Aleksander Doegin en "Politiek Platonisme"

Arktos Publishing zet haar culturele werk voort met de publicatie van vertalingen van hoge kwaliteit van teksten van de Russische politieke wetenschapper en schrijver Aleksandr Doegin. Political Platonism (Arktos, 2019), nu verschenen, bevat Doegins geschriften over de filosofie van de politiek. Het eerste deel van het boek is een transcriptie van het eerste college van Doegins cursus "Filosofie van de politiek" aan de Universiteit van Moskou in 2014. De andere teksten gaan op de een of andere manier over hetzelfde onderwerp.
Doegin stelt in het begin dat er geen politiek kan zijn zonder filosofie. Politiek, zegt hij, is "toegepaste filosofie". Ook de geschiedenis van de filosofie en de geschiedenis van de politiek volgen elkaar op: als de filosofie de ene kant opgaat, kan de politiek niet de andere kant opgaan. Als de basisfilosofie van een samenleving verandert, zal ook de politiek die er wordt bedreven veranderen. Politieke en sociale veranderingen hebben altijd een filosofische dimensie, of je die nu opmerkt of niet," legt Doegin uit.
Net als de filosoof Plato bekritiseert Doegin de democratie, die vandaag de dag niet bekritiseerd zou mogen worden. Volgens Doegin is democratie geen neutraal begrip, maar een doctrinair systeem van een seculiere cultus in de moderne tijd, gesteund door het "Westen", bij ons beter bekend als de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Europa. Om als lid van deze cultus te worden aanvaard, moet men de "liberale democratie" en de op het Westen gecentreerde wereldorde verdedigen. "Democratie" is een instrument geworden van wereldwijde macht en interventionisme: zelfs de Amerikaanse president Woodrow Wilson wilde "een wereld veilig voor democratie" maken.
De westerse democratie aanvaardt een marginale, machteloze oppositie, maar als deze oppositie toch te machtig wordt, worden de "krachten van de democratie" aangewend om afwijkende meningen en de krachten van verandering bij voorbaat te verpletteren. Coupoperaties, schijnbaar spontane "volksopstanden", kleurenrevoluties en bombardementen op de democratie zijn de instrumenten van het Westen om samenlevingen te veranderen. Op individueel niveau begaat iemand die de democratie in twijfel trekt de zonde van politieke incorrectheid en wordt hij door de machts(nep)media snel tot een non-persoon gemaakt, wiens ideeën die afwijken van de mainstream fout, belachelijk of zelfs gevaarlijk voor de samenleving zijn.
Voor Doegin betekent de verheffing van de democratie tot een dogma waarvoor geen alternatief bestaat, het einde van het vrije filosofische discours. Hij wil dus het begrip en de betekenis van democratie ontsluieren aan de hand van de etymologie en de oude Griekse filosofie. Wat is het verschil tussen democratie, aristocratie, oligarchie en tirannie? Naast Plato maakt de lezer kennis met de ideale staat van Aristoteles en het denken van Parmenides. Dit is eigenlijk zeer interessant en kan de lezer inspireren om naar de klassieken van de filosofie te kijken. Dugin moedigt politieke studenten ook aan om de Duitser Carl Schmitt te lezen, een van de belangrijkste politieke filosofen "naast Plato en Hobbes". De ideeën van Schmitt hebben zowel rechts als links beïnvloed.
Maar Plato is het leidmotief van het boek, ook al zijn er hier en daar uitweidingen: Doegin benadrukt dat in elke tijd de scherpste denkers zijn teruggekeerd naar de filosofie van Plato. Plato is waar al het diepe filosofische denken begint. Het christelijke dogma is eveneens gebaseerd op Plato, die ook een diepgaande invloed heeft gehad op de islamitische theologie. Plato is ook de grondlegger van de westerse politieke filosofie. Voor Doegin is het politiek Platonisme de volledige antithese van het modernisme en het postmodernisme, die "tegen orde, kracht, transcendentie, heiligheid, verticale topografie, en homogene modellen van de mens, de wereld, politiek en kennis zijn". Een aantal zaken kunnen in verband worden gebracht met deze reus van het denken die in het oude Griekenland leefde.
Voor Doegin zijn Plato's belangrijkste werken de Timaeus en De Staat. Hij is van mening dat de Russische samenleving zich door Plato heeft laten inspireren en dat het "nieuwe Rusland" Plato nog steeds nodig heeft. Sommigen zullen dit lezen als een verdediging van het totalitarisme. Doegin zegt dat de verdediger van de zogenaamde "open samenleving", de Oostenrijks-Britse wetenschapsfilosoof Karl Popper, een hekel had aan Plato's theorie van de staat. Misschien wel Popper's beroemdste bewonderaar, de mislukte financier George Soros, haat Rusland, China en het illiberalisme van het Hongarije van Viktor Orbán. De Platonische "liberale atomisten", Democritus en Epicurus, waren misschien meer naar de zin van Popper en Soros.
