Continentale blokken versus oceanische hegemonie - De geopolitieke dialectiek

Geopolitiek is "het geografische bewustzijn van de staat" (1).

De staat is een gemeenschap van mensen in een afgebakende ruimte, of zelfs een beschaving met duidelijke grenzen; in dit geval kunnen we spreken van een "beschavingsstaat" (2) - om het concept van Weiwei Zhang te gebruiken - zoals China, of tot op zekere hoogte Rusland.

Voor de Duitse geopoliticus Karl Haushofer (1869-1946) is geopolitiek noch rechts noch links, maar heeft ze tot doel de mensheid als geheel te dienen door begrip tussen volkeren te bevorderen. Haushofers studieobject is "de grote vitale verbindingen van de mens van vandaag in de ruimte van vandaag" en zijn doel is "de integratie van het individu in zijn natuurlijke omgeving en de coördinatie van verschijnselen die de staat met de ruimte verbinden" (3).

Het doel van deze discipline is ook, en vooral, om politieke besluitvormers de intellectuele hulpmiddelen te geven die ze nodig hebben om effectieve beslissingen te nemen en effectieve actie te ondernemen.

Wat we vandaag de dag echter zien, is dat er een Chinese geopolitiek, een Russische geopolitiek en een Amerikaanse geopolitiek is, maar dat er geen Europese geopolitiek is, aangezien het Oude Continent geïntegreerd is in het Amerikaanse glacis. En zelfs als de Verenigde Staten zich uit Europa zouden terugtrekken, zou er geen Europese geopolitiek zijn, maar een Franse, Duitse, Italiaanse geopolitiek, enzovoort.

De Europese staten zijn dus door Washington beroofd van hun soevereiniteit en hun recht om hun vrienden en vijanden te kiezen.

"Zolang een volk in de politieke sfeer bestaat, moet het zelf het onderscheid maken tussen vrienden en vijanden, waarbij het dit onderscheid voorbehoudt aan extreme omstandigheden waarover het zelf zal oordelen. Dit is de essentie van zijn politieke bestaan. Op het moment dat hij het vermogen of de wil mist om dit onderscheid te maken, houdt hij op politiek te bestaan. Als het aanvaardt dat een buitenlander zijn keuze van vijand dicteert en het vertelt tegen wie het wel of niet mag vechten, houdt het op een politiek vrij volk te zijn en wordt het opgenomen in of ondergeschikt gemaakt aan een ander politiek systeem" (4).

Dit andere politieke systeem is de Europese Unie en de NAVO, geleid door de Verenigde Staten.

Als politiek het domein is van het onderscheid tussen vriend en vijand, dan is geopolitiek dat van de alliantie en confrontatie van staten. Toegepaste geopolitiek is ook, zelfs in de eerste plaats, het beheer door de politieke autoriteit van haar ruimte, de ruimte van haar mensen. Het betekent het beveiligen van haar grenzen en het zo ver mogelijk weghouden van elke bedreiging die zou kunnen uitgaan van een staat, leger of vijandige organisatie.

Voor Karl Haushofer is het begrip geopolitiek "een van de meest bruikbare en fijnste politieke instrumenten om de machtsverdeling in de ruimte, op het aardoppervlak, vast te leggen en te meten: een sleutel tot het krachtenspel dat ons heden en onze toekomst zo beïnvloedt; met behulp van deze sleutel kunnen we de ruimtelijke beschrijvende factoren van de politieke geografie en de temporele beschrijvende factoren van de alledaagse geschiedenis bijna zonder hiaten in hun resultaten voor de dynamische transformerende kracht van de dag en het moment inzetten en over elkaar heen leggen" (5).

Structurele vijanden: land/zee, rijk/hegemoon

In de Oudheid werden staten en de grote modellen van geopolitieke macht gesmeed, die technisch evolueerden maar in de geest bleven. De tegenstelling tussen het aardse rijk en de maritieme hegemonie is blijvend, tot op de dag van vandaag, en structureert de geopolitiek van de wereld.

De oorlogen tussen Sparta en Athene en tussen Rome en Carthago vonden hun weerklank in de Middeleeuwen en de moderne tijd in de oorlogen tussen Engeland en Frankrijk, Engeland en Rusland, Engeland en Duitsland en vandaag de dag tussen de Verenigde Staten en Rusland. Geopolitieke constanten strekken zich uit over een zeer lange historische periode.

