De zelfmoord van Jürgen Habermas

De recente verklaring ondertekend door onder andere Jürgen Habermas, de laatste exponent van de "Frankfurter Schule", beweert, na de "gruweldaden" uitgevoerd door Hamas en het Israëlische antwoord, het bestaan van bepaalde "principes die niet in vraag mogen worden gesteld", en die "de basis zouden vormen van een juist begrepen solidariteit met Israël en de Joden in Duitsland". Het argument is in wezen het volgende: aangezien het doel van Hamas' actie zou zijn om "het Joodse leven in het algemeen uit te roeien", zou het bekritiseren van de Israëlische reactie in feite onmogelijk zijn zonder, opzettelijk of onopzettelijk, terug te vallen in een antisemitisch standpunt. Vandaar de solidariteit met Israël en de Joden in Duitsland: omdat - zo suggereert men uiteindelijk - Israël aanvallen ook Duitse Joden aanvallen is, is het Joden als zodanig aanvallen. Een argument dat een Robert Habeck zou kunnen maken, en ook heeft gemaakt, maar van een filosoof, en iemand van het kaliber van Habermas, hadden we iets meer verwacht. Daarom zijn wij zo vrij om een paar kritische opmerkingen te maken.

Iedereen die kritiek heeft op Israël, iedereen die de Palestijnse motieven steunt, beschuldigen van antisemitisme, is een middel dat vaak retorisch effectief is gebleken, maar niet ophoudt moreel beschamend te zijn. Dit was al eerder opgemerkt, veel beter dan ik dat kan, door de filosoof, jood, Jacques Derrida, die in De quoi demain... sprak van een "dodelijke val": "Het lijkt mij niet juist om iemand - inclusief mijzelf - het recht te ontzeggen om Israël of een bepaalde joodse gemeenschap te bekritiseren onder het voorwendsel dat dit zou kunnen lijken op of functioneel zou kunnen zijn voor een vorm van antisemitisme". Hij voegde eraan toe: "Het ergste in mijn ogen, vanuit mijn standpunt, is de toe-eigening en vooral de instrumentalisering van de historische herinnering. Het is heel goed mogelijk en noodzakelijk, zonder ook maar de minste vorm van antisemitisme te impliceren, om deze instrumentalisering aan de kaak te stellen, evenals de puur strategische berekening - politiek of anderszins - die erin bestaat om de holocaust te gebruiken voor dit of dat doel". Een les, zou ik zeggen, die Habermas zou moeten kennen, vooral omdat hij in filosofische dialoog was met Derrida.

Hiermee wil ik niet ontkennen dat antisemitisme vandaag de dag nog steeds een probleem, een plaag kan zijn, en natuurlijk ook niet dat het getolereerd zou moeten worden. Maar men moet eerlijk en helder genoeg zijn om de verantwoordelijkheid op zich te nemen die het met zich meebrengt om iemand van antisemitisme te beschuldigen en hem zo zijn vrijheid van meningsuiting en kritiek te ontnemen. Men mag niet bang zijn om kritiek te leveren op elk standpunt dat Israël inneemt, en men mag mensen niet het recht ontnemen om, als ze dat willen en als ze denken dat dat juist is, aan de kant van de Palestijnen te staan. De Jodenvervolging tijdens het nationaalsocialisme was niet alleen tegen Joden gericht, maar tegen dat idee van menselijkheid, van menselijke waardigheid, dat aan Joden werd ontzegd en dat vandaag de dag net als gisteren universeel Kantiaans verdedigd zou moeten worden.

In plaats daarvan trapt Habermas in de "doodsval". Met zijn "solidariteitsbeginsel", dat in feite de plaats heeft ingenomen van het "beginsel van menselijke waardigheid", heeft Habermas uiteindelijk alles van de afgelopen jaren gerechtvaardigd: van de oorlog in Oekraïne en de noodzakelijke steun aan Zelensky met het voortdurend sturen van wapens, tot de strijd tegen degenen die lockdowns en gedwongen vaccinaties als onwettig beschouwden. Poetin is een misdadiger en iedereen die protesteert tegen het pandemiebeleid van de regering is een ontkenner en een extreemrechtse samenzweerder die (bijna) vogelvrij verklaard zou moeten worden. Soms als "solidariteit" niet wordt geaccepteerd door de bevolking moet de staat, zo concludeert Habermas, het opleggen. Geef ons Horkheimer en Adorno en de Dialectiek van de Verlichting!

Zo sterft, of liever gezegd is, de "Frankfurter Schule" dood: van de kritiek op het bestaande gaan we over naar de onvoorwaardelijke rechtvaardiging ervan. Maar hoe kan Habermas negeren dat de reactie van Israël elke mogelijke "proportionaliteit" te boven gaat? Naast de mogelijke "genocidale intentie", hoe kan Habermas niet zien dat Israël de gelegenheid heeft aangegrepen om ze uit te voeren. De etnische zuivering van Palestina, om de titel van het boek van de Israëlische historicus Ilan Pappé te lenen, die begon met de vorming van de staat Israël? Hoe kan hij vergeten dat Noam Chomsky, een andere vooraanstaande Jood, het op dezelfde manier ziet? Volgens de meest recente cijfers heeft de voortdurende oorlog aan meer dan 20.000 Palestijnen het leven gekost, waarvan ongeveer 70% vrouwen en kinderen waren. Het dodental voor Israël ligt rond de 1.200, waaronder 31 kinderen. Zullen we de onevenredigheid van deze cijfers ontkennen?

Was Habermas er niet altijd op bedacht om het als van het hoe van oorlog te onderscheiden, door aan te dringen op de toepassing van een proportionaliteitsprincipe dat nodig is om burgeroffers te vermijden? Schreef hij niet, in het geval van de Golfoorlog, dat het nooit mogelijk is om een militaire interventie te steunen die zich bezighoudt met willekeurige bombardementen? Was Habermas niet de filosoof die aan een "eeuwigdurende vrede" dacht, naar het Kantiaanse model van een vrije unie tussen staten? Misschien vereist die vrede eerst, als voorwaarde, de rechtvaardiging van de schending van de mensenrechten in de Gazastrook?

Bron

Vertaling door Robert Steuckers