Wie de grijze zone beheerst, beheerst de wereld

Paradigmatische variaties

De klassieke geopolitiek kent een stelregel van Halford Mackinder: "Hij die het hartland regeert, regeert de wereld" [1]. Dit principe ligt al meer dan een eeuw ten grondslag aan geopolitieke planning en actie over de hele wereld, met name van de thalassocratische machten, de zeebeschaving, tegen de tellurocratische machten, de landbeschaving, in een tweeledig conflict waarvan het begrip fundamenteel is om te begrijpen wat er in de wereld gebeurt.

In de context van postmoderne oorlogen en hun strategische en tactische opbouw heeft de komst van de grijze zone de symmetrieën niet gering veranderd en nieuwe scenario's geopend, die bijna altijd alleen vanuit een empirisch perspectief werden beschouwd. Misschien is de tijd gekomen om vragen te stellen: is de grijze zone een domein van oorlog? Is het een geografische ruimte? Zo ja, wat betekent de beheersing van de grijze zone? Op dergelijke vragen moet een antwoord worden gezocht.

Geografie van conceptuele ruimten

De grijze zone is een "zone" met vage grenzen tussen de publieke en de private wereld, een semi-geheimzinnige dimensie waarin het heimelijke niveau van permanente oorlogsvoering, d.w.z. dat van de inlichtingendienst, wordt voortgezet.

Zoals onlangs uitgewerkt:

"Het concept van de grijze zone (grey zone in het Engels) heeft een zeer interessante ontstaansgeschiedenis, omdat het niet los kan worden gezien van het concept van hybride oorlog (hybrid war). Laten we eens kijken in welke zin: elke oorlog heeft zijn eigen domein, of meerdere domeinen, een typologie afhankelijk van hoe uitgebreid hij geografisch en in de inzet van krachten en bewapening is, een eigen strategie en een reeks tactieken om die te bereiken, een primair te bereiken doel dat als kompas fungeert voor alle secundaire; Aangezien een hybride oorlog een voortdurende vermenging van verschillende soorten oorlogvoering impliceert, en dus van domeinen, strijdkrachten, middelen enzovoort, werd het noodzakelijk een "neutrale ruimte" of een "grensloze ruimte" te conceptualiseren waarbinnen de overgang tussen verschillende oorlogen kan plaatsvinden. Zo ontstond de grijze zone, waarvan de semantiek al zegt dat ze noch van de ene noch van de andere kleur is, maar van een bleke onbepaalde en aanpasbare mengeling met elke andere kleur oorlog" [2].

Een onbepaalde ruimte dus, niet empirisch meetbaar met traditionele instrumenten, die een conceptuele ruimte is, dat wil zeggen een ruimte die kan worden verbeeld en gerationaliseerd, maar zich onttrekt aan het gewone meetvermogen. In de ruimte van de verbeelding, of het nu gaat om een kleine groep of om een collectief, is de constructie van geopolitieke grootschaligheid een delicaat proces, dat soms een nauwgezette precisie vereist. Zonder de meer subtiele niveaus van de geopolitiek te verstoren, is het echter mogelijk om op het niveau van de rede te blijven en de grijze zone aan te nemen als een ruimte die er zowel is als niet is, waar interacties tussen aanwezige subjecten plaatsvinden en dus een potentieel domein van oorlog. Om heerschappij te hebben, moet men echter kunnen "domineren", en opvattingen over de beheersing van conceptuele ruimten is een gevoelige kwestie en valt binnen de horizon van de filosofie en de cognitieve wetenschap.

Het is geen toeval dat in een wereld die beweert zich te bewegen in de richting van de creatie en bewoning van een virtuele kopie, zoals de metaverse, de oorlogsscenario's zich ook in dezelfde richting bewegen, en zelfs bij voorbaat zijn opgezet [3]. De geleidelijke kolonisatie, eerst semantisch en vervolgens informatief, van digitale ruimtes is een duidelijk teken van de transpositie van bestuursstructuren naar de wereld van de gegevens. Het hele systeem van netwerken wordt beheerd met platforms en apparaten die onderworpen zijn aan welbepaalde wetten, voorwaarden, overeenkomsten en grenzen, waaraan de meerderheid van de mensen geen aandacht besteedt omdat het digitale nog niet wordt beschouwd als een wereld op zich, maar eerder als een instrument of een plaats/niet-plaats die men naar believen kan betreden en verlaten, ondanks de snelle nadering en verbinding van alle handelingen van het "echte" dagelijkse leven met de digitale wereld.

