Brazilië in de NAVO?

Joe Biden heeft Brazilië de positie aangeboden van een partner die geen lid is van de NAVO, het Atlantische militaire bondgenootschap dat tijdens de Koude Oorlog werd opgericht om de USSR het hoofd te bieden en dat vandaag dient om Rusland en China het hoofd te bieden. Maar wat zijn de voorwaarden? En zou dat het nationaal belang van Brazilië dienen?

Enkele dagen geleden werd het westelijk halfrond verrast met een uitnodiging aan Brazilië om een "globale partner" van de NAVO te worden. Brazilië is niet de eerste Ibero-Amerikaanse militaire partner van de NAVO en de VS. In de praktijk zijn er momenteel drie landen van ons continent die zich in de baan van de NAVO bevinden: Argentinië, Colombia en Brazilië.

Ter inleiding, de betrekkingen van Argentinië met de NAVO gaan ver terug in de tijd. Argentinië nam actief deel aan de Golfoorlog, aan militaire operaties in Bosnië en Kosovo, en aan talrijke oefeningen en overeenkomsten in de jaren negentig. De hele Argentijnse geopolitiek van de Menem-periode werd gekenmerkt door een toenadering tot de VS, een subalterniteit ten opzichte van de Atlantische mogendheden en een streven naar integratie in de NAVO, om uiteindelijk de status van niet-bondgenoot te bereiken. Vreemd genoeg heeft de Braziliaanse regering, destijds onder leiding van de liberaal Fernando Henrique Cardoso, zelfs kritiek geuit op de toenadering van Argentinië tot de NAVO, omdat zij van mening was dat hierdoor complexe externe elementen in de regionale veiligheidscontext zouden worden geïntroduceerd en de debatten over de opbouw van een gemeenschappelijk defensiesysteem voor Mercosur zouden worden belemmerd, wat in feite ook gebeurd schijnt te zijn, aangezien dit thema in de vergetelheid is geraakt totdat het door UNASUR nieuw leven werd ingeblazen.

Reeds aan het begin van de regering-Lula begon Brazilië echter een proces van toenadering tot de NAVO, aanvankelijk op economisch, logistiek en materieel gebied, onder het mom van openstelling van markten voor de Braziliaanse industrie. Iets dat, op zichzelf, en als het daarbij zou blijven, niet zo problematisch zou zijn. Maar Brazilië bleef het hof gemaakt worden. Laten we niet vergeten dat Brazilië reeds deel uitmaakte van een Atlantisch militair pact, het Verdrag van Rio, dat bepaalt dat de leden elk land dat lid is van het pact en dat door een externe mogendheid wordt aangevallen, militair zullen verdedigen. Op het eerste gezicht redelijke voorwaarden, maar het enige Amerikaanse land dat waarschijnlijk door een vreemde staat zal worden aangevallen is de VS, hetzelfde land dat de meeste oorlogen veroorzaakt, hetgeen het Verdrag van Rio dubieus maakt vanuit het oogpunt van het nationale belang van de Ibero-Amerikaanse staten.

Ter aanvulling: in 2018 werd Colombia een mondiale partner van de NAVO, een niveau van samenwerking dat hoger ligt dan dat van een bondgenoot die geen lid is. Dit kwam ook na jaren van toenaderingen en overeenkomsten tussen de landen. In het geval van Colombia kwam dit op het meest gespannen moment in de betrekkingen met Venezuela, na gezamenlijke militaire manoeuvres van Peru, Colombia en Brazilië met steun van het Pentagon.

Nu komt het project om de toenadering tussen Brazilië en de NAVO te intensiveren net na de verkiezingsoverwinning van Bolsonaro. De sector internationale betrekkingen van de Braziliaanse regering telt verschillende figuren met Olavische millenariaanse neigingen, die geloven in een heilbrengend en moreel karakter van de NAVO (als bolwerk tegen de "communistische dreiging") en het daarom van essentieel belang achten dat Brazilië zich bij de NAVO aansluit om te strijden voor de redding van de "westerse beschaving".

Het is belangrijk te onthouden dat een militair bondgenootschap altijd gericht is tegen een specifieke vijand. Er bestaat geen militair pact in abstracto, ook al wordt de vijand niet openlijk verklaard, er is altijd een vijand in gedachten bij elke militaire alliantie. In het geval van militaire betrekkingen met Zuid-Amerikaanse landen is het regionale doelwit duidelijk Venezuela. Daarom is er, afgezien van de Olavische millenariaanse waanideeën, geen enkel voordeel verbonden aan deze steeds nauwere associatie met de NAVO. Het zijn de VS die ons nodig hebben en ons willen instrumentaliseren tegen een onverdraagzame natie. Wij hebben de VS niet nodig voor regionale veiligheidskwesties, omdat Brazilië geen grote noodveiligheidsproblemen heeft die te maken hebben met dreigingen van vreemde staten, met uitzondering van de dreiging van de VS zelf.

