Neoliberalisme. Of regeren voor de markten

De basis van het turbokapitalisme ligt in de lijn van de neoliberale visie die Foucault heeft gecondenseerd in de formule van regeren niet "van de markten", maar "voor de markten". In de taal van von Hayek hebben de overheid en de staat eigenlijk maar één taak, namelijk "niet het produceren van bepaalde diensten of goederen voor de consumptie van de burgers, maar het controleren of het mechanisme dat de productie van goederen en diensten regelt, in werking blijft".

Rechts en links, ondergedompeld in het kapitaal, delen nu dezelfde neoliberale economische visie, in navolging van het vrijemarktfundamentalisme, dat erin bestaat de staat en de overheid tegelijkertijd te reduceren tot louter dienaren van de markt. Het aanhangen van het dogma van het vrije kannibalisme, zoals de vrije markt het best kan worden gedefinieerd, is de claim van economisch rechts die zo wijdverbreid is geworden dat hij is getransfigureerd tot Weltbild, het alom gedeelde "wereldbeeld". In wezen valt het samen met de "vrijheid om elkaar te gronde te richten" - volgens de definitie van Fichte in De gesloten handelsstaat - en met de afschaffing van elke externe beperking van de macht van de sterkste (ius sive potentia). Kon het Keynesianisme lato sensu worden begrepen als de poging om het kapitalisme in dienst te stellen van de door de politiek vastgestelde sociale doeleinden, dan kan met recht worden gesteld dat het neoliberalisme daarentegen de historische overgang markeert van een economische politiek met een Keynesiaanse basis naar een met een Hayekiaanse matrix: sociale rechtvaardigheid en marktrechtvaardigheid zullen niet langer naast elkaar bestaan, want de enige die zal overleven is de marktrechtvaardigheid, omgezet - in overeenstemming met de stelling van Thrasymachus in de Republiek (338c) - in "het recht van de sterkste", τὸ τοῦ κρείττονος συμφέρον. Volgens de canonieke opvatting van Hayek is het begrip sociale rechtvaardigheid vanuit neoliberaal oogpunt slechts een "lege en betekenisloze" ens imaginationis.

Zoals Harvey aangeeft in zijn Brief History of Neoliberalism (2005), vindt dit perspectief zijn oorsprong in het rechterkwadrant, met name bij theoretici als Von Hayek en Von Mises, en vindt het later zijn operationele bolwerken in Reagan en Thatcher. Het algemene idee, legt Harvey uit, is dat van een deregulering van de markt, die in staat wordt geacht tot zelfregulering; een deregulering waardoor de economie superieurem non recognoscens wordt en de gedereguleerde staat slechts een "politieagent" wordt die over de markten waakt en ze zo nodig verdedigt. De neoliberale ordo heeft de staat opnieuw uitgevonden met een anti-Keynesiaanse functie, als "gewapende bewaker" van de wanordelijke orde van het concurrentievermogen en als ultieme borg voor de belangen van het niet-grensoverschrijdende neoliberale oligarchische blok en zijn hegemonie.

De neoliberale staat intervenieert in de economie, maar - en dat is het nieuwe - hij is zo gestructureerd dat hij door de kosmopolitische elite in haar eigen voordeel eenzijdig kan worden beheerd, dankzij de verschuiving in de relatie tussen politiek en economie; Dit gaat van publieke reddingsoperaties voor banken en particuliere bedrijven (met de herdefinitie van de staat als een enorme verzekeringsmaatschappij, die polissen uitgeeft ten voordele van cynische Wall Street wolven) tot de politie-onderdrukking van protestbewegingen onder leiding van de nationale volksdienaren tegen de globalistische orde (van de G8 in Genua in 2001, tot de Franse pleinen van de gele vesten in 2019).

De ontkrachting van de politiek door de markt wordt voltooid door de geleidelijke erosie van de legitimiteitsgrondslag van de democratische staat en zijn sociale grondslagen, die het resultaat waren van het Keynesiaanse compromis tussen het politieke en het economische: de politiek moet nu een ondergeschikte rol krijgen, die niet kan ingrijpen in de economie en uitsluitend als haar dienaar en "lijfwacht" fungeert. Wij stellen voor dit de neoliberale depolitisering van de economie te noemen. In de kern was het Keynesiaanse compromis het delicate instrument om de rijkdom van boven naar beneden te herverdelen en zo te zorgen voor een aanvaardbaar evenwicht tussen democratie en kapitalisme. Sinds het einde van het echte socialisme en met de absolute ondergang van links onder het kapitaal, is de geleidelijke afbraak van de verzorgingsstaat in zijn belangrijkste bepalingen (van pensioenen tot schadevergoedingen, van zwangerschap tot ziekte) voortgezet, allemaal duidelijk onverenigbaar met de "uitdagingen" van het grenzeloze concurrentievermogen, id est met de eis om zoveel mogelijk te produceren tegen de laagst mogelijke prijs.

