Analyse van de strategie van de VS in Afrika: kan Washington de achterstand op China inhalen?

Begin augustus heeft het Witte Huis een strategie voor Afrika ten zuiden van de Sahara uitgegeven [i]. Dit is een tamelijk uniek document waarin de doelstellingen en methoden van de VS in de regio worden uiteengezet. Daarbij begint de tekst zelf met een citaat van minister van Buitenlandse Zaken Anthony Blinken, die in november 2021 verklaarde dat "Afrika de toekomst vorm zal geven - en niet alleen de toekomst van het Afrikaanse volk, maar van de hele wereld". Dit lijkt nogal ongebruikelijk, aangezien het Ministerie van Buitenlandse Zaken gewoonlijk zijn eigen strategieën publiceert.

Deze aanpak wijst op een gesynchroniseerd optreden van verschillende instanties. Het Ministerie van Handel, het Pentagon en anderen, van federale tot plaatselijke regeringen, zullen ook actief hun doelstellingen nastreven. Uit de verschillende voorbeelden die in het document worden aangehaald blijkt dat dit werk al jaren aan de gang is.

De vraag is hoe zij een nieuw niveau kunnen bereiken en hun invloed kunnen consolideren. Want in ieder geval zal Washington geconfronteerd worden met de noodzaak tegenwicht te bieden aan andere actoren die in Afrika actief zijn. In de eerste plaats gaat het om China en Rusland, die openlijk worden geschetst als uitdagingen en problemen voor de belangen van de VS in de regio.

"De Volksrepubliek China ziet de regio als een belangrijke arena om de op regels gebaseerde internationale orde uit te dagen, haar eigen enge commerciële en geopolitieke belangen te bevorderen, doorzichtigheid en openheid te ondermijnen en de betrekkingen van de VS met de Afrikaanse volkeren en regeringen te verzwakken.
Rusland ziet de regio als een vruchtbare omgeving voor parastatale en particuliere militaire bedrijven, die vaak instabiliteit kweken voor strategisch en financieel gewin. Rusland gebruikt zijn veiligheids- en economische banden en desinformatie om het principiële verzet van de Afrikanen tegen de verdere Russische invasie in Oekraïne en de daarmee verband houdende schendingen van de mensenrechten te ondermijnen," aldus het rapport.

Samenvattend schetst de strategie vier doelstellingen om de prioriteiten van de VS met regionale partners in de komende vijf jaar te bevorderen. Het geeft aan dat "de Verenigde Staten al onze diplomatieke, ontwikkelings- en defensiecapaciteiten zullen gebruiken en onze handels- en handelsbetrekkingen zullen versterken door zich te richten op digitale ecosystemen en zich opnieuw te richten op stedelijke hubs om deze doelen te ondersteunen:

1. Bevorderen van openheid en open samenlevingen;
2. een dividend voor democratie en veiligheid verschaffen;
3. Post-pandemisch herstel en economische kansen bevorderen;
4. Behoud, aanpassing aan de klimaatverandering en een rechtvaardige energietransitie ondersteunen."

Laten we deze punten eens nader bekijken. Het eerste doel wordt gesteld in de stijl van het Open Society Institute van George Soros. Het is mogelijk dat zijn vermogen ook gebruikt zal worden om de politieke systemen van de Afrikaanse landen om te vormen. De Democratische Partij van de VS en het programma van George Soros in het algemeen, menen het Witte Huis dat er te veel autoritaire regimes in de regio zijn die vervangen moeten worden door meer VS-getrouwe regimes.
Eenvoudig gezegd, een staatsgreep door middel van een kleurenrevolutie of door het corrumperen van de zittende autoriteiten. Hoewel het Witte Huis naar buiten toe verklaart dat de corruptie bestreden moet worden, is het voor iedereen duidelijk dat het buitenlands beleid van de VS zelf actief gebruik maakt van elementen van corruptie, die efemere lobbyisme genoemd worden.

