Crisis in het Midden-Oosten en transportroutes

Tegen de achtergrond van een nieuw conflict in Palestina heeft het nieuws dat Saoedi-Arabië de onderhandelingen met Israël heeft opgeschort, geleid tot een bredere interpretatie van de gebeurtenissen die van invloed zijn op de belangen van India, Iran, de EU, Rusland en China. Hoewel oorlogen in het Midden-Oosten altijd op een bepaalde manier van invloed zijn geweest op de hele wereld, vooral op de Euraziatische regio, houdt dit geval wel degelijk verband met de plannen van verschillende staten ten opzichte van zowel Israël als Saoedi-Arabië.

Slechts enkele dagen voor de Hamas-aanval bevestigde het Witte Huis dat bijna alle kwesties met betrekking tot de normalisering van de betrekkingen tussen Saoedi-Arabië en Israël al waren opgelost, met enkele nuances met betrekking tot Iran waarover nog overeenstemming moest worden bereikt.

Er waren twee voorwaarden aan Saudische kant: toegang tot nucleaire technologie en verbetering van de sociaaleconomische omstandigheden van de Palestijnen, die rechtstreeks afhankelijk waren van Israël. Nu werd de Palestijnse kwestie de hoeksteen van deze onderhandelingen - en Hamas blies de deal behoorlijk op. Tegelijkertijd was het collectieve Westen geïnteresseerd in een ander geo-economisch project - het creëren van een andere transportcorridor, met Saoedi-Arabië en Israël als hoofdrolspelers.

India-Midden-Oosten-EU-corridor

Deze overeenkomst werd bereikt tijdens de G20-top in New Delhi. Volgens een nieuwsbrief van het Witte Huis ondertekenden de leiders van de Verenigde Staten, India, Saoedi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten, Frankrijk, Duitsland, Italië en de Europese Unie een memorandum van overeenstemming om een nieuwe economische corridor India-Midden-Oosten-EU (IMEC) te creëren.

Naast spoorwegverbindingen en scheepvaartlijnen werden ook hogesnelheidsdatakabels en energiepijpleidingen overwogen. Deze zouden een aanvulling vormen op de bestaande zee- en wegennetwerken om de stroom van goederen en diensten naar en tussen deze landen te verbeteren.

Vanuit geopolitiek oogpunt wordt de corridor tussen India, het Midden-Oosten en de EU gezien als een concurrent voor China's Belt and Road-initiatief. De VS en de EU-landen koesterden waarschijnlijk die hoop, hoewel er meer dan 150 landen betrokken zijn bij het Chinese initiatief en ongeveer 30 internationale organisaties zich erbij hebben aangesloten. Saoedi-Arabië en Israël zijn ook lid van het Chinese initiatief. Er is dus nauwelijks echte concurrentie.

India was aanvankelijk tegen de Belt and Road omdat het belangrijkste onderdeel ervan, de China-Pakistan Economic Corridor, door betwist gebied loopt. Het was belangrijk voor New Delhi om een alternatieve route naar de EU-landen te creëren, omdat nu de hele goederenstroom door het Suezkanaal gaat. Bovendien verwierf het Indiase conglomeraat Adani Group in 2003 de haven van Haifa in Israël, en de betrekkingen tussen India en Israël zijn de afgelopen jaren op verschillende gebieden behoorlijk productief geweest.

De terugtrekking van Italië uit het China-initiatief wijst daarentegen op scepsis bij de Europese landen, die steeds meer op hun hoede zijn voor de groeiende macht van China en de politieke lijn van Washington volgen.

Ondertussen zijn er, naast het tot nu toe mislukte project India-Midden-Oosten-Europa en de Belt and Road, andere alternatieven voor het organiseren van routes en logistiek. En die hebben hun eigen belanghebbenden en tegenstanders, zoals in het geval van de twee bovengenoemde.

Middencorridor

Een dag eerder bracht de Azerbeidzjaanse president Ilham Aliyev een bezoek aan Georgië, waar hij tijdens een ontmoeting met premier Irakli Garibashvili het belang van de Middencorridor en deelname daaraan bevestigde. De hervatting van de bouw van een nieuwe diepzeehaven in Anaklia werd ter sprake gebracht, evenals de ontwikkeling van andere transportinfrastructuur.

Dit initiatief werd in 2013 officieel in het leven geroepen door Kazachstan, Azerbeidzjan en Georgië, maar is vrij recent in een stroomversnelling geraakt. Er is een internationale vereniging "Trans-Caspian International Transport Route", die dit project uitvoert.

Tijdens de reguliere vergadering op 28-29 september 2023 in Aktau werden een overeenkomst ondertekend over interactie en verantwoordelijkheidsmaatregelen bij de organisatie van vrachtvervoer in containertreinen langs de TMTM-route met het gebruik van feeder-schepen en een overeenkomst over de organisatie van containervervoer in directe internationale spoor-zee communicatie met de deelname van feeder-schepen tussen de havens aan de Kaspische Zee (Aktau - Baku-Alyat). Ook werden de volgende bedrijven als lid aanvaard: Alport (Azerbeidzjan), BMF Port Burgas (Bulgarije), Semurg Invest (Kazachstan), LTG Cargo (Litouwen), Global DTC Pte.Ltd (Singapore) en Istkomtrans LLP (Kazachstan). Het aantal leden van de associatie is dus gestegen tot 25 bedrijven en wordt vertegenwoordigd door 11 landen.

Hoewel de Middle Corridor momenteel minder dan 10% van het totale vrachtvolume dat langs de Noordelijke Route (d.w.z. over het grondgebied van Rusland) wordt vervoerd voor zijn rekening neemt, is dit te wijten aan de beperkte capaciteit van zeehavens en spoorwegen, het ontbreken van een uniforme tariefstructuur en één enkele exploitant. Momenteel hebben de landen die lid zijn van TMTM zich tot doel gesteld om de capaciteit van de Middle Corridor tegen 2025 te verhogen tot 10 miljoen ton per jaar.

