Aardbeving in Turkije in een geopolitieke context

Elke natuurlijke of door de mens veroorzaakte ramp is altijd een uitdaging voor de autoriteiten die aan de macht zijn - de getroffenen en het grote publiek verwachten onmiddellijke en vooral correcte maatregelen van hun regering en volgen zowel de verklaringen als de acties van de autoriteiten op de voet. Een soortgelijke situatie doet zich nu voor in Turkije. De enorme tragedie met honderdduizenden slachtoffers (zo'n 40.000 doden) heeft niet alleen het hele Turkse volk op de proef gesteld, maar is ook een katalysator geworden voor politieke gevechten. Daarbij heeft de oppositie zich proactief opgesteld.

Uitdagingen voor Erdogan

Voordat Erdogan op televisie verscheen om de natie toe te spreken, zei Kemal Kılıçdaroğlu, leider van de grootste oppositiepartij van Turkije People's Republican Party, dat hij naar Hatay zou reizen met zijn collega's, burgemeester Ekrem Imamoglu van Istanbul, burgemeester Mansur Yavas van Ankara en burgemeester Tunç Soyer van Izmir, die de verkiezingen van 2019 wonnen van kandidaten van de regerende Partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling (AKP). Kiliçdaroğlu hield zijn toespraak tot de burgers van Hatay laat op de avond van 7 februari. In schril contrast met de toespraak van Erdogan, verscheen Kiliçdaroğlu bij het licht van een reserve bovenlicht in de stad, nog steeds zonder elektriciteit, geheel in het zwart gekleed, en gaf het regime zonder veel ceremonieel de schuld van de ramp door te zeggen: "deze ineenstorting is volledig het resultaat van systematische rentenierspolitiek. Er is geen plaats voor Erdogan, het paleis of deze renteniersbendes om elkaar te ontmoeten."

Aan de vooravond van de aardbeving kondigde ook de oppositiecoalitie aan dat zij op 13 februari haar kandidaat tegen Erdogan bekend zou maken. Hoewel de vrees bestond dat er binnen de oppositie een breuk zou ontstaan door onenigheid over wie de belangrijkste kandidaat zou worden, bleek in de dagen na de aardbeving dat er sprake was van eenheid. Dit houdt enkele risico's in voor de AKP.

De Turkse journaliste Ceyda Karan wijst op zes belangrijke aspecten die verband houden met de problemen van de aardbeving en de nasleep ervan:

1) de lange vertraging of het gebrek aan hulp aan de slachtoffers door de staat. Dit werd beïnvloed door de omvang van de ramp, waardoor de staat eenvoudigweg niet in staat was om iedereen tegelijk te helpen;

2) Ontoereikende reactie van het noodagentschap, dat onder het ministerie van Binnenlandse Zaken valt. Gebrek aan noodzakelijk reddingsmateriaal en gekwalificeerd personeel;

3) Pogingen van de oppositie om kritiek op de regering te censureren en tijdelijke blokkering van de sociale media;

4) Controversieel gebruik van de Turkse strijdkrachten om op de aardbeving te reageren. In de eerste 24 uur werden slechts 3.500 militairen ingezet, terwijl 50.000 Turkse soldaten en officieren in Syrië zijn. Reddingsteams uit Rusland, Spanje en Israël hadden de tijd om eerder veldhospitalen in te zetten;

5) De complexiteit van de voor mei geplande verkiezingen. Erdogan heeft een mandaat om de verkiezingen alleen uit te stellen als er een oorlog uitbreekt, en de huidige ramp creëert een negatief decor voor hem om een meerderheid van parlementszetels voor de Partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling te winnen;

6) Relatie met buitenlands beleid, aangezien de betrekkingen van Turkije met EU- en NAVO-landen aan de vooravond van de aardbeving gespannen waren. Omgekeerd was er toenadering tot Syrië, bemiddeld door Rusland.

Het vijfde punt is nu het belangrijkste, omdat de verkiezingen volgens de wet niet kunnen worden uitgesteld. Maar voorstanders van uitstel zeggen dat er een andere manier is: de Hoge Kiesraad, bekend als de YSK, de uiteindelijke arbiter van verkiezingsgeschillen, kan beslissen dat hij niet bereid is verkiezingen te houden in de 10 zwaar getroffen provincies en te midden van een ongekende verplaatsing van kiezers naar andere steden. In 1966 oordeelde het YSK namelijk dat de lokale verkiezingen konden worden uitgesteld nadat de oostelijke provincies twee dagen voor de stemming door een aardbeving waren getroffen, waardoor er geen verkiezingen konden worden gehouden. Waarschijnlijk wordt er binnenkort een besluit genomen en nu luisteren de AKP-gezanten naar de publieke opinie om hun reputatie niet te verliezen.