Er wordt opgemerkt dat "ondanks de sterke steun van de bevolking voor democratie in Afrika ten zuiden van de Sahara - zo'n 69% volgens recente opiniepeilingen - het nog steeds aan democratie ontbreekt. De laatste jaren is Afrika geteisterd door een opeenvolging van militaire staatsgrepen en democratische mislukkingen, met het gevaar voor verdere verslechtering van het bestuur en de veiligheidssituatie, en ook negatieve gevolgen voor de buurlanden.

In 2022 classificeerde Freedom House slechts acht Afrikaanse landen bezuiden de Sahara als vrij - het laagste aantal sinds 1991. Deze mislukkingen hebben de mogelijkheden voor ongepaste buitenlandse beïnvloeding vergroot en weerspiegelen de opkomst van regeringen die ongestraft gebruik maken van bewakingstechnologie, verkeerde informatie verspreiden, corruptie uitbuiten en de mensenrechten schenden.

Terwijl democratische krachten onlangs verkiezingen wonnen in Malawi en Zambia, houden autocratische leiders in andere landen de macht strak in handen. De kloof tussen de aspiraties van het publiek en de afsluiting van de burgerlijke ruimte in sommige landen heeft geleid tot grotere instabiliteit en een golf van protestbewegingen.". In dit citaat is sprake van "ongepaste buitenlandse invloed", die ook kan worden toegeschreven aan de inmenging van de VS in de regio, zowel rechtstreeks als via Europese proxies en satellieten.

Wat de methoden op het eerste punt betreft, wordt er gesproken over steun voor hervormingen, oprichting van verschillende stichtingen en initiatieven, juridische bijstand en bevordering van de mensenrechten. Dit zal waarschijnlijk gebeuren met de nadruk op de controle op de natuurlijke hulpbronnen, die versluierd wordt als "het helpen bereiken van transparantie in het gebruik van zijn natuurlijke hulpbronnen, met inbegrip van energiebronnen en essentiële mineralen, ten behoeve van duurzame ontwikkeling, en tegelijkertijd het helpen versterken van toeleveringsketens die divers, open en voorspelbaar zijn".

Het lijdt geen twijfel dat met genoemde toeleveringsketens een monopolisering door de VS wordt bedoeld over belangrijke grondstoffen en basisprodukten die uit Afrikaanse landen afkomstig zijn. Hoe de Amerikaanse bedrijven aan de marge zullen komen is een andere vraag. Dat kan gebeuren via aandelen, betaling voor adviesdiensten of vermomd als leningen en kredieten die voor relevante projecten bestemd zijn.

Dit soort energie van de kant van Washington zou de Afrikaanse regeringen op zijn minst op hun hoede moeten doen zijn. Vooral omdat hun niet gevraagd is wat zij willen en nodig hebben.
Het tweede punt houdt rechtstreeks verband met het eerste. Hier is een citaat om volkomen duidelijk te maken wat de VS bedoelen:

"De Verenigde Staten zullen de Afrikaanse democratieën steunen door het maatschappelijk middenveld te ondersteunen, met inbegrip van hervormingsgezinde activisten, arbeiders en leiders; door gemarginaliseerde groepen, zoals LGBTQ+-mensen, mondiger te maken; door bij hervormingsinspanningen de stem van vrouwen en jongeren centraal te stellen; en door vrije en eerlijke verkiezingen te beschermen als noodzakelijke, maar niet voldoende componenten van dynamische democratieën. De Verenigde Staten zullen democratische openstelling en kansen ondersteunen door voort te bouwen op het Presidentieel Initiatief voor Democratische Vernieuwing, de Top voor Democratie en het Jaar van de Actie.

De Verenigde Staten zullen onze diplomatieke inspanningen toespitsen, onze ontwikkelingsprogramma's als hefboom gebruiken en onze defensie-instrumenten aanwenden om onze partners te versterken en in staat te stellen de oorzaken van conflicten in de gehele regio aan te pakken.

