα ότι μόνο το επιστημονικό-υλιστικό σύμπαν, αυτό που περιγράφει και μελετά η σύγχρονη Δυτική επιστήμη, είναι σε τελική ανάλυση η αλήθεια. Όλες οι άλλες απόψεις που δομούνται διαφορετικά από, την ορθολογική Δυτική φιλοσοφία της Νέας Εποχής και την παράγωγη επιστήμη της ήταν "μύθοι", "αυταπάτες" και "προκαταλήψεις". Στη Νέα Εποχή της Νεωτερικότητας, η Δύση έβαλε στόχο να "απομυθοποιήσει τον κόσμο" (αλά Μαξ Βέμπερ), να διαχωρίσει το υποκείμενο από το αντικείμενο, και ως εκ τούτου να καταστρέψει τους λεπτούς διαλεκτικούς δεσμούς του σύμπαντος, οι οποίοι κατέρρευσαν από μια τέτοια αφύσικη διάσπαση. Έτσι, η Δύση - με την επιστήμη, την πολιτική, τη φιλοσοφία, την οικονομία και την τεχνολογία της - έγινε απειλή για όλη την ανθρωπότητα. Όπου κι αν πήγε η Δύση, είτε ως αποικιακή διοίκηση είτε ως αντικείμενο μίμησης στην επιστήμη, την πολιτική, την κοινωνική ζωή, τον πολιτισμό και την τέχνη, ο κόσμος υπέστη μια διάσπαση (σε υποκείμενο και αντικείμενο) και, κατά συνέπεια, ο κόσμος καταργήθηκε. Δεν θα μπορούσε να γίνεται πλέον λόγος για την "Αγία Ρωσία" ή τον "Ρωσικό κόσμο". Η αυτοκρατορία, η θρησκεία, η παράδοση και η ταυτότητα έγιναν αρνητικές κατηγορίες και μόνο οι φυσικο-επιστημονικές αντιλήψεις που αντανακλούσαν την ιστορία, την "ανάπτυξη του τόπου" της σύγχρονης Δυτικής Ευρώπης θεωρήθηκαν άξιες εμπιστοσύνης και κριτήρια προόδου.

Οι Ευρασιανιστές στάθηκαν απέναντι σε αυτή την αποικιοκρατική στρατηγική της σύγχρονης Δύσης. Όχι απλώς η Δύση, αλλά κανένας άλλος παρά η σύγχρονη, υλιστική, αθεϊστική, κοσμική Δύση, ήταν στα μάτια τους η κύρια πρόκληση και μάλιστα ο κύριος εχθρός. Και το χειρότερο απ' όλα σ' αυτόν τον εχθρό δεν ήταν τόσο το γεγονός ότι απέρριπτε τον "Ρωσικό κόσμο" (cosmos) και μας επέβαλε το δικό του Ευρωπαϊκό κόσμο - αυτό θα ήταν μόνο το μισό πρόβλημα (αν και από μόνο του δεν είναι καλό), αλλά το ζήτημα ήταν πολύ πιο σκληρό: η σύγχρονη Δύση προσπαθούσε να καταστρέψει τον κόσμο ως τέτοιο, να καταργήσει την ίδια την ενότητα υποκειμένου-αντικειμένου του ανθρώπου και του κόσμου, τη διαλεκτική αρμονία του νου και του σώματος. Και αυτό δεν επηρέασε μόνο τους Ρώσους, καθώς υπήρξαν αντικείμενα συνεχών ιστορικών προσχημάτων από τη Δύση. Ο σύγχρονος Δυτικός πολιτισμός κατέστρεψε και τον δικό του Ελληνο-Ρωμαϊκό και αργότερα Μεσαιωνικό Κόσμο και ξερίζωσε την κοσμική αυτοσυνειδησία όλων εκείνων των λαών που βίαια ή εκούσια κατέληξαν κάτω από την επιρροή του. Η ιδέα αυτή παρουσιάστηκε με συνέπεια από τον Νικολάι Τρουμπετζκόι στο προγραμματικό του έργο "Ευρώπη και Ανθρωπότητα", το οποίο αποτέλεσε την αφετηρία του Ευρασιανικού κινήματος στο σύνολό του. Η σύγχρονη Δύση δεν είναι απλώς ένας πολιτισμός μεταξύ άλλων, αλλά μια ιστορική ανωμαλία, αποτέλεσμα πνευματικής - κοσμικής - καταστροφής. Αυτή η Δύση είναι ένας γνωσσιολογικός και οντολογικός ιός. Μόνη της κατασκεύασε έναν αντι-φυσικό τεχνολογικό πολιτισμό, απέρριψε την ίδια της την προέλευση και προσπάθησε να ανατρέψει την ίδια ακριβώς προέλευση σε όλους τους άλλους λαούς. Έτσι, για να της αντιταχθεί, δεν αρκεί να υπερασπιστεί κανείς μόνο έναν κόσμο, ένα σύμπαν, ακόμη και ένα τόσο μεγάλο και πολυδιάστατο όπως τον Ρωσικό, το Ευρασιατικό, αλλά, όπως πίστευε ο Τρουμπετζκόι, είναι απαραίτητο να σχηματιστεί ένα ενιαίο μέτωπο όλων των παραδοσιακών πολιτισμών που θα υπερασπιστούν ενωμένοι το δικό τους σύμπαν, διαφορετικό από κάθε άλλο και κατανοητό μόνο για τους δικούς τους πολιτισμούς, τις δικές τους κουλτούρες, τους δικούς τους λαούς, τις δικές τους θρησκείες, ενάντια στη σύγχρονη Δύση.