James Ryan van het in de VS gevestigde Institute for Foreign Policy Research heeft de aardbevingsschade echter algemeen in verband gebracht met Erdogans eigen partij. Hij schrijft dat "de reden dat het voor Erdogan zo verontrustend is, is dat de aard van deze tienduizenden doden - de verwoeste betonnen flatgebouwen - de kern raakt van de regeringsstrategie van zijn partij ... In haar haast om enorme aantallen nieuwe woningen te bouwen, heeft de Turkse regering honderdduizenden vrijstellingen verleend van seismische veiligheidsnormen in het hele land, waaronder 75.000 gebouwen in het gebied dat door deze bevingen is getroffen. In het afgelopen decennium is deze ontwikkeling in een stroomversnelling geraakt om niet alleen grote nieuwe woonprojecten te bouwen, maar ook twijfelachtige "megaprojecten", waaronder twee nieuwe bruggen over de Bosporus en de Straat van Dardanellen, een grote nieuwe luchthaven aan de rand van Istanbul en een gepland kanaalproject om de zeestraten te omzeilen door de Turkse provincie Thracië. Veel van deze aanleg is betaald door injecties van buitenlandse schuld, waarvan een groot deel afkomstig is van Turkije's bondgenoten in de Perzische Golf, te beginnen met Qatar en meer recent van de VAE en Saoedi-Arabië. Bezoekers van Istanbul in de afgelopen jaren konden niet anders dan de snelheid opmerken waarmee wolkenkrabbers en ontwikkelingsprojecten in het landschap verschenen - een minder zichtbaar maar niet minder waar feit is dat deze ontwikkeling in een vergelijkbaar tempo heeft plaatsgevonden in het hele land, en met name in het snel verstedelijkende zuidoosten van Turkije, een regio die ook de sociale en economische tol eist van de toestroom van miljoenen Syrische vluchtelingen sinds 2011. Grofweg gezegd heeft de AKP-regering tien jaar lang economisch en politiek kapitaal geïnvesteerd in deze regio, en dat is binnen enkele uren tot puin herleid."

Uiteraard krijgt Erdogan van dit alles de schuld. Hoewel het al bekend is dat vertegenwoordigers van bouwbedrijven wier huizen minder veilig bleken te zijn dan andere, mag niet worden vergeten dat deze handel nauwelijks mogelijk zou zijn geweest zonder de patronage van de elites aan de macht. De actieve zoektocht naar een zondebok zal worden ondernomen door de oppositie, die te zijner tijd van diverse privileges is beroofd.

Erdoğan mag andere politieke risico's niet onderschatten, waaronder een mogelijke escalatie van conflicten binnen het land. Uit een studie over het effect van aardbevingen op conflicten tussen staten, gebaseerd op een statistische analyse van 185 landen van 1975 tot 2002, blijkt dat aardbevingen "niet alleen de kans op conflicten vergroten, maar ook dat het effect ervan groter is naarmate aardbevingen van grotere omvang dichtere gebieden treffen van landen met een lager bruto binnenlands product en reeds bestaande conflicten".

De auteur van de studie schrijft dat "terwijl veel academici, beleidsmakers en hulporganisaties suggereren dat natuurrampen groepen samenbrengen en conflicten verminderen, aardbevingen in feite conflicten tussen staten kunnen stimuleren door tekorten aan belangrijke hulpbronnen te veroorzaken, vooral in ontwikkelingslanden waar de concurrentie om schaarse hulpbronnen het hevigst is".

Externe beoordelingen

Erol Yaibok van het Centre for Strategic and International Studies (Washington DC) zette het maatschappelijke probleem op scherp. Na de eerste actieve fase van opsporing en redding, zegt hij, zullen de fysieke en psychologische gevolgen voor de mensen veel groter en langduriger zijn. Daarom zullen internationale donoren en NGO's lessen moeten trekken uit andere natuurrampen (bv. tsunami's of orkanen) om te leren hoe zij de hulpverlening kunnen coördineren, lokale veerkracht kunnen opbouwen en lokale reactiestructuren kunnen gebruiken en versterken.

Naast de menselijke slachtoffers die de aardbeving heeft gemaakt, betekent de omvang van de verwoesting ook dat alle hulpverlening moeilijk zal zijn vanwege geblokkeerde wegen, beschadigde bruggen, communicatie- en stroomuitval, voedsel- en watertekorten en andere kritieke verstoringen...