Wij zullen ons concentreren op het vergroten van het vermogen van de Afrikaanse partners om de regionale stabiliteit en veiligheid te bevorderen door professionelere, capabelere en verantwoordelijker regeringsinstellingen in staat te stellen voor binnenlandse veiligheid te zorgen.

Wij zullen ook investeren in lokale inspanningen op het gebied van preventie en vredesopbouw om kwetsbaarheden te verzachten en aan te pakken, met gebruikmaking van de door beide partijen ondertekende Global Instability Act in kustgebieden van West-Afrika en Mozambique.

De Verenigde Staten zullen prioriteit geven aan middelen voor terrorismebestrijding om de dreiging van terroristische groeperingen tegen de Verenigde Staten zelf, hun bevolking en hun diplomatieke en militaire doelwitten te verminderen, en unilaterale vermogens alleen daar in te zetten waar dat legitiem is en waar de dreiging het grootst is.

Wij zullen in de eerste plaats met, met en via onze Afrikaanse partners werken, in coördinatie met onze belangrijkste bondgenoten, zowel bilateraal als multilateraal, om gemeenschappelijke doelstellingen inzake terrorismebestrijding na te streven en waar mogelijk en doeltreffend een civiele, niet-kinetische aanpak te bevorderen.

Als onderdeel van deze aanpak zullen wij speciale programma's gebruiken om de capaciteit van de plaatselijke veiligheids-, inlichtingen- en justitiële partnerinstanties op te bouwen om terroristen en de hen ondersteunende netwerken te identificeren, te ontwrichten en informatie over hen te delen."

Als Washington zogenaamde "gemarginaliseerde groepen" gaat steunen die stapels plaatselijke sodomieten vertegenwoordigen of opzettelijk verhalen over relaties tussen mensen van hetzelfde geslacht gaan bezweren, dan sleept dit zich duidelijk voort tot inmenging in de binnenlandse aangelegenheden van staten.

Op het gebied van de veiligheid zijn er ook vragen over wie en wat het Amerikaanse leger zal steunen.

Hier moet opgemerkt worden dat het Pentagon er nu actief op aandringt dat particuliere Amerikaanse defensiebedrijven investeren in geavanceerde technologie en energieprojecten voor het Afrikaanse leger via een speciaal fonds, Prosper Africa, onder auspiciën van de Amerikaanse regering [ii].
Het Afrika Commando van het Pentagon, dat verantwoordelijk is voor het continent, heeft bases en installaties in een aantal landen. Er zijn ook CIA-cellen in de regio, en werknemers van andere agentschappen die verschillende soorten informatie verzamelen en verwerken. En dan hebben we het nog niet eens over vertegenwoordigers van particuliere militaire bedrijven, in ieder geval de beruchte Eric Prince structuur, die na de schandalen in Irak juist in Afrika actief werd met zijn zaken.

Wat de bondgenoten van de V.S. betreft, is er binnen de G7 al een Global Infrastructure and Investment initiative, waarvoor men 600 miljard dollar wilde uittrekken. De V.S. schijnt zijn partners te pushen om hun eigen belangen na te streven. Dit initiatief hangt samen met het reeds genoemde Prosper Africa-project, en ook met andere - Power Africa en Feed the Future. Bovendien hopen de VS Afrika digitaal te transformeren via hun IT-bedrijven.

Wat het derde punt betreft, probeert Washington specifieke economische projecten te lanceren, hoewel sommige daarvan, alweer, in de eerste twee doelstellingen passen. Want het opbouwen van inclusieve economische gemeenschappen gaat hand in hand met het verspreiden van democratie (zoals de VS dat zien). Herstel van de coronavirus pandemie en voedselzekerheid worden geschetst. Interessant is dat andere ziekten die in Afrika ten zuiden van de Sahara wijdverbreid en gevaarlijk zijn, in het geheel niet in de strategie worden genoemd.

