Azerbeidzjan-Iran: een nieuw probleem

Op 27 januari 2023, om ongeveer 08.30 uur plaatselijke tijd, viel een man gewapend met een AK-47 Kalashnikov de Azerbeidzjaanse ambassade in Iran aan. De aanvaller brak door de wachtpost en doodde Orkhan Rizvanoglu Askerov, het hoofd van de beveiliging van de ambassade, en verwondde twee andere bewakers die de aanval probeerden te voorkomen. Het ambassadepersoneel slaagde erin de dader te ontwapenen.

De Azerbeidzjaanse president Ilham Aliyev veroordeelde de gewapende aanval, omschreef deze als een terroristische aanslag en eiste een onmiddellijk onderzoek en bestraffing van de daders. Op 29 januari werden ambassadepersoneel in Teheran en familieleden - 53 in totaal - geëvacueerd naar Bakoe. Vice-minister van Buitenlandse Zaken Khalaf Khalafov vertelde verslaggevers dat de ambassade de diplomatieke activiteiten volledig heeft opgeschort, maar dat het consulaat-generaal van Tabriz normaal blijft werken.

Het ministerie van Buitenlandse Zaken van het land zei dat de politie zelfs niet reageerde toen de aanvaller bedreigingen begon te schreeuwen naar de Azerbeidzjaanse diplomaten en zei dat hij ze allemaal zou vermoorden.

Het feit dat de terrorist vrijdag koos, die in Iran als een vrije dag wordt beschouwd, automatische wapens en volle magazijnen had, molotovcocktails, een zwaar voorwerp om mee te slaan, en het niet ingrijpen van de Iraanse politie, heeft geleid tot de veronderstelling dat de aanval van tevoren was gepland.

Er wordt op gewezen dat de bewakingscamera's van de ambassade het moment van de aanval in detail hebben vastgelegd. Uit de videobeelden blijkt met name dat de aanvaller twee keer met tussenpozen van 19 minuten met zijn auto langs de ambassade reed om een geschikt moment te kiezen alvorens de misdaad te plegen. Ondanks het feit dat "de terrorist het ambassadegebouw binnendrong en het geluid van geweervuur van daaruit onophoudelijk te horen was, greep de Iraanse politieagent die voor de ingang stond niet in, maar verliet hij zijn post", aldus het ministerie van Buitenlandse Zaken. Ook schoot de aanvaller volgens het rapport op de ramen van flats in het ambassadegebouw waar gezinnen van Azerbeidzjaanse diplomaten wonen. Tegelijkertijd haastte de politie zich niet om de terrorist te arresteren, begon met hem te praten en nam een observatiepositie in.

Het incident bevestigt eens te meer hoe belangrijk het is dat de autoriteiten van het gastland de veilige werking van diplomatieke missies garanderen overeenkomstig het Verdrag van Wenen inzake diplomatiek verkeer van 18 april 1961.

Sommige bronnen geloven dat het heersende regime in Iran achter de aanval op de Azerbeidzjaanse ambassade in Iran zit. Michael Doran, een Amerikaanse expert en senior fellow bij het Hudson Institute, zei dit volgens Report. "De vuistregel is dat aanvallen op ambassades in Iran niet gebeuren tenzij het regime dat wil," zei hij.

Dit is niet de eerste aanval op een Azerbeidzjaanse missie. Er is al een aanval geweest op de Azerbeidzjaanse vertegenwoordiging in Londen door een vertegenwoordiger van een pro-Iraanse organisatie. De betrekkingen zijn eind vorig jaar bijzonder gespannen geweest. De partijen voeren militaire manoeuvres uit nabij elkaars grenzen en doen zeer harde uitspraken. Zo beweren de vertegenwoordigers van Teheran dat Azerbeidzjan onderdak biedt aan personen die zich tegen de Iraanse autoriteiten verzetten. Een dergelijke verklaring deed een Iraanse generaal van de IRGC afgelopen oktober tijdens militaire oefeningen aan de grens met Azerbeidzjan. Bij die gelegenheid uitte de president van Azerbeidzjan Ilham Aliyev in november 2022 zeer harde kritiek op Iran. Hij beloofde de seculiere levenswijze van de Azerbeidzjanen te beschermen, ook van degenen die in Iran wonen. Over het algemeen worden in de Azerbeidzjaanse media vaak vragen gesteld over het zogenaamde Zuid-Azerbeidzjan. Gezien de huidige moeilijke situatie met protesten in Iran is dit een zeer pijnlijke en gevoelige kwestie voor dit land.