Gaziantep zelf is het economische en politieke centrum van een regio die letterlijk in de frontlinie ligt sinds het uitbreken van de Syrische burgeroorlog in 2011. Van de bijna 3,8 miljoen geregistreerde vluchtelingen in Turkije wonen meer dan een miljoen Syriërs aan de Turks-Syrische grens, bijna een half miljoen alleen al in Gaziantep. En de nasleep van de aardbeving zal een toch al gespannen situatie nog verergeren. Voor Syrische vluchtelingen creëert de aardbeving nieuwe trauma's bovenop de oude.

RAND-deskundigen die de aardbeving en de nasleep ervan bekijken vanuit verschillende internationale beleidsopties.

Jesse Riposo schrijft dat "de huidige schattingen van de economische impact van de ramp bijna 70 miljard dollar aan huisvestingsverliezen en nog eens 10,4 miljard dollar aan economische verliezen omvatten. Deze voorlopige schattingen komen waarschijnlijk niet overeen met de totale schade, omdat het maanden kan duren voordat de totale herstelkosten volledig zijn vastgesteld. Deze kosten lijken het gevolg te zijn van de ondermaatse constructie van veel eigendommen, wat kan leiden tot rechtszaken en een sterke herinnering is aan het belang van de invoering van duurzamere bouwvoorschriften en -normen. Turkije moet bij de wederopbouw nadenken over hoe het een striktere toepassing en naleving van veilige bouwvoorschriften kan afdwingen."
Howard Schatz snijdt een politiek gevoeliger onderwerp aan door op te merken dat "hulp aan Syrië een veel complexere kwestie is. De meeste schade is aangericht in gebieden in Syrië die deels onder controle staan van Turkije en gelieerde rebellengroepen, waaronder de erkende terreurgroep Hayat Tahrir al-Sham, een uitloper van Al Qaida.

Toch is er hulp nodig. Schatz stelt voor de groep die bekend staat als de Witte Helmen in te schakelen. De Verenigde Staten behoren tot de vele landen die deze organisatie steunen. Ze staan echter bekend als provocateurs die in feite valse beschuldigingen hebben geuit om de regering van Assad te beschuldigen.

Is de oproep van Schatz niet een poging om de tragedie te gebruiken voor een nieuwe sabotage? Dat is goed mogelijk. Vooral omdat Schatz een van zijn hulpopties "luchtbruggen naar de Witte Helmen, vooraf gecoördineerd" noemt. Dit zou vitaal voedsel, water, medicijnen en onderdak zoals geïsoleerde tenten kunnen omvatten." En waarschijnlijk nieuwe materialen voor sabotage en provocatie, waaronder wapens.

Een corridor door Iraaks Koerdistan en het door Koerden geleide autonome bestuur van Noord- en Oost-Syrië is ook voorgesteld als alternatieve optie. Dit vereist onderhandelingen over controlelijnen met door Turkije geleide groepen of de Syrische regering.

Dat Schatz de werkelijke situatie in Koerdistan niet begrijpt, is duidelijk. Iraakse Koerden werken niet samen met Syrische Koerden. En zelfs toen er een dreiging was van ISIS (een in de Russische Federatie verboden organisatie), werkten Syrische Koerden niet samen met Iraakse Koerden. Welke corridors voor humanitaire hulp zijn er? Hoewel de Koerdische kwestie zelf ook aan de orde moet worden gesteld, want in Turkije hebben niet alleen etnische Turken, maar ook Koerden, die in grote aantallen in het oosten van het land wonen, geleden. In het genoemde Gaziantep zijn ongeveer een half miljoen mensen etnische Koerden.

En James Scheer merkt op dat "Turkije kampt met het probleem van 'toegangscongestie'. Syrië heeft daar zeker meer last van, maar de Turkse lucht-, zee- en landdoorvoerroutes worden overspoeld door de enorme toestroom van humanitaire hulp. Hun oorspronkelijke aanpak om alles te laten verlopen volgens het principe "wie het eerst komt, het eerst maalt" heeft gewoon niet gewerkt. Er lijkt ook behoefte te zijn om met Turkije samen te werken aan methoden voor veilig herstel. Turkije moet misschien beginnen met het beoordelen van de bewoonbaarheid van gebouwen die nog gebouwd maar kwetsbaar zijn. Er is ook de uitdaging om vóór de volgende grote aardbeving de bouwvoorschriften en de seismische aanpassing van bestaande structuren te controleren en te handhaven.

Waarschijnlijk zullen er staten zijn die onder bepaalde voorwaarden bereid zijn te helpen deze problemen op te lossen.

Diplomatie bij aardbevingen

Elke natuurramp laat natuurlijk zien wie een echte partner en vriend is van de getroffen partij, en wie van de situatie profiteert om zijn eigen belangen te bevorderen.