Vanuit geopolitiek en juridisch oogpunt leven we sinds de zestiende eeuw in een wereld met twee tegenovergestelde ruimtelijke ordeningen: die van de open zee en die van het droge land.

"De Europees-gecentreerde wereldorde die in de zestiende eeuw ontstond, is dus gesplitst in twee verschillende wereldordes, terrestrisch en maritiem. Voor het eerst in de geschiedenis van de mensheid werd de tegenstelling tussen land en zee de universele basis van een wereldwijd volkenrecht. Het ging niet langer om binnenzeeën zoals de Middellandse Zee, de Adriatische Zee of de Oostzee, maar om de hele aardbol, geografisch gemeten, en de oceanen...

Twee universele en mondiale ordes staan dus tegenover elkaar zonder dat ze kunnen worden gereduceerd tot de relatie tussen universele rechten en bijzondere rechten. Elk van beide is universeel. Elk heeft zijn eigen opvatting over de vijand, over oorlog en buit, maar ook over vrijheid. Het grote mondiale besluit van het volkenrecht in de zestiende en zeventiende eeuw culmineerde dus in een evenwicht tussen land en zee, in de confrontatie tussen twee ordes die de nieuwe nomos van het land alleen bepaalden in de spanningen van hun coëxistentie..." (6).

Vanaf die tijd tot het einde van de twintigste eeuw verschoof het machtsevenwicht ten gunste van de maritieme machten, namelijk het Britse Rijk en zijn Amerikaanse erfgenaam. De ineenstorting van de continentale macht na de Protestantse Reformatie, die zowel de Roomse Kerk als het Heilige Roomse Rijk verzwakte, leidde tot de langdurige hegemoniale expansie van de Anglo-Amerikaanse thalassocracies en de onderwerping van het Europese vasteland.

Het verdwijnen van Europa van het toneel van de geschiedenis, net als de geboorte van de multipolaire wereld, werd door bepaalde visionairs al in de jaren 1930/40 opgemerkt. In zijn briefwisseling met Nicolaus Sombart tussen 1933 en 1943 schreef Carl Schmitt dat:

"De echte concurrenten zijn tegenwoordig Rusland en de Verenigde Staten. Europa doet niet meer mee. Tocqueville besefte dit honderd jaar geleden al. Maar het idee van wereldheerschappij behoort ook tot het verleden. Wat eraan komt is een nieuwe Nomos van de Aarde, een nieuwe geografische orde. We moeten in planetaire termen denken, in termen van een planetaire geografische revolutie. Wat er nu aan het ontstaan is, is een orde van 'grote ruimten'" (7).

De huidige oorlog tussen Rusland en de NAVO in Oekraïne is het resultaat van deze spanning tussen land- en zeemogendheden. De oorlog die Rusland vandaag voert, is een klassieke oorlog, in die zin dat het overal vecht waar er Russisch sprekende bevolkingsgroepen zijn in de gebieden van het voormalige Russische rijk. Het vecht in zijn natuurlijke invloedssfeer, niet aan de andere kant van de wereld. Het is een 19de-eeuwse oorlog, typisch voor landmachten, vergelijkbaar met die van Pruisen, die vocht om de Germaanse bevolkingsgroepen die over een deel van Europa verspreid waren (gedeeltelijk) te herenigen.

Rusland voert ook oorlog om zijn geopolitieke invloedssfeer veilig te stellen, die door Amerika via de NAVO wordt aangetast. We kunnen teruggaan tot de Oudheid om dit soort beperkte oorlogen te vinden om de eigen invloedszone te behouden of te vergroten. Een invloedszone die samenvalt met de veiligheidszone, om een geografische lijn te trekken waarbuiten het leven van de staat zelf bedreigd wordt.

In de eerste helft van de derde eeuw voor Christus, toen Rome Italië verenigde, werd het in het oosten, aan de Tyrreense kust, bedreigd door Carthago. Rond 280 voor Christus bezette Carthago Lipara op de Eolische eilanden, een belangrijke observatiepost aan de monding van de Straat van Messina. In 270 voor Christus heroverde Rome Rhegium, tegenover Sicilië, en controleerde vanaf dat moment de Straat van Messina, één van de twee belangrijkste communicatieroutes tussen de oostelijke en westelijke bekkens van de Middellandse Zee. Carthago, dat tevergeefs had geprobeerd te voorkomen dat Rome het Italiaanse schiereiland zou verenigen, wilde nu in ieder geval Rome's toegang tot Sicilië, de sleutel tot de Carthaagse koloniale hegemonie, afsluiten.