Έτσι, από την πρώτη στιγμή της εμφάνισής του, ο Ευρασιανισμός δεν ήταν απλώς μια απολογία του Ρωσικού κόσμου, αλλά ένα κάλεσμα για μια κοσμική συμμαχία λαών και πολιτισμών ενάντια στην επιθετική μάστιγα της αντικοσμικής Δυτικής Νεωτερικότητας.

Κόσμος, αλλά όχι Κοσμισμός

Αυτή η έννοια του κόσμου βρίσκεται στον πυρήνα της ευρασιατικής φιλοσοφίας. Αυτό γίνεται ιδιαίτερα φανερό αν αναλογιστούμε το σχίσμα που έλαβε χώρα μεταξύ των πρώτων Ευρασιανιστών στα τέλη της δεκαετίας του 1920, όταν η παρισινή πτέρυγα του κινήματος πήρε ανοιχτά στο οπλοστάσιό της τη φιλοσοφία του Ρωσικού Κοσμισμού του Νικολάι Φεντόροφ. Αυτό επέσυρε την αποκήρυξη εκ μέρους των ιδρυτών και κύριων θεωρητικών του Ευρασιανισμού, δηλαδή των Trubetzkoy και Savitsky. Παρόλο που οι διαμάχες μεταξύ των δύο παρατάξεων του ευρασιατικού κινήματος περιστρέφονταν σε μεγάλο βαθμό γύρω από πολιτικά κίνητρα και κυρίως τη στάση απέναντι στην ΕΣΣΔ, με την οποία οι Παριζιάνοι Ευρασιανιστές προσπαθούσαν να ενωθούν με τους όρους των Μπολσεβίκων, το φιλοσοφικό υπόβαθρο του θλιβερού "σχίσματος του Κλαμάρ" είναι ενδεικτικό.

Χαρακτηριστικό του "Ρωσικού Κοσμισμού" ήταν η ανάμειξη υποκειμένου και αντικειμένου, η αναγνώριση ορισμένων πτυχών της υλιστικής επιστήμης και ο τεχνητός συνδυασμός της τελευταίας με μια ιδιότυπη, κάθε άλλο παρά Ορθόδοξη αντίληψη του Χριστιανισμού. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι πολλοί από τους Ρώσους Κοσμιστές, όπως ο Αντρέι Πλατόνοφ και η Μαριέττα Σαγκινιάν, τάχθηκαν αρχικά στο πλευρό των Μπολσεβίκων, μη βλέποντας τίποτα το αντιφυσικό και απαράδεκτο στον υλισμό, τον αθεϊσμό και τον προοδευτισμό. Για τους βαθιά Ορθόδοξους διανοούμενους και φιλοσόφους Trubetzkoy, Savitsky και τους Ευρασιανιστές του πρώτου κύματος που βρίσκονταν κοντά τους, μια τέτοια προσέγγιση ήταν αδύνατη. Το σύμπαν των Ευρασιανιστών, όντας διαποτισμένο με νοήματα και διαποτισμένο από ιδέες, θεωρήθηκε ασυμβίβαστο με:

• τους υπολογισμούς της υλιστικής επιστήμης, τον ατομισμό και την τεχνοκρατία (στο πνεύμα του ονείρου του Φεντόροφ για τη διαχείριση των φυσικών φαινομένων),
• τα σκοτεινά όνειρα για την ανάσταση των νεκρών με επιστημονικές τεχνολογίες,
• μια ελεύθερη, ενίοτε καθαρά αιρετική ερμηνεία του χριστιανικού δόγματος,
• μια εξυψωμένη εμμονή με τη φύση,
• απολογητική του μπολσεβικικού φανατισμού απέναντι στην κοινωνία, τη θρησκεία και τη φύση.