Een klap voor de fabrieken in Iran

Kort daarna, in de nacht van 29 januari, berichtten de Arabische media over een brand in een defensiefabriek in Isfahan: volgens hun informatie wordt daar munitie geproduceerd. Even later beweerde de militaire autoriteit van de Islamitische Republiek Iran dat de brand was veroorzaakt door een drone-aanval op de avond van 28 januari 2023 rond 23.30 uur. De aanval, zo beweerde het Iraanse leger, mislukte: een van de drones werd neergeschoten door de luchtverdediging, de andere twee vielen in verdedigingsvallen en explodeerden. De aanval veroorzaakte geen slachtoffers en weinig schade, de apparatuur bleef intact en de productie gaat door. Tegelijkertijd maakten de media melding van een explosie op een luchtmachtbasis in de stad Dizful, en van explosies en branden in de steden Hamadan en Resht.

Opmerkelijk is dat Iraanse functionarissen nauwelijks commentaar gaven op de explosies in Isfahan - veel van de informatie werd gepubliceerd door de media, die hun eigen bronnen aanhaalden. De Wall Street Journal schreef dat Israël achter de aanval zat, dat samen met de VS nieuwe manieren ontwikkelde om Iran te confronteren. De Arabische televisiezenders Al Arabiya en Al Hadath meldden dat het Amerikaanse leger betrokken was bij de aanval - de laatste beweerde dat de VS Teheran en Moskou waarschuwde dat het opzetten van wapenfabrieken en het exporteren van ballistische wapens niet was toegestaan. De Israëlische krant The Jerusalem Post meldde, onder verwijzing naar westerse inlichtingenbronnen, dat de operatie, in tegenstelling tot wat de Iraanse autoriteiten beweren, een "enorm succes" was en dat de schade veel groter was dan de "kleine dakschade" die het militaire bureau van de Islamitische Republiek Iran beweerde.

Woordvoerder Patrick Ryder van het Pentagon zei dat het Amerikaanse leger niet betrokken was bij de aanvallen, en het Israëlische ministerie van Buitenlandse Zaken weigerde commentaar te geven.

Het Iraanse ministerie van Buitenlandse Zaken zei officieel dat de aanval op de faciliteiten van het ministerie van Defensie geen invloed zou hebben op de plannen van Teheran om zijn nucleaire industrie te ontwikkelen. "Om de veiligheid van Iran te verzwakken, zijn er laffe stappen ondernomen die geen invloed zullen hebben op de wil en bedoelingen van onze deskundigen met betrekking tot de ontwikkeling van het vreedzame atoom," zei Hossein Amir Abdollahian, hoofd van het ministerie van Buitenlandse Zaken.

Betrokkenheid VS

Volgens de in Washington gevestigde onderzoeksgroep Iran Watch is Shahed Aviation Industries, dat Shahed-drones produceert, gevestigd in Isfahan. In 2022 hebben de Europese Unie, de VS, het Verenigd Koninkrijk en enkele andere westerse landen sancties opgelegd aan Shahed Aviation Industries omdat het bedrijf betrokken zou zijn bij de levering van zijn producten aan Rusland.

Moskou en Teheran hebben herhaaldelijk beweringen ontkend dat Rusland Iraanse drones heeft geleverd voor gebruik in Oekraïne. De Russische presidentiële woordvoerder Dmitriy Peskov noemde dergelijke berichten onzin en benadrukte dat het Russische leger in eigen land geproduceerde drones gebruikt. Begin november zei de Iraanse minister van Buitenlandse Zaken Hossein Amir Abdollahian dat de Islamitische Republiek drones had geleverd aan Rusland, maar in kleine aantallen en enkele maanden voor het begin van de militaire operatie in Oekraïne.

