Ervaring uitdrukken: de filosofie van Giorgio Colli

Al sinds zijn pubertijd beschouwt de schrijver Giorgio Colli als een filosoof met een grote diepgang. Maar al te vaak is zijn werk uitsluitend gewaardeerd in relatie tot het curatorschap van het werk van Nietzsche. Sommige critici hebben zelfs zijn filologisch-theoretische benadering van de wereld van de Wijzen bekritiseerd. In werkelijkheid was hij "een filosoof in de klassieke zin [...] bezig met een radicale heroverweging van de Westerse filosofische traditie in het licht van een nieuwe configuratie van de relatie tussen kennis en leven" (p. 13). Dit is wat kan worden afgeleid uit het lezen van een verzamelbundel die aan hem is gewijd door het "Istituto Italiano per gli studi filosofici", Esprimere il vissuto. La filosofia di Giorgio Colli, geredigeerd door Ludovica Boi, Giulio M. Cavalli en Sebastian Schwibach (op bestelling: info@scuoladipitagora.it, pp. 260, euro 24,00).

De tekst verzamelt de bijdragen die werden gepresenteerd tijdens de studiedagen die van 4 tot 6 oktober 2021 in Napels, in de gebouwen van het Instituut, werden gehouden. Het volume bestaat uit vier delen. Het eerste deel bevat geschriften van Riccardo Cavalli, Carlo Gentili en Alessio Santoro. Cavalli behandelt de Colliaanse interpretatie van Plato's Parmenides, een dialoog waarin de claim om de idee in rationele termen te definiëren verloren ging. In de bladzijden ervan herleeft, voor de laatste keer, volgens Colli: "de gezonde en vitale rede van de "bovenmenselijke filosofen", waarvan de destructieve aard [...] het onbreekbare bezit niet in gevaar brengt dat de wijze voor eens en voor altijd in zichzelf heeft veroverd" (p. 25). In de Parmenides flitste de Wijsheid weer op, waarvan de glans zou worden gedoofd door de reductie van de idee tot een concept, wat de scheiding tussen leven en denken teweegbracht. De auteur wijst erop hoe, in de Platonische esthetische houding, een articulatie van de idee-wereld nexus kan worden gevonden die nog niet volledig is losgekoppeld van het zintuiglijke: "Men kan hier de echo van de theorie van Schopenhauer begrijpen [...] maar ook de beslissende afwijking ervan, door aan te dringen op de niet-formele aard van pure subjectiviteit [...] en door [...] de vitaliteit ervan te benadrukken" (p. 29). Het principe, dat statisch en transcendent wordt opgevat, is volgens Colli blind voor het leven dat altijd in ontwikkeling is.

Gentili verschuift het discours naar het idee dat de jonge Colli van politiek had. Op dat moment gebruikte de filosoof uit Turijn de analyses van Julius Stenzel en Christian Meier, zonder de Schmittiaanse visie te vergeten. Het thema wordt behandeld door uit te gaan van: "blikken die de Attische tragedie biedt" (p. 10). De betekenis van het "politieke" wordt onthuld in de gevallen die door bepaalde tragische gedichten aan het licht worden gebracht, waarin politieke associatie samenkomt en botst met haar tegendeel, dissociatie, waardoor stasis ontstaat: "Het politieke houdt een reflectie in over de modi van democratie en haar relaties met haar schijnbare tegendeel: tirannie" (p. 61). Colli is zich ervan bewust dat tirannie voortkomt uit "tracotence", de "ongeordende" geestelijke eigenschap, zoals Voegelin opmerkte, van de man van de extreme democratie. De tiran radicaliseert de antropologische eigenschap van de democratische mens: hij wil zijn macht over een oneindig aantal mensen uitbreiden. Hierin ligt zijn "dionysisme", ook al behoort de "politicus" per definitie tot de apollinische kant.