Er kan een parallel worden getrokken met de historische reeks die begon met de opkomst van Vladimir Poetin aan de macht in het begin van de jaren 2000. Terwijl Rusland zichzelf opnieuw opbouwde en zijn staat verstevigde, werd het bedreigd door de Verenigde Staten, het Carthago van de moderne tijd, zowel binnen zijn grenzen (de oorlog in Tsjetsjenië) als daarbuiten door de opmars van de NAVO in zijn invloedssfeer, zijn veiligheidszone.

Om zich als regionale macht te doen gelden, was Rome gedwongen het Italiaanse schiereiland te verlaten en de confrontatie met Carthago aan te gaan, net zoals Rusland zijn grenzen verliet om de confrontatie met de NAVO in Oekraïne aan te gaan. In beide gevallen was oorlog onvermijdelijk. Ofwel bleef de landmacht binnen haar grenzen en liet de zeemacht haar op haar grondgebied aanvallen, met het risico om in het nauw gedreven te worden of zelfs te verdwijnen, ofwel ondernam ze militaire actie om een bredere invloedzone veilig te stellen die een blijvende bescherming zou bieden.

De belangen van Carthago, die lagen in de militaire, politieke en commerciële controle over de Middellandse Zee, botsten frontaal op de vitale belangen van Rome, dat een invloedsgebied en bescherming nodig had. Carthago probeerde Rome in te dammen, net zoals de Amerikanen dat met Rusland doen.

De Carthagers wilden Sicilië gebruiken als brug naar Italië, net zoals de Amerikanen Oekraïne gebruiken als bruggenhoofd naar Rusland.

Rusland staat, net als Rome in het verleden, in de defensieve modus, maar het reageert op de aanval van een vijand, Amerika, die buiten het bereik van zijn leger ligt. Rome vernietigde Carthago om de dreiging tot nul te reduceren. Rusland kan Amerika alleen vernietigen ten koste van een catastrofale nucleaire uitwisseling voor de mensheid. Terwijl de Verenigde Staten Rusland dicht bij zijn grens bedreigen met behulp van Oekraïense en Europese gevolmachtigden. De Amerikanen voeren een internationale oorlog tegen Rusland zonder dat ze er officieel bij betrokken hoeven te raken.

De militaire asymmetrie in het nadeel van Rusland is buitengewoon groot. Maar de asymmetrie in dit conflict is niet uitsluitend militair.

Rusland voert een traditionele, conventionele oorlog, die van nature beperkt is. We zouden zelfs zo ver willen gaan om te zeggen dat het Russische offensief beperkt is door de aard van Rusland zelf.

De Verenigde Staten voeren een oorlog buiten hun grenzen, met andere woorden, een oorlog waarvan het actiegebied niet langer uitsluitend militair is, maar ook civiel, economisch, juridisch en maatschappelijk. Oorlogsvoering buiten de grenzen is totale oorlogsvoering. En het is deze totale aanval waarmee Rusland al vele jaren wordt geconfronteerd.

De vorming van geopolitieke blokken als reactie op de hegemonie van de thalassocratie: China/Rusland versus de Anglo-Amerikaanse hegemonie

De orde van de grote ruimten is aangebroken, in wat bekend staat als de multipolaire wereld, die bestaat uit grootmachten die naties samenbrengen om geopolitieke blokken te vormen.

De unipolaire reeks was slechts een kort moment waarin de Russische en Chinese machten opnieuw werden samengesteld. Kortom, een historisch misverstand. Deze korte periode van ongeveer twintig jaar werd door sommige Amerikanen geïnterpreteerd als het einde van de geschiedenis, als teken van hun hegemonie over de planeet.

Het begin van de 21ste eeuw is niet alleen de eeuw van de multipolariteit, maar ook de eeuw waarin het zwaartepunt naar het oosten verschuift, naar het continentale hart van de wereld, ten nadele van de perifere thalassocratieën. Dit is een fenomenale omkering van het machtsevenwicht op historische en mondiale schaal.

De grootste energiebronnen (olie, gas, om nog maar te zwijgen van grondstoffen) en de grootste economische en militaire machten zijn continentale staten die grote stukken land controleren en bondgenootschappen sluiten met veel staten op het uitgestrekte Afrikaanse continent.

