Ο Louis Dumont ως πηγή κοινωνιολογικής έμπνευσης

Ένας από τους σημαντικούς στοχαστές που με ώθησε και με ενέπνευσε να δώσω αυτή τη διάλεξη είναι ο Γάλλος κοινωνικός ανθρωπολόγος Louis Dumont, συγγραφέας του αξιόλογου βιβλίου Homo Hierarchicus.

Ο Dumont είναι ένας εξαιρετικός Ευρωπαίος ινδολόγος, μελετητής των ιεραρχιών, των καστών και άλλων κοινωνικών δομών, ο οποίος συνεργάστηκε στην εποχή του με τους Roger Caillois, Marcel Mauss και Georges Bataille.  Είχε μεγάλη εμπειρία στη μελέτη της ιεραρχικής κοινωνίας της Ινδίας που βασίζεται στις κάστες.

Ο Dumont παρουσιάζει ενδιαφέρον επειδή ήταν ένας κοινωνικός ανθρωπολόγος με μια εμφατική παραδοσιοκρατική θέση, η οποία είναι σπάνια μεταξύ των στοχαστών του 20ού αιώνα και, δυστυχώς, απουσιάζει σχεδόν εντελώς από τον 21ο αιώνα.

Ο Dumont πρέσβευε μια σαφώς καθορισμένη "μακρο-αφήγηση" που υποστήριζε την ιεραρχική κοινωνία και ασκούσε κριτική στη σύγχρονη κοινωνία από τις θέσεις της παραδοσιοκρατικής κοσμοθεωρίας. Στη Δύση σήμερα, τέτοιες "μεγάλες αφηγήσεις" δεν είναι πλέον δυνατές και μάλιστα είναι απαράδεκτες.

Ένας ενεργητικός κατακερματισμός της συνείδησης λαμβάνει χώρα στη δυτική κοινωνία, ο οποίος ασκείται και υποστηρίζεται συνειδητά, σκόπιμα και επιθετικά τόσο στην επιστημονική κοινότητα όσο και στο επίπεδο των απλών λαϊκών ανθρώπων.

Στην εποχή μας, οι πανεπιστημιακοί καθηγητές απέχουν από κάθε σοβαρή γενίκευση και αξιακή κρίση, και ακόμη περισσότερο από σχέδια και καθορισμούς στόχων.

Ο Louis Dumont ασχολήθηκε με την αμερόληπτη ανάλυση του ατομικισμού στην εποχή της Νεωτερικότητας και των εξισωτικών θεωριών που οικοδομήθηκαν πάνω σε τέτοιες αρχές(1).

Σύμφωνα με τον Dumont, ο ατομικισμός είναι η αντίθεση της ιεραρχίας και στον ατομικισμό βασίζονται όλες οι σύγχρονες θεωρίες της δημοκρατίας, τις οποίες ο Dumont θεωρούσε εσφαλμένες.

Ο Louis Dumont είναι η αυθεντία προς την οποία θα προσανατολιστούμε σήμερα. Είναι ο κεντρικός χαρακτήρας της διάλεξής μας, η έμπνευση και ο μέντορας της σημερινής έρευνας. Τα έργα του Homo Hierarchicus και Homo Aequalis μπορούν να βρεθούν στα αγγλικά, στα γαλλικά, ακόμη και στα ρωσικά.

Και έτσι, η ιεραρχία υπάρχει κάθε φορά που κάτι γίνεται αντιληπτό ως σύνολο, στο πλαίσιο οποιουδήποτε ολιστικού μοντέλου, είτε μιλάμε για ολόκληρο το σύμπαν ως σύνολο, είτε για μια κοινότητα, μια συλλογικότητα ή μια κοινωνία ως ολοκληρωμένες δομές που λειτουργούν ως μέτρο των πραγμάτων. Αν το άτομο γίνει το μέτρο όλων των πραγμάτων, τότε, φυσικά, δεν προκύπτει ιεραρχία. Αντιθέτως, η ιεραρχία καταργείται τόσο στη θεωρία όσο και στην πράξη.

Ο Dumont παίρνει ως πρότυπο την ινδική κοινωνία, την οποία μελέτησε σχολαστικά και διεξοδικά, και εξετάζει το εγγενές σύστημά της με τα varna και τα jati (τα οποία ανακριβώς γενικεύονται και ορίζονται στη δυτική ορολογία ως "κάστες") ως κλασικό παράδειγμα κοινωνίας δομημένης με βάση την ιεραρχική αρχή.

Από τη σκοπιά του Dumont: "οι κάστες μας διδάσκουν μια θεμελιώδη κοινωνική αρχή, την ιεραρχία. Εμείς, στη σύγχρονη κοινωνία μας, έχουμε υιοθετήσει την αντίθετη προς αυτήν αρχή, αλλά δεν στερείται αξίας για την κατανόηση της φύσης, των ορίων και των όρων πραγμάτωσης της ηθικής και πολιτικής ισονομίας στην οποία είμαστε προσκολλημένοι." (2) "Γιατί", διερωτάται ο Dumont, "πρέπει να ταξιδέψουμε στην Ινδία, αν όχι για να προσπαθήσουμε να ανακαλύψουμε πώς και από ποια άποψη η ινδική κοινωνία ή ο ινδικός πολιτισμός, λόγω της ιδιαιτερότητάς της, αντιπροσωπεύει μια μορφή του καθολικού;". (3)

Επισημαίνει ότι η σύγχρονη ανθρωπολογία δεν αποδίδει δικαιοσύνη στην ινδική θεωρία της varna, την οποία θεωρεί ως απλό κατάλοιπο.

Από το βιβλίο: Eschatological Optimism (Εσχατολογικός Οπτιμισμός)

1. Louis Dumont, Essays on Individualism: Modern Ideology in Anthropological Perspective (Chicago: University of Chicago Press, 1986)
2. Dumont, Homo Hierarchicus, 2
3. στο ίδιο., 3.