Een van de voordelen van de Middencorridor is dat deze 2000 kilometer korter is dan de Noordelijke Corridor door Rusland. Hierdoor is de reistijd van China naar Europa 12 dagen, terwijl de noordelijke corridor 19 dagen in beslag neemt. De Middle Corridor kan ook de sanctierisico's verminderen die verbonden zijn aan doorvoer door Rusland. Natuurlijk opent het toegang tot nieuwe markten met een bevolking van ongeveer 80 miljoen mensen langs de route.

De Middencorridor biedt ook een kans om de energie-export van Centraal-Azië naar Europa te vergroten. Kazachstan is bijvoorbeeld van plan om dit jaar 1,5 miljoen ton olie (2-3% van zijn olie-export) via de Middencorridor naar Europa te verschepen.

De twee initiatieven hebben één ding gemeen. Net als de corridor India-Midden-Oosten-EU omzeilt deze route Rusland. De Middle Corridor omvat echter ook China. Op 19 mei 2023 ontmoette Xi Jinping vijf Centraal-Aziatische leiders tijdens de Top China-Centraal-Azië om de lancering van de spoorlijn China-Kirgizië-Oezbekistan te bespreken, evenals de aanleg van verschillende snelwegen die een integrale rol zullen spelen in de Middencorridor.

Aan de andere kant probeert Turkije zijn geostrategische belang te gebruiken om een brug te worden tussen de EU aan de ene kant en de landen van de Kaukasus-Centraal-Azië en China aan de andere kant.

In een optimistisch scenario zal de doorvoercapaciteit van de Middle Corridor naar verwachting toenemen tot 50 miljoen ton, wat samen met de groeiende regionale invloed van Turkije een aanvulling vormt op China's visie van een IJzeren Zijderoute. Ondertussen speelt Turkije ook een cruciale rol als tussenpersoon in de Europese waardeketen vanwege zijn geografische structuur.

De Turkse president Erdogan heeft onlangs echter plannen aangekondigd voor een alternatieve handelscorridor en overweegt om het Irak Development Road-project als alternatieve route te delen. Nu is het aandeel van Turkije in de Iraakse economie al behoorlijk groot.

Van noord naar zuid

Tot slot is er de Noord-Zuid Internationale Transportcorridor, waarbij India ook betrokken is. Andere belangrijke spelers zijn Iran en Rusland, door wier grondgebied deze route loopt.

Er wordt al geruime tijd over deze route gesproken, maar pas dit jaar zijn er concrete resultaten te zien, zowel wat betreft veerdiensten over de Kaspische Zee als de voltooiing van het spoorwegtraject Azerbeidzjan-Iran. Het kan een aantal vertakkingen hebben, met name een zeetraject van Iran naar Saoedi-Arabië (er is al vracht uit Rusland over vervoerd), evenals een spoorverbinding van Iran naar Turkmenistan en verder naar Centraal-Aziatische landen. Een extra horizontale dimensie die Afghanistan en Pakistan omvat (inclusief de reanimatie van de TAPI-energiepijpleiding) is in de toekomst ook mogelijk.

Turkije zou zich ook bij deze corridor kunnen aansluiten, aangezien het aan Iran grenst, maar heeft daar geen haast mee.

Het Russische standpunt over de implementatie van deze route is optimistisch (zelfs de Middle Corridor kan voor beide partijen voordelig zijn), maar niet proactief genoeg. We hebben immers pas nu, in het sanctieregime, concrete besluiten en resultaten bereikt, hoewel het veel gemakkelijker zou zijn geweest om het eerder te doen.

Bovendien is het, gezien de angst van Kazachstan om onder secundaire sancties te vallen, onwaarschijnlijk dat er daar rekening zal worden gehouden met de belangen van Rusland. Kazachstan zal juist proberen om de Middle Corridor te promoten om zijn logistieke mogelijkheden te diversifiëren.

Samenvattend kunnen we concluderen dat de Belt and Road zich volgens het geplande traject zal blijven ontwikkelen. De Middencorridor kan voor Rusland een zeker risico inhouden om een deel van zijn doorvoer te verliezen. De corridor India-Midden-Oosten-EU blijft onrealiseerbaar. De Noord-Zuid-corridor is het meest veelbelovend vanuit het oogpunt van Ruslands belangen. De Iraanse en Russische economieën raken met elkaar verbonden (en aan de vooravond van de toetreding van Iran tot de EAEU is dit belangrijk). De contacten met India blijven zich ontwikkelen, wat een tegenwicht vormt voor de Chinese vector. En de ontwikkeling van deze transportcorridor zal andere landen in de regio aantrekken om er gebruik van te maken. Bovendien zijn er geen ernstige risico's aan verbonden, zoals in het geval van de voorgestelde hub in het Midden-Oosten. Rusland en Iran zijn strategische partners die geïnteresseerd zijn in de vorming van een multipolaire wereldorde. India is er ook op gebrand om de huidige orde te veranderen. En de klanten van Washington, zoals Israël, of ambitieuze spelers zoals Turkije, zijn geen belangrijke deelnemers aan dit project. Hoewel er rekening mee moet worden gehouden dat het Westen zal proberen stokken in de wielen te steken om het werk van de Noord-Zuidcorridor op alle mogelijke manieren te belemmeren. Pogingen om ruzie te maken tussen Azerbeidzjan en Iran, evenals verschillende beschuldigingen aan het adres van Teheran door de VS, houden hiermee rechtstreeks verband en zijn erop gericht om Iran te isoleren.

Vertaling door Robert Steuckers