Israëlische betrokkenheid

De aanval viel samen met verklaringen van de Israëlische autoriteiten over de urgentie van ingrijpen om te voorkomen dat de Islamitische Republiek Iran kernwapens verkrijgt, en na westerse onvrede over Iraanse wapenleveranties aan het Russische leger. Ten tijde van de aanval was, vreemd genoeg, CIA-directeur William Burns in Israël om met Mossad-directeur David Barnea methoden te bespreken om Iran te bestrijden. Bovendien hielden de Verenigde Staten en Israël van 23 tot 26 januari de grootste gezamenlijke militaire oefening ooit met de codenaam Juniper Oak 23.2.

Israël beschouwt het bestaan van atoomwapens in autoritaire regimes als een directe bedreiging voor zichzelf en heeft herhaaldelijk nucleaire installaties op hun grondgebied getroffen. Israëli's geloven dat het bezit van massavernietigingswapens de kans op een aanval op hun land vergroot. En het tegengaan van een dergelijke ontwikkeling is een essentieel onderdeel geworden van het Israëlische defensiebeleid. De geschiedenis toont aan dat zij de vorige twee keer gelijk hadden - aanvallen op de kernreactoren van Irak en Syrië leidden niet tot oorlogen, maar ontnamen de machthebbers van die landen elke kans op het verkrijgen van een kernbom.

De Israëlische autoriteiten hadden eerder gewaarschuwd dat zij militaire actie zouden ondernemen als diplomatieke inspanningen er niet in zouden slagen het nucleaire programma van Iran aan banden te leggen.

Aan de vooravond gaf de Israëlische premier Benjamin Netanyahu een verklaring uit naar aanleiding van de terroristische aanslagen in Jeruzalem. Hij beloofde een "sterke, snelle en precieze" reactie op de aanslagen. "Vanavond hebben we besloten de terroristische organisaties aan te vallen. Onze reactie zal sterk, snel en precies zijn. Wie ons wil kwetsen, zullen wij kwetsen," zei de premier.

Toch zijn er tot nu toe geen officiële berichten uit Teheran of van de Israëlische autoriteiten gekomen over de betrokkenheid van Israël bij de aanvallen op faciliteiten in Iran.

Betrekkingen tussen Azerbeidzjan en Iran

De twee gebeurtenissen hebben weinig met elkaar te maken. Ondanks het feit dat de betrekkingen instabiel zijn, zijn ze gericht op samenwerking. Er bestaat een wisselwerking tussen de Islamitische Republiek Iran en de Republiek Azerbeidzjan, die zich met de dag sterker ontwikkelt.

Nasser Kanani benadrukte dat de twee landen betrokken zijn bij grote economische projecten van internationaal belang en zei dat een van die projecten de Noord-Zuid Internationale Transportcorridor is. Deze corridor verbindt de Europese en Aziatische continenten door middel van transportlijnen. De landen die aan het project deelnemen zullen hun handelsbetrekkingen en transitmogelijkheden uitbreiden.

Volgens hem is de Resht-Astara spoorweg, een onderdeel van de Noord-Zuid Internationale Transportcorridor, van groot belang voor zowel Azerbeidzjan als Iran.

De vertegenwoordiger van het ministerie van Buitenlandse Zaken verklaarde verder dat Iran de ontwikkeling van de betrekkingen met de buurlanden, in het bijzonder met de Republiek Azerbeidzjan, als een prioriteit in zijn buitenlands beleid beschouwt. Teheran is geïnteresseerd in het waarborgen van duurzame vrede en rust in de regio en onderneemt stappen in die richting.