In dit verband schrijft Fehim Tastekin dat "aardbevingsdiplomatie ook wordt gebruikt door Israël, dat onlangs de banden met Turkije heeft hersteld. De Israëlische president Isaac Herzog belde Erdogan kort na de eerste aardbeving, terwijl minister van Buitenlandse Zaken Eli Cohen dinsdag in Ankara een ontmoeting had met de Turkse president... Al deze stappen zullen naar verwachting een impuls geven aan het normalisatieproces, dat eind december officieel van start ging toen de nieuwe Israëlische ambassadeur in Ankara haar geloofsbrieven aanbood aan Erdogan. NAVO-bondgenoten als Frankrijk en de Verenigde Staten, die vaak met Erdogan niet per se hebben gevreeën, hebben ook steun aangeboden, evenals Finland en Zweden, wier aanvragen voor NAVO-lidmaatschap door Turkije worden geblokkeerd.

China, wiens behandeling van de Oeigoerse gemeenschap vaak een schaduw heeft geworpen op de bilaterale betrekkingen, heeft de harten van Turkije gewonnen door 467 reddingswerkers en hoogtechnologische apparatuur te sturen.

Rusland, wiens banden met Turkije een mengeling zijn van samenwerking en conflict, stuurde een reddingsteam van 401 mensen - het vijfde grootste na Azerbeidzjan, Spanje, China en Israël. Nechirvan Barzani, president van de regionale regering van Iraaks Koerdistan, die nauwe banden onderhoudt met Ankara maar vaak getroffen is door Turkse militaire operaties in Koerdistan, reisde ook naar de door de beving getroffen regio om solidariteit te betuigen."

In de diplomatie gaat het echter niet alleen om de feiten, maar ook om de presentatie van informatie. Met hun voorsprong in strategische communicatie en controle over de mondiale media zijn de westerse mogendheden heel goed in staat tot wishful thinking. De ijverige en belangeloze hulp van andere landen wordt zo buitenspel gezet.

Het is veelzeggend dat de ramp niet heeft geleid tot een verzachting van de houding van Turkije in Syrië, waarvan de noordelijke regio's, waaronder het door Turkije gecontroleerde Afrin, ook zijn verwoest. Ankara heeft geweigerd Syriërs toe te laten in Turkije, maar heeft ermee ingestemd twee grensovergangen gedurende drie maanden te heropenen, naast één aan de grens met Idlib, om de stroom van door de VN gecoördineerde humanitaire hulp mogelijk te maken. Alle drie grensovergangen leiden naar door de rebellen gecontroleerde gebieden, terwijl de door de Syrische regering gecontroleerde grensovergangen en de grensovergangen naar door de Koerden gecontroleerde gebieden gesloten blijven. Humanitaire hulpkonvooien uit het Koerdisch gecontroleerde noordoosten werden dagenlang tegengehouden door door Turkije gesteunde rebellen voordat zij de door de aardbeving getroffen gebieden in het noordwesten konden bereiken.

Ankara heeft ook zijn houding tegenover westerse landen niet versoepeld, met name na de aardbeving werd aangekondigd dat Turkije de toelating van Zweden en Finland tot de NAVO niet zou ratificeren.

Er doen ook complottheorieën de ronde dat de aardbeving het gevolg zou zijn van door de VS gebruikte seismologische wapens. Dergelijke verhalen moeten ook niet worden onderschat. Anderzijds zien moslims (en niet alleen in Turkije) apocalyptische voortekenen in de beving. Volgens de islam zijn dergelijke rampen een goddelijke voorzienigheid en dienen ze om gelovigen aan hun bestaan te herinneren. De Profeet Mohammed zei dat aardbevingen een waarschuwing zijn van de Almachtige, zodat gelovigen moeten bidden en om zijn genade moeten vragen. Dit houdt ook verband met het feit dat de catastrofe plaatsvond in het jaar van de honderdste verjaardag van de vorming van de Republiek Turkije.
Theoretisch kan het huidige probleem worden opgesplitst in zijn componenten en zorgvuldig worden geanalyseerd. In de praktijk is het veel moeilijker om te handelen, vooral als we het hebben over de Russisch-Turkse betrekkingen vanuit het perspectief van de geopolitieke belangen van Moskou. Op zijn minst heeft de Russische humanitaire hulp direct tijdens de hete fase van de reddingsoperaties effectieve steun geboden. Nu is het tijd voor diplomatieke voorstellen en outreach-werk in dit moeilijke deel van de regio.

Vertaling door Robert Steuckers