CÁC QUỐC GIA VĂN MINH VÀ CẤU TRÚC ĐA NGUYÊN CỦA TRẬT TỰ THẾ GIỚI ĐA CỰC

Môi trường chính trị quốc tế hậu Chiến tranh Lạnh đã kích hoạt hai quá trình cơ bản do những thay đổi trong phân bổ quyền lực toàn cầu gây ra, đó là sự chuyển đổi hai cực và cách mạng bản sắc bắt nguồn từ thực đơn văn minh và văn hóa. Quá trình chuyển đổi từ thế giới lưỡng cực sang thế giới đơn cực và sau đó là trật tự đa cực, đặt các quốc gia vào tình thế bắt buộc phải điều chỉnh và điều chỉnh lại các ưu tiên chính trị của mình, định hình và định hình lại các liên minh nhằm theo đuổi lợi ích dân tộc tương ứng. Sự phát triển của quá trình thứ hai này đi kèm với việc bác bỏ các giá trị tự do phổ quát bắt nguồn từ uy quyền tối cao của phương Tây, nhận thức sâu sắc nhất về 'bản sắc' và 'cái tôi' độc nhất trong một hệ thống tự lực, điều cần thiết để Trật tự toàn cầu đa trung tâm đang phát triển đã có tác động. Cả hai quá trình đều có tác động chồng chéo lên nhau vì tính đa cực đại diện cho các bản sắc văn minh khác nhau.

Bài viết này cố gắng phân tích các giả định chính liên quan đến các quốc gia văn minh, các cấu trúc đa nguyên và đa cực, từ đó đặt ra những câu hỏi cơ bản như tại sao các quốc gia lại tự coi mình là quốc gia văn minh? Các quốc gia văn minh khác với các quốc gia dân tộc như thế nào? Nền văn minh nào còn tồn tại đóng vai trò là cơ quan thúc đẩy các hành động chính sách đối ngoại của các quốc gia? Các cấu trúc đa nguyên chủ chốt đang định hình trật tự thế giới đa cực như thế nào?

Để giải thích những quá trình này, nhiều lập luận lý thuyết khác nhau cố gắng giải mã bối cảnh chính trị quốc tế thời hậu Chiến tranh Lạnh. Thứ nhất, cuộc tranh luận về bản chất phân cực của hệ thống quốc tế có thể được chia thành hai trường phái tư tưởng, một cho rằng hệ thống này là đơn cực trong khi các học giả của nhóm thứ hai khẳng định rằng hệ thống này là đa cực. Người đề xướng hệ thống đơn cực là các học giả như Charles Krauthammer với bài báo 'Khoảnh khắc đơn cực' do tạp chí Ngoại giao xuất bản năm 1991 đã bắt đầu cuộc tranh luận về sự chuyển đổi cực, cho rằng 'thế giới hậu Chiến tranh Lạnh không phải là đa cực. Trung tâm quyền lực thế giới là siêu cường không bị thách thức, Hoa Kỳ, với sự tham dự của các đồng minh.' Ông cho rằng thế giới hậu Chiến tranh Lạnh là đơn cực. Tuy nhiên, ông đã dự đoán về tương lai của các cực, ông nói rằng 'chắc chắn đa cực sẽ đến'. William Wohlforth nằm trong số các học giả thừa nhận thế giới đơn cực, 'Với việc Moscow nhanh chóng rơi khỏi vị thế siêu cường, cấu trúc lưỡng cực vốn định hình chính sách an ninh của các cường quốc trong gần nửa thế kỷ đã biến mất và Hoa Kỳ nổi lên với tư cách là siêu cường duy nhất còn sống sót'. Đối với Kenneth Waltz, hệ thống quốc tế hậu Xô Viết là đơn cực và ông bị thuyết phục với ý tưởng rằng hệ thống đơn cực có cấu hình kém bền vững hơn so với các cực khác. Christopher Layne và Henry Kissinger nằm trong số những học giả tin chắc rằng hệ thống này là đa cực. Điểm chung là các học giả đều nhất trí với giả định rằng cùng với sự tan rã của Liên Xô, hệ thống lưỡng cực đã sụp đổ. Christopher Layne lập luận rằng 'thời điểm đơn cực đã qua và Pax Americana - kỷ nguyên uy thế của Mỹ trong chính trị quốc tế bắt đầu từ năm 1945 - đang nhanh chóng kết thúc'. Alexei G Arbatov, lập luận rằng sau sự tan rã của một trong những cực của thời kỳ lưỡng cực trong Chiến tranh Lạnh đã được thay thế bởi quyền bá chủ của Mỹ, nhưng với chế độ đa cực đang nổi lên. Arbatov giải thích thêm rằng 'Một giai đoạn phức tạp hơn đang ở phía trước, được đặc trưng bởi ngoại giao đa phương, một mô hình xung đột phức tạp và lợi ích chồng chéo của các quốc gia, sự thay đổi liên minh ở một số khu vực trên thế giới và vai trò ngày càng tăng của các tổ chức đa phương và siêu chính phủ'. Đối với R.N. Rosecrance đa cực rõ ràng là tốt hơn so với lưỡng cực, nhưng tính không thể đoán trước được của các hành động từ tất cả các cực là một thách thức khá lớn đối với toàn bộ hệ thống.