Ο κόσμος του Ορθόδοξου Ευρασιανισμού δεν έχει καμία σχέση με εκείνο του Κοσμισμού. Ο Ευρασιατικός Κόσμος είναι εντελώς διαφορετικός, είναι δομημένος ως γλώσσα (δεν είναι τυχαίο ότι ο Trubetzkoy ήταν ένας παγκοσμίως αναγνωρισμένος γλωσσολόγος) και εκδηλώνεται στην ιστορία (η ιστορική γραμμή στον Ευρασιανισμό αναπτύχθηκε από τον ιστορικό George Vernadsky και τον φιλόσοφο Lev Karsavin). Ο ευρασιατικός κόσμος αντιπροσωπεύει περισσότερο έναν υπαρξιακό ορίζοντα με έντονη υποκειμενική καθετότητα και καθαρό νου, βασισμένο στην Πλατωνική ιεραρχία των ιδεών και σε μια ολοκληρωμένη Ορθόδοξη Χριστιανική κοσμοθεωρία. Στο σημείο αυτό οι Ευρασιανιστές ήταν οι άμεσοι κληρονόμοι των Ρώσων Σλαβοφίλων. Ανάμεσά τους δεν βλέπουμε καμιά ένδειξη για κάποια εξυψωμένη εμμονή στον "νατουραλισμό", πολύ περισσότερο στην τεχνολογική πρόοδο, που ως τέτοια είναι έκφραση του αντικοσμικού χτυπήματος της Δυτικο-Ευρωπαϊκής Νεωτερικότητας. Ο Ρωσικός κόσμος των Ευρασιανιστών διαφέρει έντονα, οντολογικά από εκείνον του ρωσικού Κοσμισμού, και το "σχίσμα του Κλαμάρ" το τόνισε μόνο πιο καθαρά.

Ο Κόσμος στον Νεο-Ευρασιανισμό: η Μοίρα της Μεγάλης Καρδιάς

Τώρα μας μένει να αγγίξουμε το καθεστώς του Κόσμου στον Νεο-Εευρασιανισμό.

Ο Νεο-Ευρασιανισμός έχει διευρύνει ουσιαστικά τον φιλοσοφικό μηχανισμό του Ευρασιανισμού προς πολλές κατευθύνσεις. Εδώ θα εξετάσουμε μόνο εκείνες τις κατευθύνσεις που αφορούν άμεσα την ευρασιατική κατανόηση του σύμπαντος.

Πρώτα απ' όλα, ο Ευρασιανισμός έχει έρθει σε σύγκλιση με τον Πλατωνισμό. Η άμεση προσφυγή στον Πλάτωνα, τον Πλατωνισμό και τον Νεο-Πλατωνισμό, συμπεριλαμβανομένου του χριστιανικού Πλατωνισμού στη Δυτική και την Ανατολική Εκκλησία, έχει εμπλουτίσει ποιοτικά την ευρασιατική φιλοσοφία, προσδίδοντας ένα οντολογικό θεμέλιο στη θεωρία της ευρασιατικής ιδεοκρατίας. Αρκεί να αποκρυπτογραφήσουμε την τυπικά ευρασιατική θέση της Ιδέας-Κυβερνήτη στο πλαίσιο του πλήρους Πλατωνισμού - δηλαδή, αμόλυντου από τη Δυτική Νεωτερικότητα - για να δούμε πώς αυτός αποκαλύπτει όλο το βαθύ δυναμικό του. Αυτό αφορά επίσης τη θέση της "ευρασιατικής επιλογής" που είναι απαραίτητη για τη διαμόρφωση μιας ευρασιατικής ελίτ και την κάθετη οργάνωση της κοινωνίας. Όλα αυτά αποτελούν άμεση εφαρμογή των αρχών της Πολιτείας του Πλάτωνα, στην κεφαλή του κράτους της οποίας στέκονται οι φιλόσοφοι που κυβερνούν με το φως των Ιδεών. Η πολιτική αποκτά έτσι την έννοια της κατασκευής ενός αναλόγου της ουράνιας κατάστασης της αιωνιότητας στη Γη, η οποία μας παραπέμπει στη Χριστιανική Εσχατολογία - την κάθοδο της Ουράνιας Ιερουσαλήμ και τα θεμέλια της Βυζαντινής θεωρίας της συμφωνίας των δυνάμεων. Η εξουσία πρέπει να είναι ιερή. Το κράτος θα πρέπει να είναι αντανάκλαση του αιώνιου αρχέτυπου. Η άρχουσα τάξη θα πρέπει να αποτελείται από ιδεαλιστές και ασκητές αφοσιωμένους στην πατρίδα και τον λαό τους ακριβώς λόγω του γεγονότος ότι αυτοί, με τη σειρά τους, είναι φορείς μιας ιερής αποστολής.