De Verenigde Staten en de rest van de Westerse wereld vertegenwoordigen 25% van de wereldbevolking, en zij staan tegenover de overige 75%, die gegroepeerd zijn rond de twee continentale machten Rusland en China. Dit betekent het einde van het thalassocratische tijdperk. Meer dan een eeuw geleden waarschuwde Halford John Mackinder (1861-1947) het Britse Rijk voor het gevaar van de Russische macht over land, in die zin dat continentale macht een grotere kans had om te zegevieren over maritieme macht tegenover de diplomatie van laatstgenoemde, hoe ingenieus ook.

Degenen die verbaasd zijn over de Chinees-Russische toenadering negeren gewoon de constanten en grondbeginselen van de geopolitiek. Het Molotov-Ribbentrop Pact, gesloten aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog, werd gerechtvaardigd door de noodzaak voor de twee landmachten, Duitsland en Rusland, om dichter bij elkaar te komen en een "blok" te vormen tegen de Anglo-Amerikaanse zeemogendheden, ondanks hun ideologische verschillen. De fatale fout van Adolf Hitler was om dit pact te verbreken, tot groot genoegen van de Britten en de Amerikanen, die zich zo tegen minimale kosten konden ontdoen van een lastige dominante staat in het hart van Europa.

"Pas nadat hij zijn plannen voor verovering in het Oosten aan de belangrijkste militaire leiders had geschetst, stuitte Hitler op weerstand uit traditionele kringen, waarvan generaal Beck een typische vertegenwoordiger was" (8).

Deze traditionele kringen streefden naar het herstel van een sterk Duitsland en zijn hegemonie volgens het klassieke model.

De Chinese en Russische leiders, die een sterk historisch geweten hadden, zouden niet de fout maken om zich op te splitsen. Des te meer omdat het tweeledige Amerikaanse beleid van terughoudendheid tegen Rusland en China deze twee landen dwingt om bij elkaar te blijven. Aangezien de wereld een slagveld is waar "staten strijden om de wereldheerschappij" (9), kan de oorlog in Oekraïne worden geïnterpreteerd als een voortzetting van het Euraziatische beleid van Rusland om het continent veilig te stellen. Dit is wat traditioneel bekend staat als "pacificatie", in Romeinse stijl.

De steun van Peking voor Moskou is dan ook begrijpelijk; het Rijk van het Midden heeft de pacificatie van Europa en Azië nodig om zijn nieuwe Zijderoutes te laten overleven. Rusland doet dus noodzakelijk werk in de ogen van China.

Wat vandaag de dag opvalt, is dat het Duitse geopolitieke realisme is overgenomen door de Russen en de Chinezen. Karl Aushofer schreef in 1940 inderdaad het volgende:

"De grootste en belangrijkste verandering in de wereldpolitiek van onze tijd is ongetwijfeld de vorming van een machtig continentaal blok dat Europa, Noord- en Oost-Azië omarmt. Maar niet elke grote formatie en configuratie van dit soort komt voort uit de geest van een of andere staatsman, hoe groot die ook mag zijn, zoals die beroemde Griekse oorlogsgodin in haar getransfigureerde gedaante. Geïnformeerde mensen weten hoe zulke formaties over een lange periode worden voorbereid (10).

Het Euro-Aziatische beleid is in feite geen project dat oorspronkelijk en ad hoc door een paar leiders is bedacht, maar het resultaat van noodzaak, van de kracht van historische omstandigheden. De Euro-Aziatische alliantie volgt een principe dat teruggaat tot de oudheid, tot het ontstaan van de Romeinse staat:

"Fas est ab hoste doceri" (Het is een heilige plicht om door de vijand onderwezen te worden).

"Wanneer belangrijke politieke formaties ontstaan, heeft de tegenstander vaak al een scherp instinct van wat hem bedreigt, een voorgevoel dat een opmerkelijke Japanse socioloog, G. E. Vychara, aan zijn hele volk toeschrijft, en dat hen in staat stelt om gevaren van ver te zien aankomen. Zo'n nationale eigenschap is van onschatbare waarde. Het zal iedereen verbazen te horen dat degenen die als eersten aan de horizon de mogelijkheid zagen van zo'n continentaal blok, vol bedreigingen voor de wereldheerschappij van de Angelsaksen, de Engelse en Amerikaanse leiders waren, op een moment dat wij, binnen het Tweede Rijk [1871-1918], ons nog geen beeld hadden gevormd van de mogelijkheden die zouden kunnen voortvloeien uit een band tussen Centraal-Europa en de heersende macht van Oost-Azië [N.D.A.: hij doelt op Japan] door het immense Eurazië" (11), schreef Karl Haushofer in 1940.