Quá trình thứ hai được lấy cảm hứng từ sự tôn vinh học thuật về toàn cầu hóa, tiêu chuẩn hóa tự do và chủ nghĩa phổ quát được ủng hộ bởi 'The End of History and the Last Man' của Francis Fukuyama, vì nó thể hiện chiến thắng của nền dân chủ tự do trước các chế độ và nền kinh tế xã hội chủ nghĩa. Fukuyama lập luận rằng sự kết thúc của Chiến tranh Lạnh vào năm 1991 đã xác lập nền dân chủ tự do phương Tây như là hình thức chính phủ cuối cùng và thành công nhất, do đó đánh dấu sự kết thúc của 'quá trình tiến hóa tư tưởng của nhân loại'.

Trong bối cảnh tương tự, lập luận quan trọng thứ hai về văn minh hoặc văn hóa được Samuel P. Huntington đưa ra trong cuốn sách 'Xung đột giữa các nền văn minh'. Lập luận của ông là xung đột trong tương lai sẽ không bị giới hạn bởi các động cơ ý thức hệ hoặc kinh tế, sự phân chia lớn giữa loài người và nguồn gốc thống trị của các nền văn minh mà xung đột sẽ là văn hóa. Đối với Huntington, bản sắc văn hóa dựa trên các nền văn minh sẽ định hình các mô hình gắn kết, tan rã và xung đột. Tuy nhiên, Huntington thừa nhận các quốc gia dân tộc sẽ vẫn là những chủ thể quyền lực nhất, xung đột chủ yếu sẽ xảy ra giữa các quốc gia và các nhóm thuộc các nền văn minh khác nhau. Điều đó chủ yếu cung cấp căn cứ cho quốc gia văn minh.

Vì 'Xung đột giữa các nền văn minh' của Huntington đã kích hoạt cuộc tranh luận về văn minh trong quan hệ quốc tế, nên hai trường phái tư tưởng lớn đã phát triển để xây dựng các lập luận về văn minh, chủ nghĩa bản chất và chủ nghĩa hậu bản chất đưa ra lời giải thích rõ ràng về bản chất của 'các nền văn minh'. Đối với những người theo chủ nghĩa bản chất, các nền văn minh có bản chất bị giới hạn, mạch lạc, tích hợp, tập trung, đồng thuận và tĩnh. Tuy nhiên, các nền văn minh không theo chủ nghĩa bản chất có giới hạn yếu, mâu thuẫn, tích hợp lỏng lẻo, dị chủng, tranh chấp, trạng thái thay đổi. Hai trường phái tư tưởng này đưa ra các sơ đồ nhận thức riêng biệt để phân tích văn hóa và văn minh. Đối với tôi, 'nền văn minh là một thế giới quan được chia sẻ của một cộng đồng cụ thể, với sự tiến hóa có tính kế thừa thông qua các tương tác và quá trình văn hóa-tôn giáo và chính trị-xã hội'. Định nghĩa này cũng đáp ứng các yếu tố thiết yếu của nền văn minh Robert Coxean về 'các điều kiện tồn tại vật chất và ý nghĩa liên chủ thể' vì nó bao hàm cả các khía cạnh vật chất và lý tưởng của sự tồn tại của loài người.

Tại sao các quốc gia lại tự coi mình là quốc gia văn minh?