Alessio Santoro staat stil bij Colli's lezing van een passage uit Aristoteles' De Interpretatione (16b19-25), gewijd aan het werkwoord "zijn". De tekst laat zien dat de kritiek van de Italiaanse filosoof op de rede niet herleidbaar is tot irrationalisme, maar uitgaat van de rede zelf en haar instrumenten gebruikt, in de eerste plaats de logica, om een terugkeer naar de Wijsheid te bewerkstelligen. Colli relativeert de cognitieve rol van het subject: "gedeeltelijk en voorlopig gezichtspunt op de wereld" (p. 81). "Expressie" is de definitie die de denker toekent aan nexussen die losgekoppeld zijn van het subject, die zijn: "manifestatie van iets anders waarvan de expressie zich heeft gedistantieerd en dat het nooit zal kunnen herstellen - "onmiddellijkheid"" (p. 81). Valerio Meattini vestigt in Colli de aandacht op de rede en de geschiedenis. Hij laat zien hoe hun kritiek de waarde van de filosofie kan herstellen, waardoor het een "grammatica van de grens" en regenererende, therapeutische kennis wordt. De rede en de geschiedenis moeten niet ontkend worden, omdat ze een teken zijn van onthechting van de onmiddellijkheid. De eerste was een oorzaak, de tweede een gevolg. In beide zit het onmiddellijke verborgen dat kan terugkeren om zich te openbaren, zij het op een allusieve, symbolische manier. Giulio M. Cavalli onderscheidt twee momenten in de kritiek op de ratio van Colli. Het eerste wordt gegeven door de Nietzscheaanse, historisch-genealogische benadering, het tweede door de logisch-dialectische benadering, die zijn oorsprong vindt in het Eleatisme. De exegese van de auteur traceert het cruciale element van dit tweede moment in het begrip tegenspraak.

Ludovica Boi vermaakt de lezer met relevante argumenten over de invloed van Böhme's theosofie op de jonge Colli. De denker las Böhme aan het eind van de jaren 1930. Zijn exegese van de theosoof was gebaseerd op de studies van Paul Dessen en Karl Joël. Laatstgenoemden beweerden dat de pre-Socratici en de theosofen dragers waren van een levend gedachtegoed, waarvan de echo's tot in de Romantiek zouden weerklinken. De Wijzen en Böhme leefden, voor Colli, een extrarepresentatieve ervaring, een cosmosisatie van innerlijkheid. Een ervaring die niet gecommuniceerd kan worden, ook al gebeurt het soms, zoals bij de theosoof toen hij Morgenröte ging schrijven, dat hij getroffen wordt door "expressieve urgentie" (p. 142). Colli toont in Böhme een bijzondere belangstelling voor metafysica en kosmologie.

De werkelijkheid is voor de Duitser het resultaat van het zelfopenbaringsproces van de Urgrund, een ongegrond principe dat: "het zijnsvlak overstijgt als datgene wat, in zijn meest eigenlijke essentie, helemaal geen essentie is" (p. 145). Dit element heeft een wil in zich die het ertoe aanzet om zich te manifesteren. Het is niet louter stilte en transcendentie, maar verlangen: "een aansporing om te bestaan" (p. 145). Zelfopenbaring bestaat uit zeven bepalingen, die in de meeste gevallen overeenkomen met een alchemistisch element. De kosmos bestaat uit dit septenarium en de onuitputtelijke ritmische actie van Liefde-God. Deze ritmische actie verwijst naar de goddelijke eenheid. Alle tegenstellingen zitten in het principe, te beginnen met zijn en niet zijn, eenheid en veelheid, essentie en bestaan. Böhme's mystieke 'overgave' verwijst naar: "reïntegratie in de kosmische orde, het is de voltooiing van de illusie van twee" (p. 152), die ervaren wordt als ervaring, via het lichaam. Gedachte en principe hebben lichamelijke trekken en, net als bij de Wijzen, wordt de Geist gegeven in de Leib. Essentie en bestaan, principe en fysis, zeggen hetzelfde.

De andere bijdragen zijn ook opmerkelijk. Sebastian Schwibach gaat in op wat Colli verenigt en wat Elémire Zolla scheidt. Rossella Attolini dringt door tot de kern van het debat over Apollinisch en Dionysisch in de Filosofie van de Expressie. Dit leidt de auteur tot het identificeren van overeenkomsten en verschillen tussen Colli's stellingen en die van Nietzsche. Toffoletto inaugureert, relevant genoeg, de studie van de muziekfilosofie van Colli, terwijl Corriero de Colliaanse ervaring situeert binnen het Italiaanse denken. Een boek dat rijk is aan theoretische prikkels. Het geeft een weg aan die gevolgd moet worden.

Bron

Vertaling door Robert Steuckers