Hieruit kunnen we concluderen dat de vermelding van covids van routinematige aard is, en dat de VS in werkelijkheid helemaal niet bezorgd zijn over het gezondheidsstelsel in de Afrikaanse landen. Het moet gezegd dat veel Afrikaanse staten vrij hoge en vroege sterftecijfers hebben, ook kindersterfte. Maar het Witte Huis verdoezelt deze kwestie gewoon, en belooft in abstracto toekomstige welvaart.

Het vierde punt tenslotte zet de lijn van de vorige voort. Het gaat erom dat de VS samenwerken met Afrikaanse regeringen, het maatschappelijk middenveld en plaatselijke gemeenschappen om natuurlijke ecosystemen te ondersteunen en te beheren, waardoor de koolstofuitstoot zal verminderen en de klimaatverandering onder controle kan worden gehouden. De VS hebben twee programma's voor dit doel: het U.S. Plan to Conserve Global Forests: Critical Carbon Sinks" en het Centraal-Afrikaanse regionale programma voor het milieu. Tezelfdertijd is Washington van plan een energieplan te lanceren, hoewel er geen bijzonderheden worden gegeven.

Op te merken valt dat China een paar keer genoemd wordt, terwijl Rusland zeven keer genoemd wordt. Hoewel het duidelijk is dat de VS het in de eerste plaats zullen moeten opnemen tegen de Chinese aanwezigheid in de regio, want Peking heeft al lang infrastructuurprojecten in Afrika, en ook leningen die niet politiek bezwaard zijn en die door de plaatselijke regeringen worden toegejuicht.

Afgezien van de pathetische aansporingen die in de strategie worden opgesomd, zijn er natuurlijk objectieve en rationele belangen van de VS die verband houden met het feit dat tegen 2050 het aantal Afrikanen naar verwachting 25% van de wereldbevolking zal bedragen. Dit betekent de grootste consumentenmarkt en de grootste beroepsbevolking. Als wij de wet van de grote getallen toepassen, betekent dit intellectuele en technologische capaciteit.

Afrika heeft ook de op één na grootste oppervlakte aan regenwoud ter wereld en bezit 30% van de belangrijkste mineralen. Wat de politieke invloed betreft, heeft Afrika bezuiden de Sahara 28% van de stemmen in het VN-systeem. Manipulatie van deze stemmen lijkt voor Washington van cruciaal belang.

Vandaar deze strategische belangstelling voor Afrikaanse landen. Ondanks de instabiliteit in sommige van die landen, de politieke onrust en de onzekerheid, wil Washington zijn poot op de toekomst van het continent zetten, hoewel het vroeger rechtstreeks betrokken is geweest bij talrijke destructieve projecten.

De belangstelling voor Afrika van de kant van zowel de EU als van afzonderlijke spelers in dit gemenebest, zoals Duitsland en Frankrijk, is eveneens opmerkelijk. Parijs heeft onlangs wat van zijn invloed verloren, terwijl Berlijn probeert zijn eigen routekaart te promoten, die dezelfde doelstellingen heeft als die van Washington.

Veelzeggend is dat het uitbrengen van de strategie samenviel met de rondreis van Anthony Blinken door Zuid-Afrika, de Democratische Republiek Congo en Rwanda. Zijn verklaringen waren duidelijk anti-Russisch. Hij sprak met name negatief over de activiteiten van Russische particuliere militaire bedrijven in Mali en de Centraal-Afrikaanse Republiek, die de regeringen zeer behulpzaam zijn bij het tot stand brengen van vrede en stabiliteit.

Bovendien was de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken in juli in Egypte, Ethiopië, Oeganda en de Republiek Congo geweest. Dit getuigt van het systematische werk van Washington ten aanzien van de regio. Maar terwijl Moskou wordt genoemd in de context van de crisis in Oekraïne en de wisselwerking tussen de veiligheidstroepen, is Peking voor het Witte Huis een bredere kwestie.