Lord Palmerston (1784-1865), een Brits politicus en twee keer premier, zei tijdens een ministeriële crisis in 1851: hoe onaangenaam onze betrekkingen met Frankrijk nu ook zijn, we moeten ze onderhouden omdat op de achtergrond een Rusland opdoemt dat Europa en Oost-Azië met elkaar kan verbinden, en alleen kunnen we zo'n situatie niet aan. Homer Lea (1876-1912), een Amerikaanse avonturier en schrijver, schreef een boek over de schemering van de Angelsaksen op het hoogtepunt van het Britse wereldrijk. Daarin zei hij dat het einde van de Engelse overheersing zou kunnen komen wanneer Duitsland, Rusland en Japan hun krachten zouden bundelen.

Het is dus duidelijk dat het brein van Vladimir Poetin en Xi Jinping niet het beleid van Chinees-Russische toenadering heeft bedacht. Het is een reactie op de geopolitiek van de Anglo-Amerikanen, die zij de "anaconda-politiek" hebben genoemd. Het afklemmen, verstikken en verpletteren van naties (12).

Het is een dialectische relatie, een dreiging die continentale staten dwingt om grote en machtige ruimten te vormen om het beleid van de anaconda te dwarsbomen.

Het Anglo-Amerikaanse strategische doel om Duitsland van Rusland te scheiden is niets nieuws. Vandaag vernietigt Washington de gaspijpleidingen die deze twee landen met elkaar verbinden, en gisteren, in 1919, toen Duitsland op de knieën zat en ontwapend was, vreesden de Anglo-Amerikanen de Duits-Russische samenwerking en stelden ze voor "dat Duitsland, ten koste van een grandioze overdracht van de inwoners van Oost-Pruisen naar het Westen, alleen toegang zou krijgen tot de westelijke oever van de Vistula, zodat Duitsland en Rusland elkaar niet meer rechtstreeks zouden kunnen ontmoeten" (13).

Het Verdrag van Rapallo dat op 16 april 1922 door Duitsland en de Russische Federatieve Sovjetrepubliek werd ondertekend, was een grote teleurstelling voor de Engelsman Mackinder en zijn school.

De nieuwe Chinese Zijderoute, die Oost-China via een hoofdzakelijk continentale route met West-Europa verbindt, heeft een oude Anglo-Amerikaanse angst nieuw leven ingeblazen. Onlangs trok Giorgia Meloni, de Italiaanse dienstmeid in Washington, Italië terug uit China's Nieuwe Zijderoute.

De Amerikaanse historicus en geopolitoloog Brook Adams (1848-1927) zag in de mogelijkheid van een uitgestrekte transcontinentale spoorlijn met als eindpunten Port Arthur en Tsing-tao (twee havens in het oosten van China) een Duits-Russische Oost-Aziatische eenheid die door geen enkele poging tot een Britse of Amerikaanse blokkade, zelfs niet gecombineerd, gebroken zou kunnen worden.

En dit zien we vandaag de dag. Het beleid van Amerikaanse sancties tegen een Rusland dat gesteund wordt door China en de andere grote gebieden van de multipolaire wereld (BRICS) is zinloos. Zelfs zonder Europa, dat Washington van Rusland heeft weten te scheiden, is de Euraziatische continentale alliantie er al in geslaagd om de Anglo-Amerikanen politiek, militair en economisch te verslaan. De Russisch-Europese breuk die door de Amerikanen is veroorzaakt, duwt Rusland nog verder in de richting van een ander continent, Afrika, waar de Chinezen al goed gevestigd zijn.

Noem het de communicerende vaten van de geopolitiek.

De Verenigde Staten leven van de geopolitieke verworvenheden van het einde van de Tweede Wereldoorlog. In het bijzonder de controle over Europa en Japan. Continentaal beleid om het Anglo-Amerikaanse containment tegen te gaan, moet worden gevoerd zonder deze twee regio's van de wereld, maar met een groot aantal grote en middelgrote mogendheden, waaronder India, Iran, Indonesië, Zuid-Afrika en Brazilië. Bovendien helt Afrika over naar het Oosten ten koste van het Westen.

Met welk doel?