Doegin bespreekt ook de Russische politiek, presenteert het denken van de traditionalistische school van religieuze filosofie, en de crisis van de moderne wereld geanalyseerd door René Guénon, een Franse traditionalistische bekeerling tot het soefisme, de mystieke school van de islam. Doegins eigen "vierde politieke theorie" wordt ook in hoofdstukken van het boek besproken, maar er zijn al een paar boeken over deze theorie verschenen die de moeite van het lezen waard zijn. Martin Heidegger is een ander geliefd onderwerp van Doegin, en het boek schuwt de existentialistische en fenomenologische filosofie van deze ongrijpbare denker niet: het Heideggeriaanse gedachtegoed is inderdaad sterk aanwezig in de essays in het boek.
Doegin betoogt ook dat de filosofische traditie van het Westen aan het einde van zijn weg is gekomen; zij is "uitgeput". De "logocentrische" filosofie van het Westen begon met Heraclitus en de pre-Socratische denkers en bereikte haar hoogtepunt in de filosofieën van Socrates, Plato en Plotinus, ging verder via de Patristiek en de Scholastiek, eindigde met Descartes en Nietzsche en ging over in het modernisme. Op deze reis is "God gestorven", zijn twee wereldoorlogen uitgevochten en heeft de mens ook op de maan gelopen. Communisme, fascisme, en nu het liberalisme, zijn hulpeloze "ouderwetse" overblijfselen die hun betekenis hebben verloren. Blijft er niets anders over dan nihilisme, Amerikaanse idiocratie, of technocratisch pragmatisme, of zal de "vierde politieke theorie" van Doegin nog in praktijk worden gebracht?
Net als Heidegger wil Doegin een filosofie van het "nieuwe begin" formuleren. Daartoe zou men de "chaos" in de ogen moeten kijken en oude denkwijzen moeten laten varen. "De 'chaos' waarover Doegin spreekt, steekt in feite opnieuw de kop op, als gevolg van de 'versplintering van de logos' van het Westen. De "chaos" van Doegin is echter niet de "chaos" die door de moderne wetenschap wordt onthuld, maar de pre-logos, de vrouwelijke "inclusieve orde" die "alle mogelijkheden" bevat. Als "chaos" water is, dan is de logos van de westerse filosofie een vis die in dat water zwemt en zichzelf vernietigend probeert op het droge te komen. Voor Heidegger betekende Nietzsche het einde van de West-Europese filosofie. Volgens Doegin bezegelde Heideggers filosofie de westerse filosofie en legde hij de grondslag voor "iets nieuws" dat nog moest komen. Dit "nieuwe begin", de schepping van een "nieuwe mogelijkheid" van filosofie is waar Doegin over probeert te schrijven, maar voor mij is het onderwerp nog onduidelijk.
Politiek Platonisme is een verzameling van Doegins geschriften over politieke filosofie, vertaald uit het Russisch in het Engels, maar het bevat ook een interview met Doegin waarin hij openhartig vertelt over zijn belangstelling voor pluralisme: een opvatting die de nadruk legt op pluralisme in plaats van op monarchie. Volgens hem is de arrogante westerse notie van universaliteit een "ongerechtvaardigde pretentie" die de diversiteit en pluraliteit van culturen en beschavingen negeert. In dit verband trekt Doegin een parallel met de kritiek van de Fransman Alain de Benoist op het Eurocentrisme en de theorie van het "pluriversum". Na dit gelezen te hebben, is het moeilijk te begrijpen waarom Doegin in de Westerse media nog steeds verguisd wordt als een "fascist", en zelfs als een "racist". Blijkbaar past dit vertekende beeld van een criticus van het liberalisme in het heersende verhaal.
Het interview gaat ook in op Doegins theorie van de drie logos, waarin de Apollinische en Dionysische logos worden gevolgd door een derde, de Cybellische logos. Op dit punt zijn de metafysisch-filosofische wateren al zo diep dat de lezer bijzonder goed moet opletten om bij te blijven. Doegin, met zijn encyclopedische kennis en waaier van invloeden, verbindt dit alles met het Neo-Platonisme, de Gnostiek, alchemie en magie, alsook met de Europese geschiedenis, filosofie, politiek, wetenschap en geopolitiek. Zo is dit kleine, maar uitdagende werk, gelezen. Ik zal er zeker nog eens naar terug moeten keren en naar de filosofen in het boek, want Doegin heeft mij in ieder geval weer geïnteresseerd in filosofie.