In samenhang met de verticale reorganisatie van het machtsevenwicht die mogelijk werd gemaakt door de triomf van het technokapitalistische paradigma in 1989, is de de-democratisering, zoals hierboven opgemerkt, gebaseerd op ontzuiling en, samen, op supranationalisering, d.w.z. op de verplaatsing van het machtscentrum van de dimensie van democratische soevereine staten naar postdemocratische transnationale entiteiten. Zoals Costanzo Preve benadrukt, "wordt de "openbare" politieke besluitvorming leeggehaald en gemarginaliseerd door haar "particuliere" overdracht aan de grote centra van de financiële oligarchieën", met als gevolg de overgang van nationale parlementen naar particuliere raden van bestuur. Op deze manier, die wordt gelegitimeerd als een bevrijding van de oorlogszucht van de nationale staten en die in werkelijkheid gericht is op de neutralisering van de democratische soevereiniteit (die burgerschap en vertegenwoordiging impliceert) en de convergerende versterking van de kosmopolitische financiële oligarchie "voor overbodige volkeren", wordt de scheiding tussen de mechanismen van volksvertegenwoordiging en macro-economische besluiten tot stand gebracht. De economie wordt gedepolitiseerd naarmate zij meer en meer wordt onttrokken aan de democratische controle, net zoals de politiek - of wat wij haar blijven noemen - wordt "geëconomiseerd", voor zover zij een eenvoudige volgeling wordt van de economische belangen van de dominante groepen ("zakencomité van de dominante klassen", om de formule van Marx te lenen). L'etat c'est moi is tegenwoordig de formule die niet langer door de koning wordt uitgesproken, maar door de neoliberale oligarchische klasse als geheel.

Deze betekenishorizon omvat ook, onder andere, de belastingvoordelen die het liberale bestuur doorvoert ten gunste van de heren van het kapitaal, met de onbewezen motivatie dat ze zouden leiden tot een algemene stijging van de werkgelegenheid en het inkomensniveau. De staatloze "financiële kappen" - zoals Federico Caffè ze noemde - en de niet-grensoverschrijdende kapitaalgiganten zijn in feite belastingontduikers volgens de wet - de e-commerce giganten betalen bijvoorbeeld een belasting van ongeveer 3% - terwijl de middenklasse en de werkende klasse lijden onder een fiscale hyperdruk die in feite een permanente onteigening betekent.

Uit een onderzoek van de machtsverhoudingen van het turbokapitalisme blijkt dat "markt" niet alleen niet rijmt met "democratie", maar dat de markt ook de inhoud ervan leeghaalt en de ruimte erodeert. Hierin ligt de essentie van de "Tweede Restauratie" van na 1989, zoals Badiou het noemde in De Eeuw: het zegevierende kapitaal neemt alles. En het gaat in het offensief: het de-sovereigniseert de natiestaten als laatste bastions van verzet tegen de overheersing van de wereldeconomie, valt de midden- en arbeidersklasse aan en deconstrueert de ruimten van de nog onvolmaakte democratieën van de 20ste eeuw. In toenemende mate, vooral sinds de jaren negentig, heeft het neoliberale bestuur de electorale democratie gedebiteerd in naam van de deskundigheid: en die "deskundigheid" waarnaar zij verwijzen is nooit die van de arbeiders en de nationaal-populaire massa's, maar valt integendeel samen met de exclusieve deskundigheid van de "technici", zoals bankiers en topmanagers vroom worden genoemd, gebruikmakend van een anonieme en valselijk superpartes term.

Dit werd gepionierd door Frank Fischer in Technocracy and the Politics of Expertise (1990). Volgens de orde van het liberale discours berust de beslissingsbevoegdheid niet bij het soevereine volk (wat immers een andere manier is om "democratie" te zeggen), maar bij het "comité" - of de task force - van "deskundigen", d.w.z. bankiers en topmanagers. Met andere woorden, buiten het glazen theater van de schijn zijn het de economie, de markt en de heersende klasse die werkelijk beslissen, en op een manier die allesbehalve democratisch is. En het is ook om die reden dat het neoliberalisme kan worden opgevat als het kapen van gemeenschappelijke ervaringen door middel van expertise.

Zoals reeds in herinnering is gebracht, vormen nieuw links en het neoliberale oligarchische blok, zelfs met betrekking tot de afkeer van het volk als soeverein subject (uitgekristalliseerd in de categorie "populisme"), een systeem. En een dergelijke involutie zou worden samengevat in de volgende formule: aangezien het volk niet in staat is om te beslissen en te kiezen, is het noodzakelijk om het op te heffen, zodat zonder het volk - en hier komt de paradox - de democratie beter kan functioneren. Het was als gevolg van de conclusies in The Crisis of Democracy: On the Governability of Democracies: On the Governability of Democracies - de studie uit 1975, gezamenlijk opgesteld door Michel Crozier, Samuel Huntington en Joji Watanuki, in opdracht van de "Trilaterale Commissie" - zijn de dominante groepen op zoek gegaan naar nieuwe conceptuele instrumenten om het volk te besturen door de "rechtvaardige afstand" tussen boven en onder te herstellen, die op dat moment werd bedreigd door de groeiende democratische participatie en het nog niet volledig verdoofde kritische vermogen van de subalterne klassen.

De vermindering van de macht van de vakbonden, de gecontroleerde vermindering van de deelname van het volk aan het politieke leven en de verspreiding van de algemene apathie waren enkele van de strategieën waaraan de voorkeur werd gegeven voor de verticale aanpassing van het machtsevenwicht. Juist de devaluatie van het volk als essentieel onderdeel van het democratische leven vormde na 1989 in toenemende mate het hoogtepunt van deze postdemocratische reorganisatie die kenmerkend is voor het neoliberalisme.

Bron: Postmodernisme

Vertaling door Robert Steuckers