Στον Πλατωνισμό, το σύμπαν παίζει σημαντικό ρόλο ως εικόνα της θείας Ιδέας και ως ζωντανή, ιερή ύπαρξη. Έτσι, οι Νεο-Ευρασιατιστές θεωρούν τον Ρωσικό κόσμο ως ζωντανή εικόνα της Ρωσικής Ιδέας, τον ύψιστο προσανατολισμό του ρωσικού υποκειμένου, της ρωσικής πολιτικής και της ρωσικής κρατικής υπόστασης, επειδή σχετίζεται βαθιά με τη ρωσική φύση και τον ρωσικό κόσμο, καθώς δεν ανάγεται σε καμία περίπτωση στην πραγματιστική διάσταση των φυσικών πόρων ή του οικονομικού δυναμικού. Μία από τις σημασίες του "κόσμου" (cosmos, στο κείμενο) μπορεί να μεταφραστεί ως "ομορφιά", και σε αυτή την περίπτωση η φόρμουλα του Φιοντόρ Μιχαήλοβιτς Ντοστογιέφσκι "η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο" μπορεί να αναδιατυπωθεί ως "ο Ρωσικός Κόσμος θα σώσει τον Κόσμο".

Ακόμα ένα άλλο χαρακτηριστικό του Νεο-Ευρασιανισμού είναι η στροφή στην Παραδοσιοκρατία (à la René Guénon, Julius Evola, Mircea Eliade) ως φιλοσοφική θεμελίωση της παραδοσιακής κοινωνίας και ολοκληρωμένη κριτική της Ευρωπαϊκής Νεωτερικότητας. Ο Παραδοσιοκεντρισμός εισάγει την έννοια του ιερού ως κέντρο της κοινωνικής δομής. Η ιερότητα πρέπει να καθορίζει όχι μόνο τη θρησκεία αλλά και την πολιτική, την οικονομία, την καθημερινή ζωή και τις προσεγγίσεις προς τη φύση. Αυτό προκαθορίζει επίσης μια ερμηνεία του σύμπαντος: το σύμπαν είναι ο χώρος των ιερών στοιχείων, ισχύων και δυνάμεων. Δεν μπορεί να αλληλεπιδράσει κανείς μαζί του σαν αλλοτριωμένη, άψυχη ύλη. Το σύμπαν είναι η επικράτεια του ιερού, και πάνω σε αυτό ακριβώς πρέπει να οικοδομηθεί η προσέγγιση της ρωσικής γης, του κράτους και της φύσης.

Τέλος, η γεωπολιτική του Νεο-Ευρασιανισμού αντιλαμβάνεται τη γεωγραφία της Ρωσίας ως μια κοσμική επιλογή. Στη γεωπολιτική η Ρωσία δεν παίζει τίποτε άλλο από το ρόλο της Καρδιογαίας, δηλαδή του κύριου πόλου του "πολιτισμού της Στεριάς" και του "άξονα της παγκόσμιας ιστορίας" (όπως λέει ο ιδρυτής της γεωπολιτικής, Halford Mackinder). Έτσι, η ίδια η έννοια της Ευρασίας περικλείει την ιδέα της σύνθεσης Ανατολής και Δύσης, Ευρώπης και Ασίας, το σημείο εκείνο όπου οι ανταγωνιστικές δυνάμεις της ιερής γεωγραφίας μπορούν και πρέπει να βρουν ισορροπία. Σε συνδυασμό με την ιερή γεωγραφία και τη Νεο-Πλατωνική τοπολογία (στο πνεύμα των σχολίων του Πρόκλου για την ιστορία της Ατλαντίδας από τον Κριτία και τη Πολιτεία του Πλάτωνα) η γεωπολιτική αποδίδει στο "ρωσικό σύμπαν" (cosmos , στο κείμενο) και τον "ρωσικό κόσμο" μια ακόμη διάσταση: Η Ρωσία δεν είναι απλώς ένας κόσμος μεταξύ άλλων, αλλά είναι εκείνος ο κόσμος που προορίζεται να γίνει ο σημαντικότερος χώρος της παγκόσμιας ιστορίας, όπου συγκρούονται ιστορικές αντιθέσεις και η μοίρα της ανθρωπότητας φτάνει στο αποκορύφωμά της. Αυτή είναι η ρωσική αποστολή, η μοίρα ολόκληρου του "ρωσικού σύμπαντος"(cosmos), που περιλαμβάνει τόσο τα υποκείμενά του (τους ανθρώπους, το κράτος, την κοινωνία, τον πολιτισμό) όσο και τα αντικείμενά του (τη φύση, το έδαφος, τα στοιχεία και τους αμέτρητους τρόπους και μορφές ζωής της αφθονίας του ρωσικού κόσμου).

....

μετάφραση Ρήγας Ακραίος

από εδώ:

https://eurasianist-archive.com/2020/10/25/the-battle-for-the-cosmos-in-eurasianist-philosophy/