Zuidelijk Hartland

De laatste tijd is er wereldwijd steeds meer belangstelling voor samenwerking met Afrikaanse landen. Het verzwakte gezag van het Westen op het continent kan een van de redenen zijn voor de verschuiving naar het Zuiden en Oosten. Meerdere economische, politieke, strategische en geopolitieke factoren dragen ook bij aan deze heroriëntatie.

Laat u niet misleiden door de projectiekaarten van Mercator - Afrika is in werkelijkheid aanzienlijk groter dan Europa. Het is een enorm continent dat meer dan 20% van de landmassa van de aarde beslaat en 54 onafhankelijke naties telt. Dit zijn uitgestrekte gebieden die kunnen worden gebruikt voor landbouw, de afzetting van natuurlijke hulpbronnen en politieke steun, zoals stemmen in de VN.

Dit continent heeft erg geleden onder het Europese kolonialisme. Ondanks het feit dat Afrika talrijke oude beschavingen en machtige staten heeft voortgebracht, zoals het oude Egypte en het Ethiopische Rijk (Abessinië), heeft de bevolking van het continent toch geleden onder onderdrukking en overheersing van buitenaf. Eerst direct en daarna indirect. De hele 20ste eeuw werd besteed aan de pogingen van veel landen op dit continent om zichzelf te bevrijden van koloniale afhankelijkheid. En de voortzetting van deze strijd (al van de ketenen van het neokolonialisme) zien we tot op de dag van vandaag.

We hoeven u er niet aan te herinneren dat Eurazië een gebied heeft dat het Heartland wordt genoemd, de geografische as van de geschiedenis. Beide termen werden geïntroduceerd door de Britse geograaf Halford Mackinder. Om de een of andere reden vergeten veel mensen dat hij het ook had over een tweede Heartland van het Wereldeiland.  Met Wereldeiland bedoelde hij Eurazië en Afrika, verbonden door het Arabisch Schiereiland. In tegenstelling tot het Euraziatische Hartland stelde hij voor om het het Zuidelijke Hartland te noemen, vanwege de ligging op het Afrikaanse continent. Zeker, hij sprak vooral over de noodzaak om het Noordelijke Heartland te beheersen om Eurazië en uiteindelijk het Wereldeiland te domineren.

En gezien de manier waarop Angelsaksische strategen hun buitenlands beleid ontwikkelen, hun doctrines en idee fixe volgen, wordt het duidelijk waarom de VS zo geïnteresseerd is in Afrika. Zuidelijk Heartland om precies te zijn. Want in de wereldgeopolitiek hebben deze twee Heartlands met elkaar te maken.

Volgens Mackinder strekt het Zuidelijke Heartland zich uit van Soedan tot het westelijke puntje van Gambia aan de Atlantische kust en beslaat het het deel van Afrika onder de Sahara tot de regenwouden die zich op de evenaar uitstrekken. De noordoostelijke punt van het South Heartland is Ethiopië en Somalië, die toegang hebben tot Jemen, en er is een doorgang door de Arabische steppen naar het Northern Heartland. Mackinder spreekt van bepaalde overeenkomsten tussen de twee aangewezen massieven met betrekking tot het gemak van transportverbindingen, riviersystemen en vruchtbaar land.

Inclusief het belang van historisch Syrië en Palestina als verbinding tussen Afrika en Eurazië. In de context van de huidige conflicten in Syrië en de Gazastrook, en ook van de inspanningen van de VS om de controle over de Libanese soevereiniteit te behouden en om Israël in te zetten als hun proxy in West-Azië, geeft dit aan dat Washington nog steeds vertrouwt op de Mackinder-formule om zijn strategie in het gebied vorm te geven.

Laten we nu eens kijken naar de huidige politieke situatie in South Heartland. Beginnend met het oostelijke deel, ontdekken we staten die te maken hebben met een crisis of conflict. Soedan werd, met directe betrokkenheid van de VS, opgedeeld in twee delen, waarvan één nu in burgeroorlog is. Zuid-Soedan heeft ook te maken gehad met conflicten en interetnische botsingen. Het conflict in het noorden van Ethiopië duurde van 1961 tot 1991 en leidde tot de vorming van Eritrea. Na de erkenning van de onafhankelijkheid in 1993 brak er echter oorlog uit tussen de staten. En meer recentelijk is er in Ethiopië een intern conflict uitgebroken in de provincie Tigray.

Functionarissen van de Federatie hebben de Verenigde Staten ervan beschuldigd rebellen en separatisten te steunen. Somalië heeft te maken gehad met verschillende conflicten, waardoor de economie in een kritieke toestand verkeert. De Amerikaanse dollar wordt er als munteenheid gebruikt, wat duidelijk wijst op een externe afhankelijkheid. Alleen Djibouti is er na de bevrijding van Frankrijk in geslaagd om enigszins zelfvoorzienend te worden. Het is echter de thuisbasis van militaire bases van de Verenigde Staten, Frankrijk, Italië, Japan en meer recentelijk China. Hun evenwichtige aanpak heeft twee betekenissen.