Đây là câu hỏi rất quan trọng tại sao các quốc gia lại theo đuổi nền chính trị bản sắc và tự coi mình là quốc gia văn minh, đưa văn hóa trở lại chính thể quốc gia. Rõ ràng, sự thay đổi về khả năng quyền lực sau Chiến tranh Lạnh, đặc biệt là thế giới đơn cực do Hoa Kỳ lãnh đạo, đã tạo điều kiện cho các quốc gia theo chủ nghĩa xét lại sắp xếp lại các ưu tiên của họ nhằm thách thức sự độc quyền của một chủ thể duy nhất trong hệ thống. Thứ hai, trật tự tự do quốc tế được coi là dự án của chủ nghĩa đế quốc văn hóa, các quốc gia với nền văn minh hàng thế kỷ, với các giá trị văn hóa và đạo đức không tuân theo chương trình nghị sự theo chủ nghĩa tự do, toàn cầu hóa và phổ quát mà tự coi mình là quốc gia văn minh. Tiêu chuẩn hóa tự do, 'chủ nghĩa phổ quát nhất nguyên' được coi là nguyên nhân gây ra 'sự đàn áp đa nguyên'. Tự do hóa nền kinh tế, chính trị và xã hội của một người được coi là tham gia vào một số hình thức 'thuộc địa về văn hóa và tư tưởng'. Với lý do này, câu hỏi về 'Bản thân' trở nên quan trọng ở cấp nhà nước, tạo cơ sở cho cuộc cách mạng văn minh, các quốc gia bắt đầu xây dựng thương hiệu cho họ bằng những nhận dạng cốt lõi. Theo nghĩa nguyên thủy, Trung Quốc, Nga và Ấn Độ đủ tiêu chuẩn 'Chủ nghĩa dân tộc văn minh'.

Các quốc gia văn minh khác với các quốc gia dân tộc như thế nào?

Martin Jacques trong cuốn sách 'Khi Trung Quốc thống trị thế giới' đã đưa ra một so sánh sắc nét giữa quốc gia văn minh và quốc gia dân tộc, xác định sáu tiêu chuẩn như bản sắc, sự thống nhất, trách nhiệm, sự đa dạng, phạm vi lịch sử và phạm vi địa lý. Bản sắc đối với quốc gia văn minh, bắt nguồn từ văn hóa như ngôn ngữ, tôn giáo, giá trị gia đình và các quan hệ xã hội, biểu tượng lịch sử. Tuy nhiên đối với quốc gia dân tộc, bản sắc lại bắt nguồn từ hiến pháp. Theo nghĩa đó, bản sắc của quốc gia văn minh có tính nguyên thủy hơn trong khi bản sắc của quốc gia dân tộc mang tính hiện đại. Đối với quốc gia văn minh, sự đoàn kết của nền văn minh là ưu tiên hàng đầu của chính trị, còn đối với quốc gia dân tộc, đoàn kết là 'đoàn kết dân tộc'. Đối với các quốc gia văn minh, việc duy trì và giữ gìn sự thống nhất là trách nhiệm và nghĩa vụ thiêng liêng của nhà nước. Trong khi đối với quốc gia dân tộc, trách nhiệm nhà nước chỉ được quy định bởi hiến pháp trong đó quyền và trách nhiệm được xác định cụ thể. Đối với quốc gia văn minh, tính đồng nhất về chủng tộc là đặc điểm chính để giải thích sự đa dạng, tuy nhiên ở quốc gia này, sự đa dạng về chủng tộc và sắc tộc được điều chỉnh. Đối với quốc gia văn minh, quá khứ là tài liệu tham khảo và tiêu chuẩn cho ngày nay, tuy nhiên truyền thống, phong tục và thần thoại dân tộc của quốc gia vẫn được tôn vinh. Đối với quốc gia văn minh, phạm vi địa lý được liên kết độc quyền với lịch sử, trong khi đối với quốc gia dân tộc, phạm vi địa lý được hiến pháp đảm bảo mang tính quốc gia.

Nền văn hóa hay nền văn minh còn tồn tại nào đóng vai trò là tác nhân thúc đẩy các hành động chính sách đối ngoại?

Vấn đề 'chủ thể văn minh' trong quan hệ quốc tế là một vấn đề phức tạp, bởi nếu coi chủ thể là 'năng lực, điều kiện hoặc trạng thái hành động hoặc thực thi quyền lực' thì cần thể hiện sự phân chia hai vai trò cơ bản: cụ thể là năng lực và việc thực thi quyền lực. Tuy nhiên, khi một quốc gia tự tuyên bố mình là 'quốc gia văn minh' thì nó đòi hỏi phải có mối quan hệ nhân quả giữa các đặc điểm văn minh với các ưu tiên và hành động địa chính trị và địa kinh tế cốt lõi. Sự tương tác văn hóa-chính trị tạo thành một tác nhân rất khác chỉ có thể được phân tích trong hoàn cảnh và bối cảnh tương ứng của chúng. Khi ưu tiên hàng đầu của quốc gia là an ninh và sinh tồn, các chủ thể văn minh thiếu tính hợp pháp về năng lực, chủ thể và việc thực thi quyền lực. Nói chung, các lợi ích/phần thưởng về an ninh/chính trị và kinh tế phản ánh vị thế của chủ thể tốt hơn nền văn minh. Tuy nhiên, bản sắc văn minh hoặc văn hóa là công cụ để tự nhận dạng và đại diện cho một cộng đồng riêng biệt sau đó là những cộng đồng khác để đạt được lợi ích tối đa trong nền chính trị trong nước.