Feit is dat China al vele jaren de grootste handelspartner is met Afrika, waar de handelsomzet 200 miljard dollar per jaar bereikt. Meer dan 10.000 Chinese bedrijven zijn actief in Afrikaanse landen. In 2020 werd het infrastructuurontwikkelingsfonds van het Belt and Road Initiative van één miljard dollar opgericht, en twee jaar eerder werd een hulppakket van 60 miljard dollar aan Afrika goedgekeurd [iii].

Sinds 2011. China is een belangrijke donor en investeerder geweest in infrastructuurprojecten in Afrika, en het is onwaarschijnlijk dat de VS Beijing op dit punt snel zullen inhalen en inhalen.

Bovendien heeft China eerder de schulden van een aantal Afrikaanse landen betaald in het kader van internationale verplichtingen, wat zowel door de politieke elites als door de Afrikaanse samenlevingen als positief werd ervaren, ondanks de anti-Chinapropaganda van het Westen die Peking ervan beschuldigt een neokoloniaal beleid te voeren en schulden te maken. Er is geen negatieve historische herinnering aan een Chinese aanwezigheid in Afrika en China's eigen verleden biedt ook hoop voor ontwikkeling in Afrikaanse landen.

China heeft ook een rechtstreeks belang bij de stabiliteit van Afrika op lange termijn, aangezien ruwweg een derde van de olie die het Rijk van het Midden binnenkomt, uit Afrikaanse landen (Soedan, Angola en Nigeria) wordt gewonnen en geëxporteerd. En nog eens ongeveer 20% van het katoen dat China binnenkomt is eveneens van Afrikaanse oorsprong. Om nog maar te zwijgen van andere producten - van fruit en groenten tot mineralen. Peking zal zich dus actief inspannen om zijn invloed te behouden.
De belangstelling voor de vestiging van militaire bases heeft juist deze redenen. China's "parelsnoer"-strategie berust in de Hoorn van Afrika, en gaat dan over land verder naar het Heartland van Afrika.

Wat de cyberinfrastructuur betreft, is China bezig met de uitvoering van het project "Digitale Zijderoute" in Afrika. Dit wordt grotendeels uitgevoerd via ZTE, dat eerder al voor 2,7 miljard dollar aan contracten kreeg via leningen [iv]. Dit is geen nieuws voor Washington. Verschillende Amerikaanse denktanks die dicht bij de regering staan, spreken al lang over de groeiende Chinese invloed in Afrika [v].

Dit gezegd zijnde, lopen de beoordelingen van de Amerikaanse belangen uiteen. Zo merkte de RAND Corporation in een studie over dit onderwerp op dat "China niet noodzakelijk een strategische bedreiging voor de belangen van de VS is" [vi]. Maar onder de regering van Donald Trump is de anti-Chinese retoriek binnen de VS toegenomen. En hoewel de Democraten op veel punten van het buitenlands beleid vrij kritisch tegenover Trump staan, is de lijn van confrontatie met Peking doorgetrokken.

De denktanks van de VS blijven verschillende oplossingen ontwikkelen voor veel zaken, van Taiwan tot bilaterale betrekkingen. Ook Afrika wordt niet over het hoofd gezien. Tegelijkertijd vindt de kritiek op Peking weerklank bij de Europese satellieten van de VS. Sommige globalistische media blijven anti-China mythes rondbazuinen en de VS ophemelen.

Zo schreef The Economist in mei 2022 dat "China meer branie toont in zijn betrekkingen met Afrika. Xi Jinping en zijn gezanten houden zich regelmatig met Afrika bezig; op de driejaarlijkse topontmoetingen tussen China en Afrika beloven de Chinese leiders graag luidkeels nieuw geld en nieuwe programma's.