Er zij op gewezen dat de spoorlijn Resht-Astara een voortzetting is van de spoorlijn Qazvin-Rasht-Astara (Iran)-Astara (Azerbeidzjan). Deze weg zal de spoorwegsystemen van Iran, Azerbeidzjan en Rusland met elkaar verbinden. Het is deze route die vracht zal vervoeren van Europa en Rusland naar India en andere landen in Zuidoost-Azië. Vrachtvervoer in omgekeerde richting zal een impuls geven aan de niet-olie-exporterende sectoren van Rusland, Iran en Azerbeidzjan: deze landen zullen logistieke knooppunten worden, die extra buitenlandse valuta voor de begroting genereren.

Iran staat echter zeer kritisch tegenover het beleid van Azerbeidzjan. Evenzo staat Azerbeidzjan kritisch tegenover het Iraanse beleid. Ze hebben veel tegenstrijdigheden.

Afgelopen oktober hield Iran een grootscheepse oefening aan de grens. Later heeft Azerbeidzjan samen met Turkije oefeningen gehouden. De retoriek van de landen is erg hard. Want Zuid-Azerbeidzjan is een zeer gevoelige kwestie voor Iran. Volgens verschillende schattingen wonen er 15-40 miljoen Azerbeidzjanen in Iran. Minstens 3 grote provincies van Iran worden bevolkt door Azerbeidzjanen. Bij de massaprotesten die op het grondgebied van Iran plaatsvinden, is de rol van vertegenwoordigers van nationale minderheden, in de eerste plaats Koerden en Azerbeidzjanen, zeer groot. Dit is dus een factor die de betrekkingen tussen de twee landen ernstig beïnvloedt.

Ook moet worden opgemerkt dat Iran zijn eigen problemen heeft in de betrekkingen met Israël en de VS. Azerbeidzjan heeft daarentegen zeer goede betrekkingen met Israël en ontvangt wapens van dat land.

Controversiële kwesties aan de Kaspische Zee

Alle Kaspische kuststaten hebben ooit problemen gehad met de verdeling van de Kaspische Zee. Azerbeidzjan wint de meeste van zijn olievoorraden op het Kaspische plat. En om die te kunnen ontwikkelen, hadden zij een wettelijke status nodig. De afgelopen 30 jaar zijn er zeer sterke debatten gevoerd over de juridische status van de Kaspische Zee. En Iran heeft altijd een standpunt ingenomen dat afwijkt van dat van de Kaspische staten van de voormalige Sovjet-Unie. Maar nu zijn er geen moeilijkheden meer in deze kwestie, omdat de overeenkomsten tussen de Kaspische landen in het algemeen tot stand zijn gekomen.

Daarnaast is er samenwerking in de Zangezur-corridor. De regio Syunik is een stevig hoogland, verschillende voorbereide wegen en, eigenlijk, wat men noemt de Zangezur corridor: een route, die vlak langs de rivier loopt die aan de bergkam grenst (aan de rechterkant is de route Iraans, aan de linkerkant - Azerbeidzjaans en Armeens).

Ook werd gemeld dat Bakoe een memorandum van overeenstemming met Teheran zou ondertekenen over het reizen van Azerbeidzjaanse burgers naar Nachitsjevan via Iraans grondgebied.

Ten slotte zal het conflict tussen Azerbeidzjan en Iran leiden tot meer wapen- en energiebetrekkingen tussen Israël en Azerbeidzjan. Israël is momenteel na Rusland de grootste wapenleverancier van Azerbeidzjan, en Rusland is ook een bondgenoot van Iran en Armenië.

Een gewapend conflict tussen Iran en Azerbeidzjan zou regionale energieprojecten in gevaar kunnen brengen. Elk conflict is dus nadelig voor beide landen.

Raisi's bezoek aan Peking

Het driedaagse bezoek van de Iraanse president Ibrahim Raisi aan China begon op dinsdag 14 februari.

In het openbare gedeelte van de gesprekken benadrukten Xi Jinping en Ibrahim Raisi de nabijheid van de twee landen in politieke kwesties. China steunt Iran bij de verdediging van de staatssoevereiniteit, onafhankelijkheid, territoriale integriteit en nationale waardigheid, steunt Iran in zijn verzet tegen unilateralisme en intimidatie, en verzet zich tegen externe krachten die zich mengen in de interne aangelegenheden van Iran en de veiligheid en stabiliteit van Iran ondermijnen.