Các cấu trúc đa nguyên quan trọng định hình trật tự thế giới đa cực như thế nào?

Barry Buzan định nghĩa chủ nghĩa đa nguyên trong bài viết 'Chủ nghĩa đa nguyên sâu sắc là Cấu trúc mới nổi của xã hội toàn cầu': 'chủ nghĩa đa nguyên đặc quyền cho các đơn vị của hệ thống/xã hội liên quốc gia đối với xã hội toàn cầu, coi trọng các quốc gia có chủ quyền như một cách bảo tồn sự đa dạng văn hóa vốn là di sản của lịch sử nhân loại'. Theo hiểu biết của tôi, chủ nghĩa đa nguyên trong quan hệ quốc tế đề cập đến 'sự tồn tại của nhiều cường quốc trong hệ thống quốc tế, thừa nhận tính tương đối của chính thể và quan điểm, phủ nhận sự độc quyền hoặc chủ nghĩa tuyệt đối về quyền lực và sự thật hoặc giá trị'. Dựa trên các định nghĩa, tôi xin đưa ra tính đa nguyên trong hệ thống thế giới đa cực, đề cập đến 4 cấu trúc như tính đa dạng, tính tự chủ, tính đối kháng và tính mở của hệ thống. Cấu trúc đầu tiên bắt nguồn từ chính danh pháp, 'Chủ nghĩa đa nguyên' có nghĩa là tính đa dạng theo định nghĩa thừa nhận sự tồn tại của hơn hai trung tâm quyền lực trong hệ thống. 'Quyền tự chủ' thứ hai đề cập đến không gian thao túng có chủ quyền của mỗi tác nhân trong hệ thống, nắm giữ quyền tự chủ và đồng cấu thành hệ thống. Thứ ba, 'đối kháng' đề cập đến sự cạnh tranh nhất quán giữa các tác nhân của hệ thống. Trong hệ thống đa cực không có sự cố định về bản chất quyết định của hệ thống, nó phát triển theo sự theo đuổi quan điểm dân tộc chủ nghĩa của các chủ thể. Thứ tư, ‘tính mở của hệ thống’ đề cập đến bản chất của các tương tác bên ngoài, nó không bị cản trở hay giới hạn ở các cực. Nó cho phép tương tác với các tác nhân bên ngoài của hệ thống tổng thể, đặc biệt là các cường quốc tầm trung và khu vực. Theo dõi phân tích về những vấn đề chính liên quan đến các quốc gia văn minh, các cấu trúc đa nguyên của đa cực, tôi muốn kết thúc cuộc tranh luận của mình bằng một vài kết luận.

1. Cách mạng văn minh sẽ khuyến khích sự tự nhận dạng và bác bỏ chương trình nghị sự theo chủ nghĩa tự do, toàn cầu hóa và phổ quát trong lĩnh vực văn hóa sẽ cho phép thuyết tương đối về văn hóa ở cấp độ quốc tế. Các quốc gia văn minh sẽ không chấp nhận những giá trị không tương thích với văn hóa trong nước của họ.

2. Lợi ích địa chính trị thúc đẩy định hướng của các quốc gia, ưu tiên hàng đầu sẽ là an ninh và sự sống còn. Tình thế tiến thoái lưỡng nan về an ninh (an ninh quốc gia được coi là sự bất an của quốc gia khác) sẽ luôn đặt quốc gia vào tình thế cạnh tranh nhất quán và các diễn ngôn văn minh trở thành công cụ mạnh mẽ để các chế độ thu hút sự ủng hộ của công chúng đối với các sáng kiến ​​địa chính trị.

3. Tính đa dạng, tự chủ, phản đối và 'sự cởi mở của hệ thống' có thể là cấu trúc được dự đoán trước của trật tự thế giới đa cực, giải thích bản chất của trật tự mới nổi của thế giới đa cực.

4. Thừa nhận cuộc cách mạng đa nguyên trong nền chính trị toàn cầu, đòi hỏi tính toàn diện nằm ở sự bình đẳng, khoan dung và tôn trọng lẫn nhau.