Amerika levert een waardevolle bijdrage aan Afrika, maar minder zichtbaar. Zijn strijdkrachten helpen de Afrikaanse regeringen in de strijd tegen extremistische groeperingen. Het heeft zwaar geïnvesteerd in de verbetering van de volksgezondheid door de levering van in het Westen gemaakte covidovaccins die beter werken dan de Chinese vaccins (en gratis zijn).
In april heeft de regering meer dan 200 miljoen dollar uitgetrokken voor hulp aan de Hoorn van Afrika, als reactie op de voedselcrisis die nog verergerd is door de oorlog van Rusland in Oekraïne. Er is gewoonlijk niets mis mee om bekendheid te geven aan de westerse inspanningen ter ondersteuning van de democratie, die bij de Afrikanen de meest populaire regeringsvorm blijft. En de heer Biden zou ook Afrika moeten bezoeken.

Een minder betuttelende westerse aanpak zou op zijn plaats zijn. Afrikaanse regeringen verwachten niet langer enorme leningen en megaprojecten van China. China's neerbuigendheid tegenover Vladimir Poetin en zijn bestraffende aanpak van landen als Litouwen herinneren eraan dat het ook een bullebak kan zijn.

China is al 20 jaar de belangrijkste partner van Afrikaanse regeringen die hun economieën willen omvormen. De meeste Afrikaanse politici en hun burgers hebben de voordelen die uit deze relatie voortvloeien op prijs gesteld. Maar zich tot China wenden is vaak de enige optie geweest. Het Westen moet een alternatief bieden."[vii]
In theorie, als het Westen zijn invloed in Afrika zou willen vestigen, zou het dat moeten doen. Maar het probleem is dat het Westen geen alternatief kan bieden. Het enige wat het kan proberen te doen is meer te investeren in verschillende grote projecten. Het is een feit dat er wel veel investeringen uit China komen, maar dat het niet veel is voor Afrika als geheel, en dat er meer geld nodig is voor de ontwikkeling van de infrastructuur.[viii]

Maar er is hier een kwestie van voorwaarden. Het Westen is niet gewend om geld of leningen te geven zonder politieke eisen. Daardoor zijn Chinese leningen aantrekkelijker. Bovendien zijn er bijkomende mogelijkheden, zoals de BRICS-bank (waar Zuid-Afrika een van de leden van deze club is) of de activiteit van andere actoren in de regio, zoals Iran en Turkije.

Dit inziende zullen de VS waarschijnlijk niet rechtstreeks met China concurreren, maar proberen lege niches te bezetten en hun aanwezigheid uit te breiden waar zij een geloofwaardige positie innemen. Het is waarschijnlijk dat parallel daarmee de VS en hun agenten een informatieoorlog tegen China zullen voeren, waarbij zij alle initiatieven van Peking op alle mogelijke manieren zullen belasteren.

De waarschijnlijkheid dat daarbij gebruik zal worden gemaakt van de Afrikaanse diaspora die in de VS woont, is groot. Op zijn minst wordt deze optie in de strategie aangegeven. Maar zelfs zo'n beperkte actie van Washington zou voor de Afrikaanse landen onaangename gevolgen kunnen hebben, omdat hun soevereiniteit op de een of andere manier beperkt zou worden. En de verschansing van de militaire en inlichtingendiensten van de VS onder het voorwendsel van veiligheid zal de stabiliteit van de regio bedreigen.

[i] https://www.whitehouse.gov/briefing-room/press-briefings/2022/08/07/background-press-call-by-senior-administration-officials-pre...
[ii] https://www.prosperafrica.gov/
[iii] https://www.forbes.com/sites/wadeshepard/2019/10/03/what-china-is-really-up-to-in-africa/?sh=5eb7ba1f5930
[iv] https://static1.squarespace.com/static/5652847de4b033f56d2bdc29/t/610844c1b59c8123f42a0c3e/1627931842061/PB+60+-+Tugendhat+and+V...
[v] https://www.csis.org/programs/africa-program/archives/china-africa
[vi] https://www.rand.org/pubs/research_briefs/RB9760.html
[vii] https://www.economist.com/special-report/2022-05-28
[viii] https://www.fpri.org/article/2022/01/chinese-economic-engagement-in-africa/