In deze context past dus het besluit van Trump om Brazilië in 2019 als niet-NAVO-bondgenoot aan te wijzen. Merk op dat de lijst van landen met deze status precies de lijst is van niet-Europese landen die klassiek erkend zijn als vazallen van de VS. Sommigen proberen deze toenadering te interpreteren als louter van commercieel belang, maar daar zijn wij het niet mee eens. Het opende de mogelijkheid van partnerschappen die Brazilië afhankelijk zouden kunnen maken van Amerikaanse defensiesystemen. En dit is een fundamentele kwestie die meer is dan louter handel, want wie militaire technologie verkoopt, bezit ook de middelen om deze militaire technologie te confronteren, zodat in een scenario waarin een groot deel van de wapens en verdedigingssystemen van Brazilië uit de VS komen, deze praktisch nutteloos zouden zijn tegen de VS, precies het land in de wereld dat de meeste kans heeft om ons binnen te vallen of te bombarderen (zoals het in het verleden al een paar keer heeft gedreigd te doen).

Als voorbeeld van de afwijking van de Braziliaanse diplomatieke traditie, heeft Brazilië enkele maanden geleden deelgenomen aan een militaire oefening in de Oekraïense Zwarte Zee, een oefening die uiteraard tegen Rusland was gericht. Op welke manier zou deelname aan deze oefening de Braziliaanse belangen hebben gediend? De opname van Brazilië in de NAVO druist in tegen het Braziliaanse nationale defensiebeleid, dat het belang van de Zuid-Atlantische Oceaan benadrukt (het concept van de "Blauwe Amazone") en de opbouw van militaire partnerschappen met andere Zuid-Atlantische naties, met name Afrikaanse, om de hulpbronnen van de regio te beschermen. Dit beleid druist echter precies in tegen de belangen van de Noord-Atlantische landen die nog steeds bezittingen hebben in het zuidelijk deel van de Atlantische Oceaan of begerig zijn naar regionale hulpbronnen.

En nu komen we bij de meest recente ontwikkeling, met de uitnodiging van Joe Biden. Het idee is de status van Brazilië te verheffen tot mondiale partner, dezelfde status als Colombia. Dit zou zelfs de mogelijkheid impliceren van een actieve deelname van Brazilië aan militaire acties van de NAVO in de gehele wereld. In ruil daarvoor willen de VS dat Brazilië Huawei ervan weerhoudt de 5G-markt in Brazilië te betreden.

Nu, noch het blokkeren van Huawei interesseert Brazilië, noch toetreding tot de NAVO interesseert ons. De VS gebruiken het argument dat China deze technologie kan gebruiken om landen te bespioneren, maar Brazilië is al tientallen jaren het slachtoffer van VS-spionage, met recente schandalen nog vers in het geheugen. Voor Bolsonaro is het op dit moment belangrijk om de VS te behagen om de broodnodige internationale steun te krijgen in een tijd van maximale binnenlandse crisis. Anderzijds is China momenteel de belangrijkste economische partner van Brazilië. Met andere woorden, in de praktijk verliest Brazilië met deze aanpak, maar Bolsonaro kan een kleine overwinning boeken en de VS een grote overwinning.

In de algemene context gaat het er de VS dus om het hoofd te bieden aan de expansie van het Belt & Road-project (en van China in het algemeen) via het zuidelijk deel van de Atlantische Oceaan, die in een tijd van terugtrekking in verscheidene andere geostrategische gebieden van de planeet van fundamenteel belang is voor de VS. Wij zijn per slot van rekening zijn "achtertuin", zoals het in de volksmond is gaan heten.

Maar de NAVO, een overblijfsel van de Koude Oorlog en onverenigbaar met een wereld die evolueert naar multipolariteit, is een bondgenootschap dat steeds minder prestige geniet. De onverwachte terugtrekking van de VS uit Afghanistan, waarbij zelfs coördinatie met de bondgenoten ontbrak en de VS hun bondgenoten in de steek lieten om het alleen te doen, heeft het militaire prestige van de VS aangetast en het imago van Biden aangetast. Vandaag denken de Europese leiders opnieuw na over strategisch-militaire autonomie, maar alles zal afhangen van de resultaten van de verkiezingen in Duitsland en Frankrijk.

De conclusie is dan ook dat het niet in het belang van Brazilië is om nog dichter bij de NAVO te komen. We zouden meer verliezen dan winnen. Het is de VS die ons nodig heeft. Hetzelfde geldt voor Argentinië en Colombia. Wat ons interesseert is dat wij, onder buren, opnieuw gaan praten over de fundamentele kwesties van Ibero-Amerikaanse defensie en veiligheid, en over de vraag hoe wij die op een gecoördineerde wijze kunnen oplossen.