De grijze zone moet echter niet worden verward met cyberoorlog en infowar. Zij heeft een berekenbare dimensie in de geografische realiteit van de planeet, maar blijft op een soort dimensionale opschorting, een conceptuele ruimte-tijd die kruist met die welke als reëel wordt gedefinieerd, en is door deze transversaliteit uiterst belangrijk voor de mondiale strategie. De grijze zone is, in die zin, een intra-dimensionale dimensie die op magistrale wijze alle domeinen raakt en ze tegelijkertijd ontloopt; ze is reëel en virtueel, ze is soms vast meetbaar en dan weer gasvormig en ongrijpbaar. We hebben te maken met een domein van oorlog en een conceptuele geografische ruimte die grotendeels onbekend is en voortdurend wordt gegenereerd door de vermenging van de vijf oorlogsdomeinen (land, water, lucht, ruimte, infosfeer).

Het Chinese voorstel: het document over het Global Security Initiative

De regering van de Volksrepubliek China heeft op 24 februari 2023, de eerste verjaardag van de speciale militaire operatie van Rusland in de Donbass, een document gepubliceerd dat juist met betrekking tot de grijze zone nieuwe scenario's opent.

De hele tekst is opgebouwd rond kernbegrippen, zes punten die precies over de grijze zone gaan en aangeven hoe China de dimensies ervan en de enorme mogelijkheden bij het leiderschap ervan uitvoerig heeft bestudeerd. Het is geen toeval dat de voor het document gekozen titel duidt op de bereidheid zich boven andere domeinen te plaatsen en zich op een omweg te bevrijden van de traditionele vormen van internationale betrekkingen met andere landen. Het vredesvoorstel voor het Russisch-Oekraïense conflict, dat zoals bekend een beschavingsconflict is tussen West en Oost, tussen de NAVO en Eurazië, is een voorstel voor de aanvaarding van nieuwe relationele en diplomatieke voorwaarden, volledig asymmetrisch en vooral in een voor velen nog onontgonnen gebied. Een grijs gebied waar China waarschijnlijk al enige tijd voet aan wal heeft gezet.

]Van de vele interessante passages zijn enkele uittreksels nuttig om de onderliggende bedoelingen beter te begrijpen:

"De essentie van deze nieuwe visie op veiligheid is de ondersteuning van een gemeenschappelijk veiligheidsconcept, waarbij de veiligheid van elk land wordt gerespecteerd en gewaarborgd; een holistische benadering, waarbij de veiligheid in zowel het traditionele als het niet-traditionele kamp wordt gehandhaafd en het veiligheidsbestuur op gecoördineerde wijze wordt verbeterd."[4] Dit is de essentie van de nieuwe visie op veiligheid.

Er is ook steun voor de multipolaire visie op de wereld, die zowel zelfbeschikking van staten als niet-inmenging in interne aangelegenheden voorstelt, met keuzevrijheid en onafhankelijkheid in sociale stelsels en ontwikkelingstrajecten, mede door de bescherming van de Verenigde Naties als supranationale entiteit van ontmoeting en resolutie. Deze passage roept op tot de bevordering van mondiaal bestuur in multilaterale in plaats van multipolaire zin, hetgeen perfect aansluit bij de politieke doctrines van de Republiek China.

Het is interessant om de brede reikwijdte van het document op te merken, dat ook Afrikaanse en Zuid-Amerikaanse landen en het Midden-Oosten erbij betrekt, waarbij de "Chinese weg" wordt voorgesteld als een methode die ook kan worden toegepast in die contexten die lange tijd het voorrecht van de westerse landen waren. De grijze zone daarentegen is ook naar die grenzen toe vervaagd, en maakt het mogelijk ze zonder strategische problemen te bereiken.

De zorg voor leiderschap in de grijze zone blijkt echter uit punt 14, gevolgd door de punten 15 en 17, waarin China de nadruk legt op de noodzakelijke samenwerking op het gebied van bioveiligheid (14 en 17) en kunstmatige intelligentie (15), twee essentiële punten van de Agenda2030 van de VN en tevens de twee populairste terreinen van onconventionele oorlogsvoering in de afgelopen dertig jaar. In dezelfde geest luidt punt 5 van afdeling IV in de conclusie als volgt:

"China is bereid andere ontwikkelingslanden de komende vijf jaar 5.000 opleidingsmogelijkheden te bieden om professionals op te leiden om mondiale veiligheidsvraagstukken aan te pakken" [5].