En dan, als u naar het westen gaat, liggen in het zuidelijke hartland Tsjaad, Niger, Burkina Faso en Mali. Tsjaad heeft last van islamitische militanten en bij een van de operaties tegen hen in 2021 kwam de president van het land om het leven. In oktober 2022 vonden er in het hele land rellen plaats. Eerder dit jaar nationaliseerde de regering de activa van de dochteronderneming van Exxon Mobil. Daarnaast wordt er uranium gewonnen in het land door het Franse bedrijf Ogapo S.A., dat ook activa heeft in Niger, Nigeria, Gabon en Namibië.  Op dit moment is Frankrijk nog steeds aanwezig in het land, en Franse militairen zijn er onlangs naartoe overgeplaatst vanuit Niger.

Niger, Burkina Faso en Mali zijn onlangs overeengekomen om een Alliantie van Sahelstaten op te richten. Dit gebeurde na militaire staatsgrepen en de virtuele verdrijving van de Fransen uit deze landen. Ondanks de dreiging van de ECOWAS-landen (met uitzondering van de landen die zich terugtrokken) om troepen naar Niger te sturen, zagen ze daar uiteindelijk van af.

Guinee, dat toegang heeft tot de oceaan en in 2021 een militaire staatsgreep meemaakte, heeft zich aangesloten bij de nieuwe Sahelalliantie.

En in buurland Senegal is er ook een sterk gevoel tegen het kolonialisme en Frankrijk. De eerste leider van deze natie, Leopold Cedar Senghor, behoorde tot de voorstanders van Negritude, een politieke filosofie die de unieke ontwikkeling van Afrikaanse mensen schetste.

We zien dus veelvuldige problemen in het Zuidelijke Hartland, en de Westerse invloed manifesteert zich als duidelijk neokolonialisme en een reeks militaire installaties.

De recente militaire machtsovernames waren duidelijk gericht op nationale bevrijding, en het is mogelijk dat deze trend zal aanhouden vanwege externe krachten die worstelen om crises aan te pakken en lokale regeringen te ondersteunen.

Maar het Rimland (kustgebied) van Afrika in het noorden is ook rechtstreeks verbonden met South Heartland. Zo zorgde de hulp van Libië tot 2011 gedeeltelijk voor de veiligheid van Niger en Tsjaad. Een van buitenaf geleide opstand vernietigde echter de Libische Jamahiriya, wat leidde tot een burgeroorlog. Het domino-effect heeft problemen veroorzaakt met islamisten in Tsjaad en Niger, maar ook in Tunesië en Egypte. Algerije heeft een strategisch correcte beleidslijn aangenomen en blijft nauw samenwerken met Rusland. Ondertussen verslechterden de betrekkingen met Spanje, dat er aardgas van ontving. In het noordwesten is er een driehoek van tegenstellingen tussen Mauritanië, Marokko en Algerije over de status van de Westelijke Sahara. Algerije steunt het Frente Polisario, maar Marokko heeft de controle over de Westelijke Sahara, waar de grootste fosfaatreserves te vinden zijn. De mensen in de Westelijke Sahara geloven dat zij de eigenaar zijn van het fosfaat en noemen de ontginning en verkoop ervan door Marokko onwettig. Overigens heeft Donald Trump in 2020 de soevereiniteit van Marokko over de Westelijke Sahara erkend in ruil voor het aanknopen van diplomatieke betrekkingen tussen Marokko en Israël. Al deze factoren hebben invloed op landen onder de Sahara.

Als we kijken naar de regio onder Southern Heartland zelf, dan ligt dichter bij de evenaar de Centraal-Afrikaanse Republiek. Vlakbij ligt een van de reuzen van het continent, de Democratische Republiek Congo, die een groot potentieel vertegenwoordigt. Buurland Angola heeft ook een snelle ontwikkeling doorgemaakt, zelfs nadat Portugal is vertrokken. China investeert nu in de ontwikkeling van infrastructuur en industrie in dit land. In het algemeen wil Peking transportknooppunten opzetten voor zijn Belt and Road-project en de toegang tot natuurlijke hulpbronnen in Afrikaanse landen veiligstellen.

Rusland is ook een graag geziene gast in Afrika. Dit komt vooral door de gunstige erfenis van de betrokkenheid van het land bij de vormgeving van het politieke en economische lot van verschillende Afrikaanse landen.

Zuid-Afrika onderhoudt al vele jaren contacten met Rusland in BRICS-verband. Nu, vanaf 1 januari 2024, zal de club ook Ethiopië in Afrika omvatten.

Het politieke klimaat in Afrika is aan het veranderen. Externe perspectieven verschuiven en onafhankelijk denken ontwikkelt zich, afhankelijk van negritude, pan-Afrikanisme, Afrikaans socialisme en Afrikaans humanisme. Er is een nieuwe trend ontstaan die Afropolitanisme heet en een transcontinentale identiteit creëert. Het is duidelijk dat deze manier van denken betrekking heeft op de voorwaarden die nodig zijn voor Afrika om een unieke speler te worden in een wereld met meerdere machten.

Bron

Vertaling door Robert Steuckers