Kan Europa bestaan zonder Rusland?
De vraag die de titel van dit artikel vormt, werd dertig jaar geleden gesteld aan de deelnemers van een studiebijeenkomst die ik de eer had te mogen organiseren. Het was 1994. Rusland worstelde om uit de puinhopen van het Sovjet-imperium te komen. Zijn lange gevangenschap had hem uitgeput. Eindelijk vrij, had zij nog maar één streven: haar krachten terugwinnen en weer zichzelf zijn. Daarmee bedoel ik niet alleen het herwinnen van de materiële welvaart die de bolsjewieken hadden verkwanseld, maar ook de wederopbouw van haar verwoeste sociale verhoudingen, haar ineengestorte politieke orde, haar vervormde cultuur en verloren identiteit.