Dit suggereert dat er al een breed strategisch plan is opgesteld waarbij de pluraliteit van sectoren in de Chinese wereld en daarbuiten is betrokken. Een document dat waarschijnlijk het resultaat is van lange maanden studie en planning en dat, nu het uitkomt op de verjaardag van de Russisch-Oekraïense operatie, een plotselinge herschikking heeft veroorzaakt voor alle landen die rond de belangen van het conflict draaien.

Overgang van domeinen of overgang van doctrines?

Het axioma van Mackinder is onderworpen aan een reeks twijfels. Geldt het idee dat men de wereld kan beheersen door het Heartland te controleren nog wel? Er ontstaat twijfel wanneer men, redenerend per hypothese, uitgaat van de asymmetrie van oorlogen als de meerderheidsstijl en dus van actie in de grijze zone als noodzakelijk voor elke strijdende actor. Men mag ook niet vergeten dat de aanwezigheid van de grijze zone een constitutief element is van hybride oorlogen, die altijd een dimensionale asymmetrie als punt hebben, waarbij de topografie van ruimte en tijd ervoor zorgt dat men nooit echt de sfeer van het conflict verlaat, dat men nooit volledig uitgesloten is van deelname - actief of passief - aan een verklaarde of onderhuidse oorlog.

Als het Heartland een afgebakende en meetbare geografische en etnosociologische ruimte is en de grijze zone niet, dan is het waarschijnlijk dat de grijze zone ofwel het Heartland kan inhalen en opslokken, ofwel het kanaal bij uitstek wordt voor de overheersing ervan. Het klassieke axioma van Mackinder zou dan ofwel helemaal verdwijnen, ofwel opnieuw centraal komen te staan in de geopolitieke wetenschap. In het eerste geval zou men kunnen zeggen: wie het grijze gebied beheerst, beheerst de wereld, en op dit moment heeft China niet eens al te verhullend verkondigd dat het het nieuwe strategische conceptuele domein koloniseert; in het tweede geval daarentegen zou men moeten begrijpen in hoeverre het Heartland voor China van belang is of in hoeverre de Chinese zet andere partners in het grensgebied van het Heartland zou kunnen bevoordelen, zoals men blijft zien bij de nauwe samenwerking die de VS met China heeft ondanks de breuklijnen op maritiem en lucht- en ruimtevaartgebied.

De stuwende kracht van het Chinese document kan niet onverschillig laten om na te denken over de manier waarop de axioma's van de klassieke geopolitiek geleidelijk aan verschuiven. Evenzo is het relevant hoe het Mackinderiaanse principe ook kan worden toegepast op de grijze zone. De eiland-wereld, een ander fundamenteel concept voor de geopolitieke wetenschap, kan worden gevarieerd en precies de grijze zone worden, waar het conceptueel kan worden gevisualiseerd als een eiland waarop iedereen aankomt maar dat niemand controleert, en de heer van het eiland wordt degene die beslist over het lot van alle andere volkeren. Het is duidelijk dat we beter moeten begrijpen wat de grijze zone is, en ons moeten afvragen waarom een van de machtigste landen ter wereld zich plotseling in de richting van dat grijze eiland heeft gekeerd. Doctrinele ontwikkeling in de geopolitiek van de grijze zone staat nog bijna in de kinderschoenen en de hoop is dat verdieping op tijd kan komen om te ontsnappen aan nieuwe conflicten die fataal zijn voor de mensheid of variabele hegemonieën in subtiele dimensies.

[1] H. J. Mackinder, Democratische idealen en werkelijkheid. A study in the Politics and Recontruction, National Defense University Press, 1996, p. 150.

[2] L. M. Pacini, Un futuro che è già presente: la zona grigia nelle guerre contemporanee, in Domus Europa, 19 januari 2023, digital resource https://domus-europa.eu/2023/01/19/un-futuro-che-e-gia-presente-la-zona-grigia-nelle-guerre-contemporanee-di-lorenzo-maria-pacini/ .

[3] We mogen niet vergeten dat het internet in 1969 begon als een Amerikaans militair platform.

[4] Global Security Initiative Concept Paper, II, n.1.

[5] Ibid, IV, n.5.

Bron: CHI GOVERNA LA ZONA GRIGIA, GOVERNA IL MONDO. Di Lorenzo Maria Pacini. – Domus Europa

Vertaling door Robert Steuckers