Xi Jinping beloofde dat China constructief zal blijven deelnemen aan de onderhandelingen over de verlenging van het Joint Comprehensive Plan of Action, de legitieme rechten en belangen van Iran zal steunen en een spoedige regeling van de nucleaire kwestie zal bevorderen. Dankzij het in 2015 overeengekomen plan kon Iran zijn internationale isolement doorbreken, maar de afwijzing van het akkoord door de Amerikaanse president Donald Trump en de herinvoering van de Amerikaanse sancties in 2018 veroorzaakten een economische crisis in Iran. Peking alleen kan het onderhandelingsproces niet opnieuw opstarten, maar zijn stem zal ook belangrijk zijn in de Raad van Beheer van het IAEA en het platform van de VN-Veiligheidsraad, waar een nieuwe crisisronde over het Iraanse nucleaire programma mogelijk is.

Tijdens zijn ontmoeting met Raisi zei Xi dat stabiliteit in het Midden-Oosten van cruciaal belang is voor de wereldwijde economische ontwikkeling en de stabiliteit van de energievoorziening. China is een van de belangrijkste afnemers van Iraanse olie (de VS hebben sancties opgelegd aan deze sector).

Het vermogen van Iran om succesvolle buitenlandse politieke betrekkingen te onderhouden, ook met China, kan dus aan het licht komen. Wat de VS natuurlijk kan ontstemmen.

Irans succes in de autonome economie

In de afgelopen vier decennia heeft Iran veel ervaring opgedaan met sancties en heeft het geleerd de gevolgen ervan te weerstaan.  De Iraanse economie is zeer divers, en de industrie is inderdaad een van de belangrijkste sectoren. De industrie is nu goed voor ongeveer een vijfde van de totale werkgelegenheid in het land. Het gaat om auto's, metalen en kunststoffen.

De Amerikaanse sancties maken het voor Iraanse bedrijven moeilijk om toegang te krijgen tot de goederen die zij nodig hebben om producten te vervaardigen en zij hebben moeite om klanten in het buitenland te vinden, omdat de vrees bestaat dat de Amerikaanse regering ook secundaire sancties zal opleggen aan elk bedrijf dat zaken doet met Iran.  De Iraniërs hebben wel alternatieve industrieën om op terug te vallen en een aanzienlijke binnenlandse capaciteit, alsmede de mogelijkheid om hun betrekkingen met verschillende buurlanden te gebruiken om economische moeilijkheden het hoofd te bieden.  Landen als Irak en Afghanistan, enkele Centraal-Aziatische republieken en natuurlijk Syrië. Het tekort aan ingevoerde goederen heeft de binnenlandse productie helpen stimuleren. Dit heeft op zijn beurt geholpen om meer banen te creëren voor de Iraniërs.

Ondertussen heeft de Iraanse economie geprofiteerd van de hogere grondstoffenprijzen, vooral voor olie en aardolieproducten zoals petrochemische producten.  De Islamitische Republiek is er ook in geslaagd bepaalde ingevoerde goederen te vervangen door een uitbreiding van de binnenlandse productie, wat op zijn beurt heeft bijgedragen tot de ontwikkeling van de Iraanse productie- en mijnbouwsector.  Ten slotte heeft de opheffing van de beperkingen in verband met de pandemie, in combinatie met het publieke optimisme over het bereiken van een overeenkomst met de VS om de sancties op te heffen, bijgedragen tot de groei in de dienstensector.

Uit door Teheran vrijgegeven gegevens blijkt dat de economie het afgelopen jaar met meer dan 4% is gegroeid, dankzij de hoge olieprijzen en het omzeilen van de Amerikaanse sancties. De vijanden van Iran zijn hier duidelijk niet blij mee en bedenken hoe ze nog meer provocaties kunnen uitvoeren om het land en zijn bevolking maximale schade toe te brengen.