Maar de aantrekkingskracht van de economische massa van het continent zou Japan en Europa kunnen losrukken uit de Anglo-Amerikaanse joods-protestantse boezem, als er niet eerst een wereldoorlog uitbreekt (d.w.z. een directe confrontatie tussen de grootmachten).

Want terwijl Amerika ooit een aantrekkelijke economische macht was, biedt het zijn vazallen nu recessie, armoede, plundering van hun industrieën, oorlog en voortdurende vernedering. De leiders van Europa zitten gevangen in een vicieuze cirkel tussen hun meesters in de Westerse oligarchie, die hun landen de afgrond in sleuren, en hun volkeren in opstand, die zich verzetten tegen dit dodelijke beleid.

Rusland wacht van zijn kant om de vruchten te plukken van de uitputtingsslag tegen het Westen totdat het geduld van de Europese volkeren op is. De Russische druk op de Europese regeringen is niet zichtbaar, maar reëel. De weerstandscapaciteit en de middelen van de Russen zijn veel groter dan die van het Westen. Het enige wat Moskou hoeft te doen, is de vijandelijkheden en de Europese industriële uitputting verlengen totdat de mensen de economische gevolgen niet langer kunnen dragen.

Japan heeft een pragmatisme getoond dat typisch is voor zijn cultuur. Tokio weigerde zijn economie op te offeren voor de strategische behoeften van de Verenigde Staten. "De Verenigde Staten heeft zijn Europese bondgenoten achter het idee geschaard om de aankoop van Russische ruwe olie te beperken tot $60 per vat, maar een van Washingtons naaste bondgenoten in Azië koopt nu olie tegen prijzen die boven dat plafond liggen. Japan kreeg de VS zover om deze uitzondering te accepteren, door te beweren dat het deze nodig had om de toegang tot Russische energie te garanderen. Deze concessie toont de afhankelijkheid van Japan van fossiele brandstoffen uit Rusland, die volgens analisten heeft bijgedragen aan de terughoudendheid van Tokio om Oekraïne verder te steunen in zijn oorlog tegen Rusland" (14).

De Amerikanen staan voor een moeilijke situatie. Ze eisen blinde gehoorzaamheid van hun vazallen tegen hun vitale belangen in. Als we te hard aan het touw van de onderwerping trekken, zal het uiteindelijk breken. De geografische ligging van Japan, dicht bij de twee geopolitieke kolossen China en Rusland, kan het land uiteindelijk naar toenadering tot Peking en Moskou leiden om een modus vivendi te vinden. De behoefte aan koolwaterstoffen voor zijn machtige industrie is van vitaal belang voor Japan, en Tokio kan zich geen harakiri veroorloven over een oorlog waar het niets mee te maken heeft.

De realiteit van het machtsevenwicht is duidelijk, tussen een demografische minderheid op wereldschaal die een vernietigend economisch en militair beleid voert, en de grootmachten van de aarde die genieten van een economische boom en werken aan de stabilisering van het grote continent.

Youssef Hindi.

(1) Karl Haushofer, De la géopolitique, Fayard, 1986, p. 24.

(2) https://www.lajauneetlarouge.com/

(3) Karl Haushofer, De la géopolitique, p. 25.

(4) Carl Schmitt, La notion du politique, 1932, Champs, 2009, p. 91.

(5) Karl Haushofer, De la géopolitique, p. 105.

(6) Carl Schmitt, Le nomos de la Terre, 1950, Publication universitaire de France, 2001, p. 172.

(7) Nicolaus Sombart, Chronique d'une jeunesse berlinoise (1933-1943), Quai Voltaire, Parijs 1992, trans. D'Olivier Mannoni, pp. 322-323. Geciteerd door Alain de Beniots, voorwoord bij Terre et mer van Carl Schmitt, 1942, 2022, Krisis, p. 57.

(8) Jean Klein, voorwoord bij De la géopolitique van Karl Haushofer, p. 29.

(9) Karl Haushofer, De la géopolitique, p. 27.

(10) Karl Haushofer, De la géopolitique, p. 113.

(11) Karl Haushofer, De la géopolitique, p. 114.

(12) Karl Haushofer, De la géopolitique, p. 114-115.

(13) Karl Haushofer, De la géopolitique, blz. 115-116.

(14) "Japan breekt met Amerikaanse bondgenoten, koopt Russische olie tegen prijzen boven de limiet", The Wall Street Journal, 02/04/2023. https://www.wsj.com/

Bron

Vertaling door Robert Steuckers